11
SAFEVİ TARİHİNE DAİR BİR BİBLİYOGRAFYA
DENEMESİ: XVI. VE XVII. YÜZYILLARDA SAFEVİ
DEVLETİ’NE GİDEN BAZI SEYYAHLAR VE
SEYAHATNÂMELERİ

Eralp ERDOĞAN


ÖZ
Seyahatnâmeler yazıldığı dönem hakkında bilgi sahibi olabildiğimiz, çoğu zaman
resmi tarihçilerin vermediği bilgileri bizlere sunan önemli kaynaklardır. Safevi Devleti
kurulduktan sonra birçok seyyah Safevi topraklarına gelerek gözlemlerde bulunmuşlardır.
Bu seyyahların çoğu bir elçilik heyetinin üyesi olarak yani resmi görev
ile İran’a gelirken bir kısmı da gezi, ticaret ve diğer amaçlarla gelmiş ve gördükleri
yerleri, şahit oldukları olayları not almışlardır. Özellikle XVII. yüzyılda Avrupalı
seyyahların sayısında bir artış görülmektedir. Gelen seyyahların çoğu elçi olarak
resmi görev ile gelmekteydiler. Amaçları Osmanlılara karşı Safeviler ile işbirliği
yapmak ve ticari bazı anlaşmalar yoluyla da ticareti geliştirebilmekti. Bu seyyahlar
İran coğrafyasında İran ve Türk kültürüne ait öğelerin izlerini sürmüşler. Bazen de
yaptıkları gözlemlerde bölgenin kültürü ile kendi kültürleri arasında kıyaslama yapmışlardır.
Safevi kroniklerinde bulunmayan kültür, yaşam tarzı, mimari eserler,
ticaret ürünleri, giyim-kuşam ve askeri güç gibi çok önemli bilgileri bizlere kazandırmışlardır.
Daha sonra basılı hale getirilen bu notlar günümüze kadar ulaşmış ve
çeşitli dillere çevrilmiştir. Özellikle Chardin, Kempfer, Sanson, Pietro Della Valle,
Don Garcia de Silva Figueroa ve Tavernier gezdikleri bölgeler üzerine yaptıkları
gözlemleri detaylı bir şekilde aktarmıştır. XVI. ve XVII. yüzyıllarda Safevi coğrafyasına
giden bazı batılı seyyahlar ve bunların seyahatnȃmeleri hakkında bilgi verile-



Makalenin Geliş Tarihi: 02.06.2016 Kabul Tarihi: 06.02.2017

Arş. Gör. Dr., Namık Kemal Üniversitesi, Fen- Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü,
Genel Türk Tarihi ABD, eerdogan@nku.edu.tr
Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-2017/Safevi Tarihine Dair…
12
cek olan bu çalışma Safeviler ile ilgilenen tüm araştırmacılar için yol gösterici olacaktır.

Anahtar Kelimeler: Seyahatname, Safeviler, Kaynaklar, Seyyah, Elçi
A BIBLIOGRAPHICAL STUDY ON SAFAVID
HISTORY: SOME TRAVELLERS WHO WENT TO
SAFAVID DYNASTY IN THE XVI -XVII CENTRUIES
AND THEIR TRAVELOGUES
ABSTRACT
Travelogues are important sources from which people can obtain a lot of information
of the period when it was written, and they provide more information than
the official historians do. After the State of Safavid was founded many travellers
came to Safavid territory and made some observations. While most of these travellers
came to Safavids as a member of an embassy for official duties, some of them
came for purpose of trip, trade etc. and took some notes about events they witnessed.
European travellers flourished particularly in the seventeenth century. Majority of
incoming travellers, arrived with the purpose of performing their official duties, such
as ambassadorship. They intended to ally with Safavids, against Ottomans, and to
develop trade through some trade agreements. Those travellers arriving in Iran,
traced Iranian and Turkish cultural items in Iranian geography. Sometimes they
made comparisons between the culture of the Iranian region and their own cultures.
Those travellers provided us with many significant information about culture, life
style, architectural structures, commodities, clothing, and military power, and so on,
which is not even found in Safavid chronicles. Later, the notes that were published
and have survived were translated into various languages. This article will examine
travellers who came to Safavid Iran in XVI and XVII centuries.
Keywords: Travelogues, Safavids, Sources, Traveller, Envoy
GİRİŞ
Gezi mektubu, gezi eseri anlamına gelen seyahatnâme, Arapça “seyahat” ve
Farsça “nâme” kelimelerinin birleşmesi ile oluşmuştur. Arap edebiyatında
“seyahatnâme” yerine daha çok rihle kelimesi kullanılırken Fars edebiyatında
sefer-nâme kullanılmaktadır (Yazıcı, 2009, s. 9). Seyahatnâmelerde yazarın
çıkış noktası coğrafya olduğu için o coğrafyanın iklimi, insanları, tarihi
eserleri, eski-yeni yapıları, yol ve ulaşım özellikleri, günlük hayatı meydana
getiren ayrıntıları vs. seyahatnâmelerin konusunu oluşturmaktadır (Asiltürk,
2009, s. 912). Bu eserler genellikle yabancı ülkeler hakkındaki gözlemleri
Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-2017/ E. Erdoğan
13
yansıttığı için seyyahlar kendilerine ilginç gelen olayları okuyucuya yansıtmış
ve orada yaşayanların bile fark edemeyeceği bazı şeyleri ortaya çıkarabilmişlerdir.
Anlattıklarını daha cazip hale getirmek için ise kimi zaman
abartıya kaçmışlardır (Kütükoğlu, 1998, ss. 24-25).
Safevilerin kuruluşundan yıkılışına kadarki tüm dönemlerde seyyahlara rastlayabiliyoruz.
Safeviler döneminde Şah İsmail ile başlayan seyyah hareketi
devletin yıkılışına kadar artarak devam etmiştir. Özellikle XVII. yüzyılda
Avrupalı seyyahların sayısında bir artış görülmektedir. Gelen seyyahların
çoğu elçi olarak resmi görev ile gelmekteydiler. Amaçları Osmanlılara karşı
Safeviler ile işbirliği yapmak ve ticari bazı anlaşmalar yoluyla da ticareti
geliştirebilmekti. İran’a gelen bu seyyahlar Safevi kroniklerinde bulunmayan
kültür, yaşam tarzı, mimari eserler, ticaret ürünleri, giyim-kuşam ve askeri
güç gibi çok önemli bilgileri bizlere kazandırmışlardır.
XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Safevi İran’ına Gelen Seyyahlar ve Yazmış
Oldukları Seyahatnâmeler
Venedikli Bir Tüccar’ın Seyahatnâmesi yazarı bilinmeyen bir seyahatnâmedir.
Akkoyunlu Devleti’nin yıkılışını ve Şah İsmail’in ortaya çıkışını anlatmaktadır.
Kendisinin yazdığına göre iyi derecede Türkçe, Farsça ve Arapça
bilen yazar, Şah İsmail ve kızılbaşlar hakkında değerli bilgiler vermektedir.
Giovanni Maria Angiolello, 1499-1515 yılları arasında İran’da bulunmuştur.
Akkoyunluların yanı sıra Safevilerin ilk dönemleri hakkında bilgi veren seyyah,
Şah İsmail’in Özbekler ve Osmanlılar ile yaptığı savaşlara da değinir.
Ayrıca seyahatnâmesinde kızılbaşlar hakkında önemli bilgiler mevcuttur.
Vincenzo D’Alessandri, Osmanlılara karşı Safeviler ile bir ittifak oluşturmak
amacıyla 1571 yılında Venedik elçisi olarak İran’a, Şah Tahmasb’ın sarayına
gelmiştir. İran’da bulunduğu sürece yaptığı gözlemleri bir rapor halinde
Venedik konsülüne sunmuştur. Raporlarda Şah Tahmasb’ın kişiliğinin yanı
sıra İran’ın askerî gücü, sınırları ve kültürü hakkında bilgiler vermektedir.
Adı geçen bu üç seyahatnâme Akkoyunlu Uzun Hasan dönemi ile ilgili bilgi
veren Josaphat Barbaro, Caterino Zeno ve Abrogio Contarini’nin seyahatnâmeleri
ile birlikte “Sefernâmeha-yi Veniziyan der İran” adı ile Farsçaya
tercüme edilmiş (Emini, 1349); Tufan Gündüz tarafından da Türkçeye çevrilmiştir.
Tufan Gündüz bu eserleri “Seyyahların Gözüyle Sultanlar ve Savaşlar”
adlı kitapta toplamıştır (Gündüz, 2007).
Ludovico de Varthema, Safevilerin kuruluş yıllarında Bologna’dan Mısır ve
Suriye yolu ile Arabistan’a gitmiş ardından İran yolu ile Hindistan ve Çin’e
seyahat etmiştir. Onun seyahatnâmesi 1510 yılında Roma’da 4 cilt halinde
yayınlanmıştır. 1515 yılında Almancaya tercüme edilerek Augsburg’da ya-
Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-2017/Safevi Tarihine Dair…
14
yınlanmıştır. 1863 yılında ise John Winter Jones tarafından “The Travels of
Ludovico dı Varthema (from 1502 to 1508)” adı ile İtalyancadan İngilizceye
tercüme edilmiştir (Sevakıb, 2011, ss. 193-194). Safeviler hakkında detaylı
bilgiler vermemekle birlikte eserinde Şah İsmail’in Semerkant’ı yakıp yıktığı
ve Hz Ebubekir, Hz. Osman ile Hz. Ömer’i sevenleri kılıçtan geçirdiği ile
ilgili bir ibare vardır (Varthema, 1863, s. 103).
Venedikli olan Michele Membre Venediklilerin Osmanlılar ile olan savaşında
Safevileri müttefik olarak yanlarına çekmek amacıyla Şah Tahmasb’a gönderilmiştir.
1 Mart 1539 yılında Nicosia’dan yola çıkmış Nisan ayında Anadolu’ya
varmıştır. Ağustos 1540 yılında ise İran sınırına ulaşmıştır. Tebriz’de
iken Şah Ali Çepni ve Şah Kulu Halife tarafından ağırlanmıştır. Burada kaldı-
ğı süre içerisinde çeşitli düğün, cenaze ve kutlama törenlerine bizzat katılarak
Safevilerin yaşam tarzları hakkında önemli gözlemlerde bulunmuştur. Özellikle
kızılbaşlar ve kızılbaş külahı hakkında güzel bilgiler vermekte olup kızılbaş
külahı ile ilgili de bir çizimi vardır. Şah Tahmasb hakkında da bazı bilgiler
vermektedir. Membre’nin gözlemlerine göre o sırada 26 yaşında olan Şah;
hareketli, iyi at süren ve etrafındakilere karşı cömert biriydi. İtalyanca, Türkçe,
Yunanca ve Arapça bilen Membre’nin Farsça bilip bilmediği belli değildir.
Şah Tahmasb dönemi hakkında değerli bilgiler sunduğu seyahatnâmesi Cordona
tarafından “Michele Membre, Relazione di Persia (1542)” adıyla neşredilmiş
(Membre, 1542) ve A.H. Morton tarafından İngilizceye çevrilmiştir
(Membre, 1993). Eserin Oktay Efendiyev tarafından İngilizceden Azerbaycan
Türkçesine “Venesiyalılar Şah I Təhmasibin Sarayında” adı ile yaptığı bir
çevirisi de bulunmaktadır (Efendiyev, 2005).
Marino Sanudo, 1466 yılında Venedik’te doğmuştur. En önemli eseri 37
yılda yazmış olduğu “I Diarii”1 dir. Eser özellikle Osmanlı tarihi için önemli
bir kaynak olmakla birlikte (II. Bayezid’in son yıllarını, Yavuz Sultan Selim’in
bütün dönemini ve Kanûnî Sultan Süleyman’ın saltanatının ilk on iki
yılını ilgilendirmektedir), Venedik Cumhuriyeti’nin ekonomik ve siyasî iliş-
kiler içinde bulunduğu Memlükler ve Safeviler hakkında da değerli açıklamalar
içermektedir. Safeviler hakkında verilen bilgiler Franz Babinger ve
Bianca Maria Scarcia-Amoretti tarafından çeşitli makalelerde değerlendirilmiştir
(Şakiroğlu, 2009, s. 110).
Anthony Jenkinson,1561 yılında Kraliçe I. Elizabeth’in İran Şahı’na yazmış
olduğu mektup ile birlikte yola çıkan bir tüccardı. Amaç Safeviler ile İngiltere
arasında ticari ilişkiler kurmaktı. 18 Ağustos 1562 yılında Şemahi’ye, 2
Kasımda Şah Tahmasb’ın sarayı olan Kazvin’e vardı. Ancak Tahmasb, Osmanlılar
ile yeni tesis ettiği barışı tehlikeye atmamak için onu iyi karşılamamıştır.
