Samed-i Behrengî’nin Hikâyeciliği ve İran Çocuk Edebiyatındaki Yeri
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
Samed-i Behrengî’nin
Hikâyeciliği ve İran Çocuk
Edebiyatındaki Yeri*
Samed-i Behrengî’s Storytelling
and His Place In Persian
Children’s Literature
Gamze Gizem ERTAN**
ÖZET
Samed-i Behrengî (1939-1968), XX. yüzyılda yaşamış ve genç yaşta hayatını kaybetmiş olan İran Edebiyatının önemli çocuk
hikâyesi yazarlarındandır.
Yazarın hayatı ve eserlerinin incelenmesi, kullanmış olduğu üslubun ve yaşadığı dönemin özelliklerinin ortaya konulması,
Behrengî’nin edebi kişiliğinin ve İran çocuk edebiyatındaki yerinin tespit edilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.
Samed-i Behrengî’nin hikâyeleri ve masalları birçok kez Türkçeye çevrilmiştir. “Ulduz ve Kelâghâ”, “Ulduz ve Arûsek-i
Sohengû”, “Mâhî-yi Siyâh-i Kûçûlû”, “Yek Holû Hezâr Holû” gibi birbirinden eşsiz değerde kaleme aldığı bu hikâye ve masalları
ile İran çocuk edebiyatında adını ölümsüzleştirmiştir.
Samed-i Behrengî’nin hayatı, dili, üslubu ve edebi kişiliği hakkında araştırılmaya dayalı bilimsel bir çalışma yapılmamıştır.
Samed-i Behrengî’nin hikâyeciliği dışındaki yönlerinin Türk okuyucusuna tanıtılmaması büyük bir eksiklik olduğundan bu
makalede, okuyucuya bu konu hakkında bilgi verilecektir.
Anahtar Kelimeler: Samed-i Behrengî, Samed-i Behrengî’nin Hikâyeciliği, İran Çocuk Edebiyatı.
Çalışmanın Türü: Araştırma
ABSTRACT
Samed-i Behrengi is one of the most important representatives of the twentieth century Persian Children’s Literature, which
has a rich cultural heritage and history though its roots cannot be traced back so far in time.
Recognized as one of the most important writers of children's literature, Samed-i Behrengi was born in Tabriz in 1939.
Throughout his twenty-nine-year life, he worked as a teacher; he was a writer of children's stories and folk tales, and a translator
and complier of stories. Following the elementary school, he studied at Tabriz school of teaching, and after completing his
studies, he taught children in the Azeri parts of Iran by traveling from village to village for eleven years; that is, until the end of
life. While he was working as a teacher, he attended classes at Tabriz Faculty of Letters, the Department of English Language and
Literature at night and did not give up being a student even when he was a teacher.
Being one of the writers of Mohammad Reza Shah period, Behrengi wrote many story books translated into various languages
around the world. With his precious stories and tales such as "Ulduz and Kelâghâ", "Ulduz and Arûsek-i Sohengû ", "Mahi-yi-i
Siyah-i Kûçûlû", " Yek Holû Hezâr Holû,” Samed Behrengi-i has had a significant place Children's Literature in Iran .
Samed-i Behrengi has articles and translations apart from his stories. Behrengi first addressed people's social, economic, and
folkloric structure. He used all of his experience to give a gift that will be inherited by the children that he had been teaching for
many years. Based on his collections of folk literature and folklore he wrote perhaps the world's most qualified children's
stories. In the meantime, by examining folk literature of Azerbaijan and Iran and collecting folk tales circulating by word of
mouth, he rewrote these matarials in Turkish and Persian. In addition to these literary activities which perhaps form the most
important part of his literary activities, he focused on Azerbaijani folklore and the education system in Iran. After determining the
shortcomings of the education system, he endeavored to produce solutions. In major newspapers and magazines of his time, by
using pseudonyms, he wrote articles about the problem of education. His article titled A Study on Educational Problems of Iran can be
considered as an example of such studies. Investigation and research topics were often on folklore. In this field, he wrote the
works titled Azerbaijani Language and Folklore and Fairy Tales. Behrengi, was competent both in Persian and Azerbaijani Turkish. He
preferred writing in his native language to writing Persian. However, he published his books in Persion since it was forbidden to
publish books in Azerbaijani Turkish. Despite this ban, he wrote a poetry book that brings together the Azerbaijani folk poems,
and he translated the poems of great Persian poets into Azerbaijani Turkish. In this regard, he had significant contributions to
Persian Children's literature.
Samed-i Behrengi stories are the products of the impressions of a teacher who doesn’t get accustomed to anything and who
explains the cruelty of poverty and ignorance with a brave view. In this regard, the Behrengi said, Now is time to emphasize two issues
in children's literature... 1) Children's literature should be a bridge between innocent children’s sweet dreams and their world of dreams, and dark and
conscious world of adults, which is plagued by suffering and the difficult realities... 2) The child should be given a prompt worldview and a criterion that
he/she can use to evaluate various moral and social issues within the ever-changing conditions and situations in society.