Jenkinson 20 Mart 1563’e kadar Kazvin’de kalmış ve umduğunu

1
I-LVIII, Venezia 1879-1903; Bologna 1969, tıpkıbasım.
Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-2017/ E. Erdoğan
15
bulamayarak geri dönmüştür. Bir tüccar gözüyle İran coğrafyası hakkında
bilgi sunarken Şah Tahmasb’a da değinmiştir. Ona göre Şah gücü elinde
tutmasına rağmen yiğit biri değildi (Schmuck, ss. 627-629; Küpeli, 2012, ss.
375-377). Seyahat notları E.D Morgan ve C. H. Coote editörlüğünde 1886
yılında Londra’da basılmıştır (Morgan ve Coote 1886).
Giovanni Tommaso Minadoi, 1579 ile 1586 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde
yaşamıştır. Bu süre zarfında Safeviler ile Osmanlılar arasında yapılan
savaşlara tanık olmuş ve onları kaleme almıştır. Minadoi’nin eseri 1587 yı-
lında “Storia Della Gueraa fra Turci et Persian” adı ile yayınlanmıştır. İngiliz
çevirmen Abraham Hartwell tarafından 1595 yılında “The History of The
Warres Betweene the Turkes and The Persians” adı ile İngilizceye çevrilmiştir
(Minadoi, 1595).
Giovanni Battista Vechietti, Papa XIII. Gregory tarafından İran’a gönderilmiştir.
1586 yılında Tebriz’de Muhammed Hudabende ile görüşmüştür. 1589
yılında İtalya’ya dönmüş 1601 yılında İran’a tekrar gelmiştir. 1603 yılına
kadar Hürmüz’de Portekizli vekilin politik danışmanı olarak görev yapmış
ardından Hindistan’a gitmiştir (Hernan, 2012, s. 191). Vechietti, Safevi Devleti’nin
askerî gücünü görmek ve Osmanlı’ya karşı bir ittifak teklif etmek
için bu seferi gerçekleştirmişti. Yazmış olduğu raporlar Horatio F. Brown
tarafından “Lettera” adıyla English Historical Rewiew dergisinde yayınlanmıştır
(Vechietti, 1892, ss. 314-321). İtalyanca yazılan bu raporların İngilizce,
Farsça ve Türkçe çevirisi bulunmamaktadır. Mektubun ilk paragrafı;
“İran’da yaptığım müzakereler konusunda, siz Majestelerine sunmakla gö-
revli olduğum rapor doğrultusunda, gereksiz konuları bir kenara bırakıp, en
önemli ve sizin bilmenize değecek konuların kısa bir özetini yapacağım; bu
bağlamda düşüncelerimi dört başlıkta toplayacağım. İlk olarak oradaki krala[İran
Şahı] hangi görevle gönderildiğimi ve ondan aldığım yanıtı açıklayacağım.
İkinci konu o krallığı hangi durumda bulduğum ve ayrıldığım zamanki
durumu ile ilgilidir. Üçüncü başlık kaleleri hakkında olacaktır. Dördüncü
ve son başlıkta da, oradaki hareketlerin Hürmüz’ün durumu ile ilgili
olup olmadığı konusu yer alacaktır.” ile başlar ve mektubun içeriği hakkında
bizlere bilgi sunar (s. 314).
Antonio Tenreiro, 1523 yılında Portekiz’in Hindistan valisi Duarte de Menerez’in
Şah İsmail’in sarayına gönderdiği elçilik heyetinde bulunmaktaydı.
Itinerario olarak bilinen seyahatnâmesinde Sünniler ve Şiîler arasındaki
farka değinerek kızılbaşların yaşam tarzı ve taktığı kırmızı külah hakkında
önemli bilgiler vermiştir. Bu eserin özeti Salih Özbaran tarafından Türkçeye
aktarılmıştır (Özbaran, 2007, ss. 31-68).
Pedro Teixeria, 1600’lü yılında İran’a gelen İspanyol asıllı bir seyyahtır. İran
tarihini yazmak için İran’da bir süre yaşamıştır. Hondmir’in Ravzatü’s Sa-
Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-2017/Safevi Tarihine Dair…
16
fa’sını okumuş ve buradan aldığı bilgileri derlemiştir. Bu bilgiler 1610 yılında
“Relaciones de Pedro Teixeira d'el Origen, Descendencia, y Sucesion de
Los Reyes de Persia, y de Hormuz, y de un Viage Hecho Por el Mismo Autor
Dende la India Oriental Hasta Italia Pot Tierra" adı ile yayınlanmıştır.
Teixeria, eserinde birçok İran şehrinin yanısıra İran halkının yaşamı hakkında
değerli bilgiler sunmaktadır. Eser William F. Sinclair tarafından 1902
yılında “The Travels of Pedro Teixeria” adı ile İngilizceye çevrilmiştir
(Teixeria, 1902).
Pietro Della Valle, 1617 yılında Hemedan’a gelmiş oradan İsfahan’a geçmiş-
tir. Yaklaşık beş yıl I. Şah Abbas’ın yanında kalmış ve çeşitli seferlere katılmıştır.
İran’da kaldığı sürece yaptığı gözlemleri mektuplar halinde bir
arkadaşına göndermiştir. Bu mektuplar 1658 yılında kitap olarak yayınlanmıştır.
Seyahatnâmesinde İran’ın siyasi ve içtimai hayatı, ordusu, gelenekleri,
musikisi, edebiyatı ve coğrafyası gibi önemli bilgiler mevcuttur (Sevakıb,
2011, ss. 199-204). Bu mektupların büyük kısmı G. Bull tarafından yapılan
çalışma ile “The Pilgrim: The Travels of Pietro Della Valle” adı altında
İngilizce yayımlanırken Osmanlı Devleti ile ilgili kısmı Nevin Özkan, Mustafa
Çiçekler ve Raniero Speelman tarafından “Osmanlı Topraklarında Bir
İtalyan Gezgin Pietro Della Valle'nin Çalışma Defteri” adı ile Türkçeye
kazandırılmıştır. Safeviler ile ilgili kısımlar da Şuaeddin Şifa tarafından
Farsçaya çevrilmiştir (Pietro Della Valle, 1348).2

Batıda Don Juan Of Persia olarak bilinen Oruç Bey, Oğuzların Bayat boyuna
mensup Sultan Ali Beg’in oğluydu. Babasının ölümünden sonra Safevi sarayında
babası gibi itibar görmüş ve çeşitli seferlere katılmıştır. I. Şah Abbas’ın
1599 yılında Papa VIII. Clement, Kutsal Germen İmparatoru II. Rudolf,
Fransa Kralı IV. Henri, İngiltere Kraliçesi Elizabeth, İspanya Kralı III.