Based on this belief, all of his stories are shaped by the conflict of two contradictory social forces. Peasants with no properties
fight with the cruelty of masters and they win the battle with the help of willpower as it is the case in Kel Güvercinci “The Bald Man
Selling Pigeons” and Sevgi Masalı “The Tale of Love”. In Behrengi’s story Bir Şeftali Bin Şeftali “One Peach and a Thousand Peaches,”
* Bu makale Gamze Gizem ERTAN tarafından hazırlanan “Samed-i Behrengî’nin Hikâyeciliği ve İran Çocuk Edebiyatındaki Yeri”
başlıklı Yüksek Lisans tezinden (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011) özetlenerek hazırlanmıştır. ** Arş. Gör., Selçuk Üniversitesi
Samed-i Behrengî’nin Hikâyeciliği ve İran Çocuk Edebiyatındaki Yeri
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
164
villagers’ fight against the Aga is reflected in a peach tree that doesn’t yield any fruits in Aga’s garden. Providing the reader with
children's example attitudes and behaviors, to activate their desire to know the real reasons behind natural and social events are
realized through developing their power of thinking and imagination. With the help of animals and dolls, children overcome
cruelty and ignorance in the world of dreams. The themes and style of the stories of Samed-i Behrengi has made him attractive to
readers coming from different cultural backgrounds. Although his works were written for children, they also carry striking
meanings for adults. By taking advantage of the art of personification, the writer, who also gives advice for the readers to take a
lesson, has helped children to envisage events better in their minds.
Samed-i Behrengi, who wrote his works in a way that aroused excitement, wrote about all events that might possibly occur in
real life in his stories which he partially adorned with fantasy elements. We understand this in his story titled Pancarcı Çocuk “The
Child Who Sold Beet” very well. Here, the story of a child at schooling age, who has to sell beet to look after his family, is told. In
the story titled Bir Günlük Düş ve Gerçek “A One-day Dream and Reality”, the writer presents a day in the life of a father and his son
who have to leave their town to struggle to earn their living because of the unemployment. In these stories, Samed-i Behrengi
reveals how Shah’s reform called White Revolution changed the socio-economic structure. Because leaving their villages millions of
peasants with no land migrated to the slums around the cities. On the one hand, the emerging industrial bourgeois were getting
richer and richer; on the other hand, the poor and unemployed were economically and politically excluded from the society. What
the writer wants his readers to see in these stories are the hopes of a poor child despite all the current difficulties.
In this respect, Samed-i Behrengi, who opposed the oppressive regime of his time, expressed the realities of life in his
works. He simply informed the reader about the events during the period of the Shah. Behrengi used the language of his people in
his works. His works can be enjoyed by people of all ages. Since he wanted his readers to visualize the characters in his stories, he
emphasized the events in the stories. In this regard, he exhibits the characteristics of being a realist writer.
In his stories, Behrengi often expressed the difficulties experienced in the period of Shah by utilizing symbols, allegories,
personification, and associations. On account of the fact that this writing format is appropriate for the fairy tale, he produced
successful works in this genre, and he introduced some innovation into it. Because the themes in his works also reflect the realities
of life, he attracts the attention of readers of all ages. In Behrengi’s works, in which exuberant and emotional discourse is
apparent, while the world of adults are described through that of children, an approach including criticisms concerning social
problems is also exhibited.
Behrengi also included the expression through mutual talk. In this way, he managed to attract the attention of the reader by
making his expressions more lively. Events’ being voiced in a conversational tone made the reader feel that the characters are
people among us. His including mutual conversation through direct expression is significant in terms of promoting vitality.
As it can be understood from all these, as an educational scientist Behrengi, who lost his life at an early age and was one of
the unforgettable writers of Persian Children's Literature, advocated radical and unique reforms. He was against the understanding
with pro-American values and ideals in education. As an intellectual person, he strictly criticized the feudal structure fused with
religious motifs, and exhibited the structure of oppression and exploitation of the bourgeois state system. He addressed the
language hope of Azeris who have faced socio-economic and cultural exploitation for more than two hundred years. He wrote
tens of books that will be inherited by all children of the world as a gift. The books that he wrote have so much artistic power that
they can fascinate even the adults who read them, but they have the simplicity that a child's brain can process. Behrengi succeeded
in blending all these to create a unique universality, and therefore, he will manage to exist for a long time in the future with the
help of what he wrote.
Key words: Samed-i Behrengî, Samed-i Behrengî’s Storytelling, The Persian Children’s Literature.
The type of study: Research.