Philip, İskoç Kralı VI. James, Polonya Kralı III. Sigismund ve Venedik Do-
çu Marino Grimani’ ye yazmış olduğu ittifak ve dostluk nâmelerini götürecek
elçilik heyetinde yer almıştır. İspanya’da iken Hıristiyanlığı seçmiş ve
Don Diego İrani (Don Juan) adı ile ünlenmiştir (Acar, 2012, s. 480). Oruç
Bey’in bu seyahat sırasında aldığı notlar ve Safevi İranı ile ilgili verdiği bilgiler
1604 yılında “Relaciones” adı ile İspanyolca neşredilmiştir. Kitap üç
bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, İran’ın tarihi, eyaletleri, gelenekleri
ve kızılbaş oymakları hakkında bilgiler vardır. İkinci kitap Safevi sultanlarının
hayatı ile Özbek ve Osmanlılar ile yaptığı savaşlar anlatılırken
üçüncü kitapta sadece Oruç Bey’in anıları yer almaktadır. Eser, G. Le Stran-

2 Pietro Della Valle hakkında detaylı bilgi için Bkz. Özkan, N. (2006), “Pietro Della
Valle, Osmanlı Topraklarında Bir İtalyan Gezgin (Roma 1586 – 1652) Pietro Della
Valle – Onyedinci Yüzyıla Ait Bir Not Defterinin İncelenmesi”, Ankara Üniversitesi
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46, 1, s. 1-16; Mahmut H. Ş. (1994)
“Della Valle, Pietro”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 9, s. 145.
Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-2017/ E. Erdoğan
17
ge tarafından 1926 yılında İspanyolcadan İngilizceye tercüme edilmiştir
(Don Juan Of Persia, 1926). Eserin Türkçeye çevirisi ise Tufan Gündüz ve
Leyla Aksüt Kuzucular tarafından yapılmıştır. Tufan Gündüz eseri Farsçadan
çevirirken (Oruç Bey Bayat, 2014), Leyla Aksüt Kuzucular İngilizceden
çevirmiştir (Don Juan Of Persia, 2014).
Don Garcia de Silva Figueroa, 1614 yılında İspanya kralı tarafından ipek
ticaretini geliştirmek için İran sarayına gönderilmiş; 1616 yılında İran’a
varmıştır. Yaklaşık iki sene İran’da kalmış ve İran coğrafyası, adetleri, şehirleri,
yolları, kervansarayları gibi birçok konuda detaylı bilgiler vermiştir.
Comentarios adıyla tanınan eserin Renata Vázquez Santamaría tarafından
yapılan “İspanyol Elçi Garcıa De Sılva Y Fıgueroa’nın Gözüyle Safevi Şah
Abbas Döneminde Ziyafet Merasimleri ve Kadınların Durumu” başlıklı bir
tez çalışması mevcuttur (Santamaria, 2015). Ayrıca eserin tamamı Gulamrı-
za Sami’ tarafından Farsçaya çevrilmiştir (Figueroa, 1984).
Thomas Herbert, 1606 yılında İngiltere’de doğdu. I. Charles tarafından parlamenter
olarak atandı. 1628 yılının Ocak ayında Dodmore Cotton ve Robert
Sherley ile birlikte İran’a gitti. Ancak yolculuk sırasında Cotton ve Sherley
öldü. Kendisi de dizanteriye yakalandı ancak Bender Abbas’a ulaşmayı ba-
şardı. Daha sonra Surat’a döndü ve 1629 yılında İngiltere’ye gitti. Notlarında
daha çok I. Şah Abbas yönetiminin sertliklerinden bahsederken geçtiği yerler
hakkında bazı bilgiler vermektedir (Firby, 1988, s. 29). Notları 1634 yılında
Londra’da yayınlanmıştır. 2012 yılında John Anthony Butler’in editörlüğünde
“Travels in Africa, Persia, and Asia the Great” adıyla yeni basımı mevcuttur
(Herbert, 2012).
Rus bir tüccar olan Fedot Afanisiyev Kotov, 1623 yılında Rusya devleti tarafından
ticaret için İran’a gönderilmiştir. Safevilerin başkenti İsfahan’a ulaş-
mak için Rusya şehirlerini geçtikten sonra Derbend’de ulaşmış, oradan Şemahi,
Mugan, Erdebil, Halhal, Zencan, Sultaniye, Ebher, Kazvin, Save, Kum
ve Kaşan’a gitmiştir. Seyahati boyunca uğradığı eyalet ve şehirlerde insanların
yaşam tarzları ile adetlerini gözlemleme fırsatı bulmuştur (Pejoh, 1385,
ss. 135-136). Safevilerin siyasi, coğrafi, ictimai ve iktisadi yaşamı hakkında
önemli bilgiler veren seyahatnâmesi P. M. Kemp tarafından İngilizceye çevrilmiştir
(Kotov, 1959).
Robert Stodart, I. Şah Abbas döneminde İran’a gelen İngiliz asıllı seyyahtır.
16 Nisan 1626 yılında Londra’dan hareket etmiştir. Seyahatnâmesi İsfahan’a
geldiği tarih olan 30 Nisan 1628 yılından itibaren başlar. Londra ile İsfahan
arasında yaşadıklarını kaleme almamıştır. İran’a gelme amacı iki ülke arasındaki
ticareti geliştirmekti (Pejoh, 1385, s. 139). Stodart’ın almış olduğu
notlar Sir Denisson Ross tarafından yapılan giriş ve açıklamalar ile 1935
yılında yayınlanmıştır (Stodart, 1935).
Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-2017/Safevi Tarihine Dair…
18
Alman bir bilim adamı olan Adam Olearius, Holstein dükü III. Frederick
tarafından İran’a gönderilen elçilik heyetindeydi. Heyet 1633 yılında ilk
olarak Rusya’ya gitmiş oradan Volga ve Astrahan yolu ile İran’a geçmiştir.