GİRİŞ
Kacar Hanedanlığının ortadan kalkması ve 1923 yılında Rızâ Han’ın başbakan seçilmesi, İran tarihinde
bir dönüm noktası oldu. Başa geçen Rızâ Şah (Pehlevî) öncelikle ülkedeki aydınlarla işbirliği yaparak,
onların yıllardan beri özlemini duydukları Batı uygarlığını kabul etmeye çalışmış ise de sanatkârlar ve
yazarlar tarafından diktatör olarak nitelendirilmiştir.
1941 yılında İkinci Dünya Savaşında Amerika ve İngiltere, Rusya’ya yardım etmek için İran’dan yol
istediler, Rızâ Şah muvafakat etmeyince 25 Ağustos 1941’de İran, adı geçen üç devletin işgaline uğradı. 16
Eylül 1941’de Rızâ Şah, oğlu Muhammed Rızâ Pehlevî lehine tahttan feragat etti. Bunun sonucu olarak
İran’da birçok sosyal ve ekonomik sorunlar ortaya çıktı (Anbarcıoğlu, 1985; 4).
Muhammed Rızâ Şah iktidara gelir gelmez bir taraftan Âyetullah Kâşânî’nin başını çektiği Fedâiyyân-i
İslâm, diğer taraftan 1942 yılında kurulmuş olan solcu Tudeh Partisi’nin baskısı ile karşılaştı. Tudeh Partisi,
1945’te Rusların da desteği ile Azerbaycan ve Kürdistan’daki merkezi otoriteyi yıktı. Rusların 1946
Mayıs’ında bölgeden çekilmesi ile destekten mahrum kalan Otonom Azerbaycan Cumhuriyeti ile
Kürdistan Cumhuriyetçi Halk Partisi, İran ordusuna direnemeyerek çöktüler.
Almanların İran’dan çıkarılması ile boşalan üçüncü güç faktörünü Amerika Birleşik devletleri doldurdu.
Bu tarihten sonra Amerikalıların İran’daki nüfuzu ve askeri varlığı giderek güçlendi. Nihayet 1947’de
Truman doktrinine İran’ın da dâhil edilmesi ile İran’ın siyasî konumu belirginleşmiş oldu. Öte yandan
Tudeh Partisi’nin şiddete başvurması üzerine ülke anarşi ile karşı karşıya kaldı. Bir Tudeh üyesi Şubat
Gamze Gizem ERTAN
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
165
1949’da Şaha suikast düzenleyince parti kapatılarak ülkede sıkıyönetim ilân edildi. Aynı yıl Muhammed
Musaddık’ın başını çektiği Cephe-i Millî kuruldu. Cephe-i Millî, Hizb-i Zahmetkeşânî, Hizb-i Millet-i Îran,
Câmia-yi Mücâhidîn-i İslâm, Fedâiyyân-i İslâm ve çeşitli sol entelektüellerin bir araya gelerek Şah
Muhammed Rızâ’nın diktatörlüğüne karşı oluşturduğu bir hareketti.
Şah, 1950’de hanedanın topraklarını, topraksız köylülere dağıtmak üzere kurduğu bir vakfa transfer etti.
Ancak başbakanlığa getirilen Ali Rezmârâ’nın 1951 yılı Mart ayında bir Fedâiyyân-i İslâm üyesi tarafından
öldürülmesi yüzünden Şahın bu teşebbüsü sonuçsuz kaldı. 29 Nisan 1951’de başbakan olan Musaddık
petrolü millileştirdi. Bu arada Cephe-i Millî ittifakı çözülmeye başladı. Musaddık’ın uygulamalarından
rahatsız olan muhafazakâr kanat desteğini çekti. İran batılı şirketlerin uyguladığı ambargo nedeni ile
yaklaşık üç yıl boyunca petrol gelirlerinden mahrum oldu. Ülke ekonomik kriz ile yüz yüze kaldı
(Üstün,2000;403). Petrol krizi Musaddık’ın devrilmesinden sonra Ağustos 1954’te çözüldü. İran 3 Kasım
1955 tarihinde Türkiye, Irak, Pakistan ve İngiltere’nin oluşturduğu Bağdat Paktı’na girdi. 1957 yılında
Amerika’nın yardımları ile istihbarat örgütü SAVAK kuruldu. Ülkede gelir dağılımını engellemek üzere
1958’de Bünyâd-i Pehlevî adı ile bir vakıf tesis edildi.
Şahın hayata geçirdiği en önemli uygulama, 15 Ocak 1962 tarihli toprak reformu oldu. Buna göre
toprak sahipleri birden fazla köyü ellerinde bulunduramayacak, fazla topraklar devlet tarafından satın alınıp
topraksız köylülere dağıtılacaktı. Aslında toprak reformu, Ocak 1963 tarihli referandum ile kabul edilmiş
olan ve içinde kadın haklarının iyileştirilmesi, okuma-yazma seferberliği gibi radikal reformlar da bulunan
şahın altı maddelik programının bir parçasıdır.
Ak Devrim olarak bilinen bu program ile şahın gerçek hedefi, kendisi ile halkı arasındaki iletişimi
engellediğine inandığı aşiret, ulemâ ve toprak zenginleri gibi güç ortaklarını ortadan kaldırmaktı. Şahın bu
niyetini anlayan ulemâ ve Cephe-i Millî Ak Devrim’e karşı çıktı. Böylelikle, Ak Devrim ile sosyal ve
ekonomik kalkınmanın gerçekleşeceğini düşünen Şah tam aksi bir sonuçla karşılaştı. Sermaye ve teknik
donanımdan yoksun olan çiftçi toprak reformu ile elde ettiği toprağını tefecilere ve eski toprak sahiplerine
kaptırdı. Bunun sonucunda şehirlere göç eden milyonlarca insan buralarda işsizler ordusu meydana getirdi.
Petrol gelirlerinin halka yansımaması, aşırı silahlanma, yüksek enflasyon ve en ufak muhalefetin İran Gizli
Servisi tarafından sert bir tavırla bastırılması, hayat standartları iyice düşmüş olan halkın Şaha karşı olan
nefretini arttırdı. Bunun sonucunda, milyonlarca insanın katıldığı mitingler, Kum’daki medrese
öğrencilerinin İran Gizli Servisi aleyhine yaptığı gösteriler başladı. Daha önce Şah tarafından bastırılmış
olan Halkın Fedaileri ve özellikle üniversite öğrencileri arasında geniş taban bulan Halkın Mücahitleri
Örgütü yeniden canlandı. İranlılar kitleler halinde en yüksek dinî otorite kabul ettikleri Âyetullah
Humeynî’nin şemsiyesi altında Şaha karşı ayaklandılar. Şahın çok güvendiği ordu bu isyanı bastıramadı.
Ülkede kontrolü yeniden sağlamak isteyen Muhammed Rızâ Pehlevî bir takım çabalar içine girdi. Fakat bu
çabalar dahi sonucu değiştirmedi ve 15 Ocak 1979 tarihinde Şah Muhammed Rızâ ülkeyi terk etti
(Üstün,2000;403). Pehlevî Hanedanlığının yıkılması ile batılılaşma ve laikleşme politikaları da son buldu.
Mısır’da Asvan’a yerleşen Şah Rızâ kısa bir süre sonra tedavi için gizlice Amerika Birleşik Devletleri’ne
gittiyse de 1980 yılında Mısır’a geri dönmek zorunda kaldı ve aynı yılın 27 Temmuz tarihinde orada vefat
etti.
Anlatılanlardan anlaşılacağı üzere, Muhammed Rızâ Şah döneminde yaşanan tüm bu olaylar, İran’ın
siyasi ve sosyal durumu üzerinde etkisini göstermiştir. Bunun yanı sıra İran’ın dili ve edebiyatı üzerinde de
etkili olmuştur. Bu dönemde birçok önemli yazar ve şair yetişmiştir.Samed-i Behrengi de bu atmosferde
yetişmiş İranlı yazarlardan birisidir. Bu makalemizde dönemin ünlü çocuk edebiyatı yazarı Samed-i
Behrengî’nin ise kendisini ve eserlerini tanıtmayı amaçlıyoruz.
HAYATI
Samed-i Behrengî 1939 yılının Haziran’ında Tebriz’de beş çocuklu yoksul bir Azerî işçi ailesinin oğlu
olarak dünyaya geldi. Yirmi dokuz yıllık yaşamı boyunca öğretmenlik, çocuk hikâyeleri ve halk masalları
yazarlığı, derleyicilik ve çevirmenlik yaptı. İlkokulu bitirdikten sonra Tebriz’deki öğretmen okullarında
okudu ve öğrenimini tamamladıktan sonra on bir yıl boyunca yani ömrünün sonuna kadar İran’ın Azerî
kesimini köy köy dolaşarak öğretmenlik yaptı. Öğretmenlik yaparken bir taraftan da Tebriz Edebiyat
Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde gece derslerine devam etti.
Samed-i Behrengî’nin Hikâyeciliği ve İran Çocuk Edebiyatındaki Yeri
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
166
Samed-i Behrengî öğretmen iken bile öğrenciliği bırakmadı. Halkın sosyal, ekonomik ve folklorik
yapısını inceledi. Bütün birikimini, yıllarca öğretmenlik yaptığı çocuklara kalacak bir hediye vermek için
kullandı. Halk edebiyatından ve folklorundan yaptığı derlemeleri temel alarak belki de dünyanın en nitelikli
çocuk hikâyelerini yazdı.