Adam Olearius, Şemahi’de yaklaşık 3 ay beklemek zorunda kalmış ve bu
süre içinde biraz Farsça öğrenmiştir. Daha sonra Erdebil, Kazvin ve Kaşan
yolu ile başkent İsfahan’a gitmiştir. 1636 ile 1638 yılları arasında İran’da
bulunan Adam Olearius, Şah Safi’nin hâkimiyetine tanıklık etmiştir. Seyahatnâmesi
iki cilt halinde Farsçaya çevrilmiştir (Olearius, 1369). Birinci cilt
genellikle İran’a kadarki seyahat notlarından oluşurken ikinci cilt İran ile
ilgili bilgilerden oluşmaktadır. Adam Olearius seyahatnâmesi; Safevilerin
evlilik törenleri, giyim kuşamları, ilim hayatı, saray görevlileri, ordu mensupları
vs. hakkında değerli bilgiler ihtiva etmektedir.
Jean Baptiste Tavernier, 1605 yılında Paris’te doğmuştur. İlk seyahatine 15
yaşında çıkmış ve İngiltere, Almanya, İsviçre, Polonya, Macaristan ve İtalya’ya
gitmiştir. Ardından ticaret için doğu seyahatlerine başlamış ve 1630 ile
1668 yılları arasında doğuya altı seyahat gerçekleştirmiştir. Genellikle hareket
halinde olmasına rağmen yaşanan bazı hadiseler onu kalmaya zorlamış-
tır. Örneğin 1657-59 yılları arasında Hindistan’da yaşanan savaş dolayısı ile
12 aydan fazla İsfahan’da kalmıştır. 1664 yılının sonunda günlerce süren
görüşmelerden sonra İsfahan’da II. Şah Abbas ile iyi bir ticari antlaşma
yapmıştır. Gümrük vergisi muafiyeti sağlamış ve II. Şah Abbas tarafından
ona hilat verilmiştir. Şah ile iyi zaman geçiren Tavernier 1668’de Paris’e
dönmüştür (Firby, 1988, ss. 39-41). Şah Safi, II. Şah Abbas ile Şah Süleyman’ın
iktidarlarını gören Tavernier’in aldığı notlar 1676 yılında “Les Six
Voyages” adı ile yayınlanmıştır. Bu eser Teoman Tunçdoğan tarafından
Türkçeye çevrilmiş olsada İran kısmı kitapta yer almamaktadır (Tavernier,
2010). İran’a seyahati Hamid Erbab Şirani tarafından Farsçaya çevrilmiştir
(Tavernier, 1382). İran ile ilgili gözlemler eyaletler hakkındaki bilgiler ile
başlar ve dağlar, limanlar, bağlar, nehirler gibi coğrafi özelliklerin tanıtımı
ile devam eder. Diğer bölümlerde İran’da yaşayan halkların dini, mezhebi,
kültürü, adetleri, saray ve eyalette görev yapan kişiler hakkında değerli bilgiler
verilmektedir.
Nicolau De Orta Rebelo, 1606 yılında İran’a gelen Portekizli bir seyyahtır.
Arapça, Türkçe ve Farsçayı iyi bilen Rebelo 20 kişi ile İran’dan geçmiştir.
Bu seyahat sırasında şahit olduğu törenler gördüğü yapılar, bağlar, bahçeler
ve şehirler ayrıntılı olarak Relaçao da Jornado adlı eserinde işlenmiştir.
Seyahat notlarının özeti Salih Özbaran tarafından Türkçeye aktarılmıştır
(Özbaran, 2007, ss. 84-94).
Jean Chardin, 1643 yılında Fransa’da doğmuştur. 22 yaşında ticaret için
doğu ülkelerine giden Chardin 1665 yılında İstanbul ve Ermenistan yolu
üzerinden Tebriz, Kazvin ve İsfahan’a gelmişti. Bir buçuk yıl İsfahan’da
Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-2017/ E. Erdoğan
19
ikamet ettikten sonra İran’dan ayrılmış ancak iki yıl sonra İsfahan’a geri
dönmüştür. Ardından 1670 yılında çok değerli bilgilerle Fransa’ya gitmiş ve
bir yıl sonra yeniden İran’a gelmiştir. On yıl süren bu ikinci seyahatinin yaklaşık
dört yılını İran’da geçirmiştir (Sevakıb, 2011, s. 281). II. Şah Abbas ve
Şah Süleyman’ın sarayında bulunmuş olan Chardin, Avrupalı seyyahlar arasında
İran hakkında en detaylı bilgileri veren seyyahtır. Şahın sarayından
İran’ın bitki örtüsüne kadar birçok konuda detaylı ve çok değerli bilgiler
sunmaktadır. Chardin’in bu önemli eseri Ayşe Meral tarafından Türkçeye
çevrilmiş olsada bu çeviri seyahatnamenin başlangıcını içermektedir (Chardin,
2014). Eserin tamamı İkbal Yağmayi tarafından 5 cilt halinde Fransızcadan
Farsçaya çevrilmiştir (Chardin, 1993).
10 ciltlik eseri bulunan Evliya Çelebi 1646-47 ve 1655’de yıllarında iki kez
İran’a gitmiş ve eserinin dördüncü cildini bu seyahatine ayırmıştır. Burada
yaşayan halkın inanç, adet, gelenek ve görenekleri ile ilgili önemli bilgiler
vermektedir. Eser, Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı tarafından günümüz
Türkçesine uyarlanmıştır (Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 2012).
Sanson, 1683 yılında XIV. Louis tarafından İran’a gönderilen Fransız bir
misyonerdi. Görevi gereği Ermenice, Türkçe ve Farsça öğrendi. Şahın sarayına
kabul edilmesi 3 yıl sürdü. Saraya bir elçi olarak alındı. Böylece Şah
Süleyman’ın davranışları ve yönetimdeki gulamların gücünü gözlemleme
fırsatı buldu. 1691 yılına kadar İran’da kaldıktan sonra Şah’ın XIV. Louis’e
yazdığı bir mektupla Fransaya döndü. Onun raporları 1694 yılında kralın
emri ile basılmıştır (Firby, 1988, s. 72). Seyahatnâmesinde eyalet hâkimleri,
hayvanlar, saray ve ordu mensupları, Safevilerin dış siyaseti, adet ve gelenekleri
gibi önemli bilgiler yer almaktadır. Eserin İngilizce (Sanson, 1695)
ve Farsça (Sanson, 1346) çevirileri bulunmaktadır.