Bu esnada Azerbaycan ve İran halk edebiyatını inceledi, ağızdan ağza dolaşan halk masallarını
toplayarak bu malzemeyi Türkçe ve Farsça olarak tekrar kaleme aldı. Edebî faaliyetlerinin belki de en
önemlisi olan bu çalışmasının yanı sıra, Azerî folkloru ve İran eğitim sistemi üzerine eğildi (Behrengî, 2006;
5). Eğitim sisteminin aksayan yanlarını tespit ettikten sonra çözüm yolları üretmeye çalıştı. O dönemin
önemli gazete ve dergilerinde takma adlarla bu eğitim sorunu ile ilgili makaleler yazdı. İran Eğitim
Sorunlarına İlişkin Bir İnceleme adlı makalesi bu çalışmalarına örnek olarak gösterilebilir. İnceleme ve
araştırmaları genellikle folklorik konulara ilişkindi. Bu alanda Azerbaycan Dili ve Folkloru ve Azerbaycan
Masalları adlı yapıtları kaleme aldı. Âdîne adlı haftalık bir gazete çıkardıysa da baskıcı yönetim karşısında bu
gazete varlığını sürdüremedi.
Behrengî hem Farsçaya hem Azerbaycan Türkçesine oldukça hâkimdi. Ana dilinde yazmayı Farsça
yazmaya tercih ediyordu. Ancak kitaplarını Azerbaycan Türkçesi ile yayımlaması yasak olduğundan, Farsça
yayımlıyordu. Yasağa rağmen Azerî Halk şiirlerini bir araya getirdiği bir şiir kitabı yazıp, büyük Fars
şairlerinin şiirlerini Azerbaycan Türkçesine çevirdi. Fakat bunlar da Farsça olmayan yayımlara getirilen
yasaktan nasibini aldı. Edebiyat alanında önemli sayılabilecek bu çalışmaları, günün önde gelen muhalif
yazarlarının ilgisini çekmişti. Bu hem birikimini daha da genişletmesi için hem de Marksist çevrelerle
tanışması için ona verilen bir fırsattı.
Behrengî’nin asıl amacı eğitim sisteminde değişiklik yapılmasını sağlamaktı. Eserlerinde kullandığı fakir
ve zengin, köy ve kent, cahil ve okumuş arasında işlenen tema, okuyucuya bunu göstermektedir. Bu
bakımdan, Behrengî bir eğitim bilimcisi olarak yorulmaz bir biçimde radikal ve özgün reformları
savunmuştur. Eğitimde Amerikancı değer ve ideallerin papağanlığını yapan anlayışa karşı durmuştur. Bir
aydın olarak köhnemiş ve dinî motifler ile kaynaşmış feodal yapıları kıyasıya eleştirmiş, yazdıkları ile de
burjuva devlet aygıtının baskı ve sömürü düzenini teşhir etmiştir. İki yüz yılı aşkın bir süredir sosyoekonomik
ve kültürel sömürü tutsağı bulunan Azerî insanının dil umudunu işlemiştir. Bir edebiyatçı olarak
tüm dünya çocuklarına hediye ve miras olacak onlarca kitap yazmıştır. Öyle ki yazmış olduğu kitaplar,
okuyan büyükleri bile büyüleyecek sanatsal güce, ancak bir çocuğun beyninin kıvrımlarına işleyebilecek
kadar da sadeliğe sahiptir.
Behrengî, tüm bunları harmanlayarak özgün bir evrensellik yaratmayı bilmiş ve bu yüzden de yazdıkları
ile çok uzun süreler var olmayı başarmıştır.
Samed-i Behrengî İran Edebiyatı’nın gelişmesi için birçok katkıda bulunduysa da yetmişli yılların hemen
başında devlet yönetimi Behrengî’nin hikâyelerini ve masallarını yasakladı. 1979’daki devrimi takip eden
kısa süreli özgürlük döneminde ise kitapları çok büyük miktarda basıldı. Ancak yeni yöneticilerin onun ne
kadar tehlikeli olduğunu anlamaları uzun sürmedi ve Behrengî tekrar yasaklı isimler arasına girdi. Behrengî
özgür düşünen birisiydi. Onun özgür düşüncesi yeni baskıcı düzen için de bir tehdit oluşturuyordu.
Gerek baskıcı şah dönemi yönetimi gerekse mollalar rejimi her zaman Behrengî masalları ile büyüyen
çocukların kafalarında filizlenen, eşitlik ve kardeşlik hayallerinden korkmuşlardı. Zaten bu yüzden
yöneticiler, eğitim ve edebiyat ile ilgili bunca eser vermesine rağmen en çok onun masallarından nefret
etmişlerdir.