1652 yılında Venedik’te doğan Ambrosio Bembo gençken Venedik ordusuna
katılmış ve 1648-1669 yılları arasında Osmanlılar ile yapılan Kandiye
savaşında yer almıştır. Amcası Marco, Halep konsolosluğuna atanınca Bembo’dan
kendisine eşlik etmesini istemiştir. Bunun üzerine 8 Ağustos 1671
yılında Venedik’ten ayrılan grup 29 Ekimde Haleb’e varmıştır. Ambrosio
Bembo 15 ay yani 1673 yılının Ocak ayına kadar burada kaldıktan sonra
Halep’ten Diyarbakır’a oradan da Bağdat’a geçti. Nisan ayında son durağı
olan Hindistan’a vardı. 1674 yılının Şubat ayında Goa’dan dönüş yoluna
koyuldu ve Mayıs ayının 19’unda Kung limanından Safevi Devleti topraklarına
giriş yaptı. Şah Süleyman dönemi hakkında önemli gözlemlerde bulunan
Ambrosio Bembo notlarında Kazvin, Şiraz, İsfahan ve Yezd gibi önemli
şehirlerin yanı sıra Safevi dönemi eserleri, İran halkının yaşayış şekilleri,
kültürleri, giyim tarzları, yeme içme adetleri ve eyalet yönetimi hakkında
değerli bilgiler vermektedir. İran hakkındaki ilk gözlemi İran hamamı ile
ilgidir. Gördüklerinden sonra İran’da bulunduğu sürece bir daha hamama
Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-2017/Safevi Tarihine Dair…
20
gitmek istemediğini yazmıştır. Eser, Clara Bargellini tarafından İtalyancadan
İngilizceye çevrilmiştir (Bembo, 2007).
Alman asıllı olan Kempfer 1651 yılında Lemgo’da doğmuştur. Könisberg,
Upsala ve Krakow Üniversitelerinde çeşitli eğitimler aldıktan sonra Rusya
ve İran ile ticari ilişkiler kurmak için gönderilen İsveç elçilik heyetinde yer
aldı. 1683 yılının Kasım ayında Astrahan’a oradan da önce gemi kiralayarak
Nisabad’a ardından kervan yolu ile Reşt, Kum, Kaşan ve İsfahan’a ulaştı(29
Mart 1684). Yaklaşık 20 ay İsfahan’da kalan Kempfer bu süre boyunca çe-
şitli yerleri ve bahçeleri gezdi. İran halkının gelenek ve göreneklerini gözlemleme
fırsatı buldu. Seyahatnâmesinde halk ve binalar haricinde Şah Sü-
leyman, eyalet, ordu ve saray görevlileri hakkında önemli bilgiler vermektedir.
İran ile ilgili notları İran Şahı ve onun sarayı ile başlayarak Şah Süleyman’ın
taç giymesi ve şahsiyeti ile ilgili bilgilerle devam eder. Seyahatnâme
Keykavus Cihandari tarafından Farsçaya çevrilmiştir (Kempfer, 1363).
İtalyan seyyah Gemelli Careri 1651 yılında Calabria’da doğmuştur. Eğitimini
tamamladıktan sonra 1685 yılında Fransa, Almanya ve Macaristan’ı kapsayan
bir Avrupa turuna çıkmıştır. 1689 yılında İspanya ve Portekiz’e gitmiştir.
1693 yılında ise Mısır, Filistin, Türkiye, İran, Hindistan, Filipinler ve
Meksika’yı içeren bir seyahate çıkmıştır (Firby, 1988, s. 74). 1694 yılında
Şah Süleyman zamanında İran’a gelmiştir. Şah Sultan Hüseyin’in cülusunda
da bulunmuştur. Tebriz ve Kazvin üzerinden İsfahan’a gitmiş, oradan Şiraz’a
geçerek Persepolis’i görmüş, ardından Fars Körfezi yolu ile İran’dan çıkmış-
tır. Seyahatnâmesi 1699 yılında neşredilmiştir (Sevakıb, 2011, s. 205). İçeri-
ğinde İran sarayı ve İran halkının adetleri, meyveleri, kullandıkları para ve
mezhepleri gibi değerli bilgiler mevcuttur. Eser, Abbas Nahcıvani ve Abdul
Ali Kareng tarafından Farsçaya tercüme edilmiştir (Careri, 1969).
Marie Claude Petit, Şah Süleyman döneminde Fransa tarafından İran’a gönderilen
elçilik heyetinde bulunmaktaydı. Elçilik heyetinin başı olan Faber,
Erivan’da vefat edince kendisini elçilik heyetinin başı olarak tayin etmiştir.
Yunanlı yazar Yvonne Gres bu seyahat sırasındaki belgeler ve kaynaklardan
istifade ederek Marie Claude Petit hakkında “La Belle Brelandiere Ambassadeur
en Perse” adı ile bir seyahatnâme yazmıştır. Safevi dönemi hakkında
önemli bilgiler sunan bu eser Ali Asgar Saidi tarafından Farsçaya çevrilmiş-
tir (Gres, 1370).
Hollandalı bir seyyah olan Jan Janszoon Struys, 1671 yılında İran’ın kuzeyinden
Erdebil, Kazvin ve Kum yolu ile İsfahan ve Şiraz’a seyahat etmiştir.
1672 yılında Bender Abbas yolundan Batavya’ya gitmiştir. Onun yazdıkları
1676 yılında Amsterdam’da basılmıştır ve Almancaya tercüme edilmiştir
(Struys, 1678; Sevakıb, 2011, s. 244).
Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-2017/ E. Erdoğan
21
SONUÇ
Seyyah ve elçi notları yazıldığı dönemdeki şehirler, devletler ve hükümdarlar
hakkında bize değerli bilgiler sunmaktadırlar. XVI ve XVII. yüzyıllarda,
genellikle ticari ve diplomatik ilişki kurmak amacıyla, Safevi Devleti’ne
gelen batılı seyyahlarda bir artış gözlenmektedir. Yapılan bu ziyaretlerin
sonucu, Safevilerin hem yükselişi hem de çöküşünü kapsayan dönemi anlamamıza
yardımcı olacak birçok bilgi yazıya geçirilmiştir. Safevi Devleti’nin
sosyal, iktisadi, ve siyasi tarihini ortaya çıkarmak için azami ölçüde faydalanmamız
gereken bu eserlerin çok azı Türkçeye çevrilmiştir. Bu dönemde
özellikle Chardin, Tavernier, Adam Olearius, Pietro Della Valle, Kempfer,
Sanson ve Don Garcia Figueroa gibi kimi seyyahlar çok ayrıntılı bilgiler
verirken kimi yüzeysel bilgiler vermekte ancak verilen bir cümlelik bilgi bile
araştırmacılar için büyük önem arz etmektedir.
KAYNAKLAR
Acar, S.(2012). Kızılbaş Türk Don Juan’ın Avrupa Sefareti. Belleten, LXXVI, (276),
479-501.