Tüm bunlardan da anlaşılacağı üzere Samed-i Behrengî, İran çocuk edebiyatı tarihinde özel bir yere
sahiptir. Kendisi çocuk edebiyatı alanında yazmış olduğu hikâye ve masalları ile adından her zaman söz
ettirmektedir. Fakat genç yaşta hayatını kaybeden Behrengî’nin ölümü hakkında birçok söylenti yer
almaktadır. Behrengî’nin Marksist-Leninist bir örgütlenme olan Halkın Fedaileri ve özellikle yakın çalışma
arkadaşı Behrûz Dehgânî (1973’te, bahsedilen örgütün önde gelen üyelerinden olduğu gerekçesi ile
SAVAK tarafından işkence edilerek öldürülmüştür.) ile yakınlaşması, yeraltında faaliyet gösteren bir kısım
yazar ve aktivist ile arasındaki bağı güçlendirmiştir. Bu sırada İran Devleti yüz bin siyasî polisten oluşan bir
istihbarat örgütü olan SAVAK’ı da kullanarak, halk üzerinde görülmemiş bir baskı uygulamıştır. Bu
baskıdan yazarlar ve kitabevleri de paylarına düşeni almışlardır. Her ne kadar Behrengî’nin 1968 yılı
Gamze Gizem ERTAN
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
167
Ağustos ayında Aras nehrinde boğularak öldüğü söylense de onu tanıyanlar bu zamansız ve şüpheli
ölümün bir düzmece olduğunu görüşündedirler.
ESERLERİ
Samed-i Behrengî’nin hikâyeleri dışında makaleleri ve tercümeleri de mevcuttur. Behrengî öncelikle
halkın sosyal, ekonomik ve folklorik yapısını ele almıştır. Halk edebiyatından ve folklorundan yaptığı
derlemeleri temel alarak belki de dünyanın en nitelikli çocuk hikâyelerini yazmıştır. Bu esnada Azerbaycan
ve İran halk edebiyatını inceleyip, ağızdan ağza dolaşan halk masallarını toplayarak bu malzemeyi Türkçe
ve Farsça olarak tekrar kaleme almıştır. Edebî faaliyetlerinin belki de en önemlisi olan bu çalışmalarının
yanı sıra, Azerî folkloru ve İran eğitim sistemi üzerine de eğilmiştir. Bu bakımdan İran çocuk edebiyatına
önemli katkıları olmuştur.
HİKÂYELERİ
1. Ulduz ve Kelâghâ (Ulduz ve Kargalar), 1346/1967.
2. Ulduz ve Arûsek-i Sohengû (Ulduz ve Konuşan Bebek), 1347/1968.
3. Keçel-i Kefterbâz (Kel Güvercinci), 1346/1967.
4. Peserek-i Lebûfurûş (Pancarcı Çocuk), 1346/1967.
5. Efsâne-yi Muhabbet (Sevgi Masalı), 1346/1967.
6. Mâhî-yi Siyâh-i Kûçûlû (Küçük Kara Balık), 1347/1968.
7. Pîrzen u Cûce-yi Telâieş (Nine ve Sarı Civciv), 1347/1968.
8. Yek Holû Hezâr Holû (Bir Şeftali Bin Şeftali), 1348/1969.
9. Bist u Çehâr Sa’at der Hâb u Bîdârî (Bir Günlük Düş ve Gerçek), 1347/1968.
10. Köroğlu ve Keçel Hamza (Köroğlu ve Kel Hamza), 1348/1969.
11. Talhûn ve Dastânhâ-i Diger (Talhun ve Diğer Hikâyeleri), 1340/1961.
12. Kısse-yi Âh, Edi ve Büdü, Be Donbâl-i Felek, Gorg ve Gusfend, Muş-i Gorosne
(Ah Masalı, Edi ile Büdü, Feleğin Ardında, Kurt ile Koyun, Aç Fare).
13. Dûmrûl-i Dîvâne (Deli Dumrul).
KİTAPLARI VE MAKALELERİ
1.Kend u Kâv der Mesâ’il-i Terbiyetî-yi İrân (İran’daki Eğitim Sorunlarının Araştırılması), 1344/1965.
2.Elfbâ-yi Fârsî Berâ-yi Kûdekân-i Âzerbâycan (Azerbaycan Çocukları için Fars Alfabesi).
3. Folklor ve Şiir (Folklor ve Şiir).
4. Efsânehâ-yi Âzerbâycan (Azerbaycan Efsaneleri),Cilt.1, 1344/1965.
5. Efsânehâ-yi Âzerbâycan (Azerbaycan Efsaneleri), Cilt.2, 1347/1968.
6. Tapmacalar, Koşmacalar (Atasözleri ve Bulmacalar), 1345/1966.
7. Pâre pâre 1342/1963.
8. Mecmua-i Makâlehâ (Makaleler Mecmuası).
9. İnşâ u Nâmenegârî berâ-yi Kelâshâ-i Do u Se-i Debistân (İlkokul 2 ve 3. Sınıflar için
Kompozisyon ve Mektup Yazımı).