Asiltürk, B. (2009). Edebiyatın Kaynağı Olarak Seyahatnameler. Turkish Studies,
4(1), 911-995.
Bembo, A. (2007). The Travels and Journal of Ambrosio Bembo, Tr. Clara Bargellini,
Edited; Anthony Welch, University of California Press.
Careri, G. (1969). Sefername-i Careri, Tr. Abbas Nahcıvani-Abdul Ali Kareng,
Tebriz.
Chardin, J.(1993). Sefername-i Şarden, Tr. İkbal Yağmayi, Tahran.
Chardin, J. (2014). Chardin Seyahatnamesi, Tr. Ayşe Meral, Ed. Stefanos Yerasimos,
İstanbul.
Don Juan of Persia (1926). a Shi’ah Catholic 1560-1604, Ed. G. L. Strange, London.
Don Juan Of Persia (Oruç Bey) (2014). Elçilik Kâtibinin Kaleminden Safeviler. Tr.
Leyla Aksüt Kuzucular. Ankara: Yurt Yayınları.
Efendiyev, O. (2005). Venesiyalılar Şah Təhmasibin Sarayında (Mikel Membre ve
Vinçenso Alessandri), Bakü.
Emini, M. (1349). Sefernâmeha-yi Veniziyan der İran (Şeş Sefername). Tahran.
Figueroa, D. G. (1984). Sefername-i Figueroa, Tr. Gulamrıza Sami’. Tahran.
Firby, N.K. (1988).European Travellers and Their Perceptions of Zoroastrians in
The 17th And 18th Centuries, Berlin.
Gres, Y. (1370).Sefir-i Ziba, Tr. Ali Asgar Saidi, İntişarat-ı Tahran.
Gündüz, T. (Çeviri ve Notlar) (2007).Seyyahların Gözüyle Sultanlar ve Savaşlar;
Giovanni Maria Angiolello, Venedikli Bir Tüccar, Vincenzo D’Alessandri’nin Seyahatnâmeleri.
İstanbul.
Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-2017/Safevi Tarihine Dair…
22
Herbert, T. (2012).Travels in Africa, Persia, and Asia the Great, Ed.John Anthony
Butler, ACMRS Publications.
Hernan, E.G.(2012). “The Holy See, the Spanish Monarcy and Safavid Persia in the
Sixteenth Century: Some Aspects of the Involvement of the Society of Jesus”, Iran
and the World in the Safavid Age, Ed. Willem Floor and Edmund Herzig, London.
181-203.
Kempfer, E. (1363). Sefername-i Kempfer, Tr. Keykavus Cihandari. Tahran.
Kotov, F. A. (1959). “Of a Journey to the Kingdom of Persia”, Russian Travellers
to India and Persia (1624-1798), Tr. and Ed. P. M. Kemp, Delhi, s.1-43
Küpeli, Ö. (2012). Safevi Ülkesinin İngiliz Konukları (İngiliz Tacirlerin İran Seyahatleri,
1562-1581). History, Studies, 4(1), 375-385.
Kütükoğlu, M.S. (1998).Tarih Araştırmalarında Usûl. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
Membre, M. (1969). Relazione di Persia (1542), Ed; Cordona, Giorgio Raimondo,
Introduction; G. Scarcia, Napoli.
Membre, M. (1993). Mission to The Lord Sophy of Persia (1539-1542), Tr. A. H.
Morton, London.
Minadoı, G. T. (1595). The History of the Warres Betweene the Turkes and the
Persian, Tr. Abraham Hartwell, London.
Morgan, E. D. - Coote, C. H. (1886). Early Voyages and Travels to Russia and
Persia by Anthony Jenkinson and Other Englishmen: with Some Account of the
First Intercourse of the English with Russia and Central Asia by Way of the Caspian
Sea, I-II, London.
Olearius, A. (1369). Sefername-i Adam Olearius, Tr. Muhendes Hüseyin Kordbeççe,
1369, c.II.
Oruç Bey Bayat (2014). İlişkiler, Tercüme ve Notlar: Tufan Gündüz. İstanbul: Yeditepe
Yayınları.
Özbaran, S. (2007).Portekizli Seyyahlar-İran, Türkiye, Irak, Suriye ve Mısır Yollarında.
İstanbul: Kitap Yayınevi.
Özkan, N. (2006). Pietro Della Valle, Osmanlı Topraklarında Bir İtalyan Gezgin (Roma
1586-1652) Pietro Della Valle-Onyedinci Yüzyıla Ait Bir Not Defterinin İncelenmesi.
Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46(1), 1-16.
Pejoh, M. D. (1385). Berresi-i Sefernameha-yi Dovre-i Safevi, İsfahan.
Pietro Della Valle (1348). Sefername-i Pietro Della Valle, Tr. Şuaeddin Şifa, Tahran.
Sanson (1346).Sefername-i Sanson, Tr. Taki Tefzali, Tahran.
Sanson (1695). The Present State of Persia: With a Faithful Account of The Manners,
Religion and Government of that People, Tr. John Savage, London.
Santamaría, R. V. (2015). İspanyol Elçi Garcıa De Sılva Y Fıgueroa’nın Gözüyle
Safevi Şah Abbas Döneminde Ziyafet Merasimleri ve Kadınların Durumu. Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Ankara.
Schmuck, S. Jenkinson, Anthony. Encyclopaedia Iranica, Vol. XIV, Fasc. 6, 627-
629.
Sevakıb, C.(2011).Tarih Negari-i Asr-ı Safeviyye, Şiraz.
Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-2017/ E. Erdoğan
23
Stodart, R. (1935). The Journal of Robert Stodart: Being an Account of His Experiences
as a Member of Sir Dodmore Cotton's Mission in Persia in 1628-29, Ed. Sir
E. Denison Ross, London.
Struys, J.J. (1678). Strauszens Sehr Schwere, Wiederwertige, Und Denckwürdige
Reysen, Durch Italien, Griechenland, Lifland, Moscau, Tartarey, Meden, Persien,
Türckey, Ost-Indien, Japan, Und Unterschiedliche Andere Länder ... , Amsterdam.
Şakiroğlu, M. H. (1994). “Della Valle, Pietro”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 9, 145.
Şakiroğlu, M. H. (2009). Marino Sanudo. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 36, 110.
Tavernier, J. B. (1382). Sefername-i Tavernier, Tr. Hamid Erbab Şirani, Tahran.
Tavernier, J. B. (2010). Tavernier Seyahatnamesi, Tr. Teoman Tunçdoğan. İstanbul:
Kitap Yayınevi.
Teixeria, P. (1902). The Travels of Pedro Teixeria; With his "Kings of Harmuz" and
Extracts from His "Kings of Persia", Tr. William F. Sinclair, Hakluyt Society, London.
Varthema, L. (1863). The Travels of Ludovico dı Varthema, Tr. John Winter Jones,
Hakluyt Society, 103.
Vechietti, G. B. (1892). Lettera. English Historical Rewiew, 7, 314-321.
Yazıcı, H. (2009). Seyahatnâme, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 37, 9-11.
Extended Abstract
Seyahatnâme (Travelogue), which means travel letter, travel book, is a combination
of Arabic word seyahat, and Persian word nâme (letter). Instead of seyahatnâme,
rather the terms rihle and sefer-nâme are used, respectively in Arabic, and Persian
literature. Because in travelogues, geography is the reference point for the author,
climate, people, historical monuments, old and new structures, road and transportation
characteristics, details of everyday life, etc., of that geography could be the
topics for travelogues. For these works reflect the observations about foreign countries,
travellers shared with the audience the events which they found interesting;
and could reveal some details that even the local people were not aware of. Sometimes,
they exaggerated so as to make their narrations more gripping. Travellers can
be found throughout all the periods from foundation to dissolution of Safavid Empire.
Travellers’ movement started during the reign of Shah Ismail, and increasingly
continued until the dissolution of the empire. European travellers flourished particularly
in the seventeenth century. Majority of the incoming travellers arrived with the
purpose of performing their official duties, such as ambassadorship. They intended
to ally with Safavids, against Ottomans, and to develop trade through some trade
agreements. Those travellers arriving in Iran, provided us with many significant
information about culture, life style, architectural structures, commodities, clothing,
and military power etc., which is not even found in Safavid chronicles.
The Travelogue of a Venetian merchant is an anonymous work. It is about dissolution
of Aq Qoyunlu State, and the rise of Shah Ismail. This anonymous author mentions
about his good command of Turkish, Persian, and Arabic, and also gives invaluable
information about Shah Ismail, and Qizilbash people. Giovanni Maria Angiolello,
was in Iran between 1499-1515. This traveller, who gives information about
Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-2017/Safevi Tarihine Dair…
24
not only Aq Qoyuns, but also the early history of Safavids, also touches on the battles
between Uzbes, and Ottomans. Also, there is considerable information about
qizilbashs in his travelogue. Vincenzo D’Alessandri, as a Venetian ambassador, who
visited the palace of Shah Tahmasb in Iran, in 1571, with the aim of allying with
Safavids against Ottomans. He presented the Venetian Consul, a report on his observations
he made during his stay in Iran. This reports includes information about
not only the personality of Shah Tahmasb, but also the military power, borders, and
culture. Ludovico de Varthema, left Bologna during the early Safavid period, and
went to Arabia passing through Egypt, and Syria; and subsequently travelled to
India, and China. In 1510, his travelogue was published in four volumes, in Roma. It
was translated into German, and published in Augsburg in 1515. This work does not
present comprehensive information about Safavids, while it mentions of the fact that
Shah Ismail urbicided Semerkant, and put to the sword the followers of caliphs
Eboubekir, Osman, and Omar. Venetian Michele Membre, was sent to Shah Tahmas,
in order to gain alliance of Safavids, during the Ottoman-Venetian war. He left
Nicosia on March 1, 1539, and arrived in Anatolia in April. In August 1540, he
ended up at the Iranian border. During his stay in Tabriz, he was hosted by Shah Ali
Cepni, and Shah Qulu Caliph. In the meantime, he had significant observations
about Safavid lifestyle, since he visited various wedding ceremonies, funerals, and
celebrations. He gives information especially about Qizilbash community, and has a
drawing of külah (conical hat) worn by Qizilbash people. He also presents some
details about Shah Tahmasb. According to the Member’s observations, Shah, who
was then 26 years old, was energetic, good at horse riding, and generous towards
people in his circle.
Marino Sanudo, was born in 1466 in Venice. His most significant work is named“I
Diarii” which he completed in 37 years. While this work is also a significant primary
source particularly shedding light on the history of Ottomans (it concerns the last
years of Bayezid II, entire reign of Soltan Yavuz Selim, and the first twelve years of
Suleyman the Magnificant’s reign), this source also provides valuable information
about Mamluks, and Safavids, whom the Venetian Republic had economic, and
political relations with. Anthony Jenkinson, was a merchant embarked on journery
in 1561, taking with him the letter of Queen Elizabeth I addressed to the Shah of
Iran. His aim was to establish commercial relations between England, and Safavids.
On August 18, 1562, he arrived in Shemahi; and on November 2, he arrived in
Kazvin where palace of Tahmasb was situated. Yet, Tahmasb did not welcome him,
because he did not wish to take the risk of breaking the peace that he had just made
with Ottomans. Jerkinson stayed in Kazvin until March 20, 1563, and then returned
home in disappointment. While informing about Iranian geography through the eyes
of a merchant, he also mentions of Shah Tahmasb. Giovanni Tommaso Minadoi,
lived in Ottoman Empire between 1579 and 1586. During this time period, he witnessed,
and recorded the wars which broke out between Safavids and Ottomans.
Giovanni Battista Vechietti was sent to Iran by Pope Gregory XIII. In 1586, he met
with Muhammed Hudabende in Tabriz. He returned to Italy in 1586, and revisted
Iran in 1601. Until 1603, he served as political advisor of a Portuguese deputy in
Hürmüz, and then went to India. Vechietti travelled to India in order to learn about
military power of Safavid State, and to propose alliance against Ottomans. In 1523,
Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-2017/ E. Erdoğan
25
Antonio Tenreiro was on a mission sent to the palace of Shah Ismail, by Duarte de
Menerez- the India governor of Portugal. His travelogue, known as Itinerario, mentions
of difference between Sunni, and Shiite; and also gives notable information
about the life style of Qizilbash people, and about the red conical hat they wore.
Pedro Teixeria is a traveller of Spanish origin, who arrived in Iran in 1600s. He
remained there for a while, with the aim of writing the history of Iran. He read, and
compiled information from Hondmir’s Ravzatü’s Safa. Pietro Della Valle, arrived
in Hemedan, in 1617, and then left to Isfahan. He stayed with Shah Abbas I, and
joined various military expeditions for about five years. He sent a friend letters including
his observations during his stay in Iran. These letters were published in a
book in 1658. In his travelogue, significant information about Iran’s political and
social life, military, customs, music, literature, and geography etc., can be found.