10. Azerbaycan der Conbiş-i Meşrûte (Meşrutiyet Hareketinde Azerbaycan).
TERCÜMELERİ
1. Mâ ulâghâ ( Biz Eşekler), 1344/1965.
2.Defter-i Eşâr ez Çend Şâir-i Fârsi Zebân (İranlı Birkaç Şairin Çağdaş Şiirler Mecmuası).
3. Harâbkâr 1348/1969.
4. Kelâg-i Siyâhe-Mâmîn-i Sîbîryâk (Siyah Karga ve Sibiryalı Mâmin).
SAMED-İ BEHRENGÎ HAKKINDA YAZILMIŞ BAZI KİTAPLAR
1. Samed Câvidâne Şod ( Samed Ebediyete Kavuştu), 1352/1973.
2. Kitâb-i Cuma (Cuma Kitabı), 1358/1979.
3. Berâderem Samed (Kardeşim Samed).
Samed-i Behrengî’nin Hikâyeciliği ve İran Çocuk Edebiyatındaki Yeri
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
168
DİLİ, ÜSLUBU VE EDEBÎ KİŞİLİĞİ
İran Edebiyatında çocuk edebiyatının tarihçesi çok öncelere dayanmamaktadır. Hedef kitlesi çocuk olan
hikâyeler yazılmasa da halk hikâyeleri, efsaneler ve destanlar düşünülürse çocukların anlayıp keyifle
okuyabilecekleri eserler yazılmıştır. Klasik dönemde çocuklar, okumaya Hâfız Divanı ve Gülistân ile
başlamışlardır ( Yâhakkî, 1998; 238).
O dönemin sosyal, siyasal ve ekonomik olayları çocuklara aktarılmıştır. Bu alanda yazılmış olan
metinler, yazılı ve sözlü olmak üzere iki şekildedir. Klasik Fars edebiyatında kahramanlık hikâyeleri kaleme
alınmıştır. Bu tür hikâyeler, çocukların diline uyarlanarak yeniden kaleme alınması, hem edebî hem de tarihî
açıdan çocukların bilgi dağarcıklarını önemli ölçüde zenginleştirmekte ve birikimlerini arttırmaktadır.
Çünkü çocuklar, çocukluk dönemlerini geçirdikten sonra manzum ve mensur edebî birçok eserlerle
tanışmaktadır.
İslâm sonrası dönemde kaleme alınan kahramanlık destanları: Tûtînâme, Kelile ve Dimne ve Gülîstân gibi
her biri öğretici pasajlarla dolu hikâye ağırlıklı mecmualar ve tamamen ahlakî eğitim amacıyla özel olarak
hazırlanmış Kâbûsnâme, Bahru’l-ferâid, Kimyâ-yi Saâdet ve Ahlâk-i Nâsırî gibi eserlerdir.
XI. yüzyılın ünlü yazar ve müelliflerinden Gazzâlî çok açık, fasih, olgun, sade, kapsamlı ve içerik dolu
bir nesre sahiptir. Bu durum çocukların ve gençlerin onun eserlerini kolaylıkla anlamalarını sağlamıştır.
Yukarıda belirttiğimiz üzere Gazzâlî’nin kaleme aldığı Kimyâ-yi Saâdet adlı kitap dört rükun olarak
düzenlenmiştir. Gazzâlî bu kitabı, kişinin kendisini eksik sıfatlardan temizlemesi, kemal sıfatları ile
süslemesi, her şeyden kopması ve kendisini tamamen Allah’a vermesi amacıyla kaleme almıştır. Dili
okuyucunun anlayacağı düzeyde olması açısından da önemli bir eserdir ( Safâ, 2002; 252). Gazzâlî
çocukların gelişimi için ahlakî kitapların okutulması gerektiğini dile getirmiştir.
Hâce Nâsır-i Tûsî, Ahlâk-i Nâsırî adlı eserinde çocukların eğitimini sosyal ahlâktan ayrı tutmuştur. Sadî
Şirâzî’nin de çocuk zihninin, eğitim karşısında kabulleniş ve akıcılığına karşı dikkatini gösteren sözleri
vardır. Fakat bu büyük kimselerden hiçbiri Mevlânâ Celâleddîn gibi açık görüşlü olmamıştır (İstilâmî, 1998;
183-184). Mevlânâ Celâleddîn her zaman çocuğa yaşının kaldırabileceği şekilde muamele yapılması
gerektiğini ifade etmiştir. Tüm bunlardan da anlaşıldığı üzere bu şair, edip ve filozoflar eserlerinde çocuk
eğitimine önem vermişlerdir.
İran’da modern anlamda çocuk edebiyatı Tâlibof’un (1834-1911) Kitâb-i Ahmed adlı eseri ile başlamıştır.
Tâlibof bu kitabında hikâyenin kahramanı Küçük Ahmed’e yeni keşifler, icatlar yanında Avrupa’nın ileri
olmasından ve İran’ın geri kalmışlığından söz etmiştir. Bunun yanı sıra ona ahlâk ve vatanseverlik
duygularını öğretmiştir. Eski âdet ve batıl inançları tenkit etmiştir (Âriyenpûr, 1993; 294). Bunun yanısıra
Tâlibof öğretici birçok hikâyeler yazmıştır. Eğitimini Avrupa’da tamamlayan pedagog Dr. Muhammed
Bâkır-i Huşyâr (1903-1957) ise, 7-12 yaş grubundaki öğrenciler için elliden fazla hikâye kaleme almıştır (
Kanar, 1999; 163).
Halk arasında yaygın olarak bilinen hikâyeler, destanlar, efsaneler, ninniler, bilmeceler, bulmacalar ve
halk deyişlerinin tamamı, çocuklar için söylenmiştir. Resmî edebiyat ise daha çok büyükler ve ileri
yaştakilere hitap ederken, halk edebiyatının önemli bir kısmı, çocuklara ve gençlere daha yakın bir dilde
kaleme alınmış eserlerden oluşmuştur (Yıldırım, 1998; 4).
Şah döneminin önemli yazarlarından Samed-i Behrengî’nin de eserleri hem masal hem de hikâye
tarzında yazılmıştır. Yazmış olduğu kitaplar hiçbir yere alışamayan, yoksulluk ve cehalet zulmünü yeni ve
cesur bir bakış açısı ile açıklayan bir öğretmenin izlenimlerinin ürünüdür. Samed-i Behrengî’nin eserlerinde
yer verdiği hikâyelerden bir kısmı, asırlarca dilden dile dolaşan kıssaların günümüz Farsçasına uyarlanarak
yeniden kaleme alınması ile ortaya çıkmıştır.
Samed-i Behrengî hikâyelerini adetâ dışarıdan bir gözlemci olarak okuyucuya aktarmıştır. İçinde
yaşadığı dönemin sosyal, siyasal yapısını okuyucuya dolaylı olarak sezdirmiştir. Hikâyeler kısalığı ve kurgusu
ile masala, kişilerin nitelendirilmesi, eylemin işleyişi ve canlandırılması ile romana yaklaşmaktadır. Bu
bakımdan Samed-i Behrengî’nin hikâyelerinin çoğu masal tarzında yazılmıştır. Çünkü masal tarzında bir
anlatım şekli ile gerçekleri dolaylı yoldan okuyucuya göstermek istemiştir. Hayal ürünü olan olaylar içinde
hayatın gerçeklerini okuyucuya aktaran Samed-i Behrengî hikâyelerini çoğunlukla Çehov tarzında yazmıştır.
Gamze Gizem ERTAN
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
169
Çehov tarzı hikâye, belli bir olay üzerine kurulmayan, anlatımın ön planda olduğu, hayatın bir
kesiminin anlatıldığı hikâyelere verilen addır. Çehov tarzı hikâyede yani durum hikâyesinde yazarın plan
yapma zorunluluğu yoktur. Durum hikâyelerinde serim, düğüm, çözüm düzeni olay hikâyelerinden
farklıdır. Giriş ve sonuç bölümleri büyük ölçüde ihmal edilir veya Maupassant tarzına göre çok daha farklı
bir nitelik arz edebilir. Metin, herhangi bir girişe lüzum hissedilmeden, doğrudan doğruya vak’a ile
başlayacağı gibi, belirgin bir sonuç bölümü olmadan da bitebilir. Durum hikâyelerinde olay, kişisel ve
sosyal yorumlardan, duygu ve hayallerden sonra gelir.
Durum hikâyelerinde belli bir düşünce güdülmez. Yazar, kendi kişiliğini saklar ve hikâye kahramanları
tam olarak tanıtılmaz. Kişilerin yaşam koşulları, zaman ve mekâna bağlı olarak, doğal anlatım içinde
okuyucuya sezdirilir.
Maupassant tarzı hikâye yani olay hikâyesi ise belli bir olayın etrafında gelişir. Hikâyede asıl olan olaydır.
Olay hikâyelerinde önemli ve öncelikli olan merak öğesidir. Okuyucunun hikâyeyi şöyle ya da böyle
yorumlamasına izin vermez. Çünkü hikâyede olay, mantıklı bir seyir halinde takip eder. Kişilerin portreleri
özenle ve ayrıntılı olarak çizilir. Tek bir merkez etrafında yoğunlaşır. Hayattaki çatışmalar yoğunlaştırılarak
metne taşınır. Vak’anın bitmesi ile birlikte, kurulan itibarî âlemdeki hayat da sona erer ( Çetişli, 2001; 175).
Samed-i Behrengî’nin hikâyeleri, hiçbir şeye alışamayan, yoksulluk ve cehalet zulmünü cesurca bir bakış
açısı ile açıklayan bir öğretmenin izlenimlerinin ürünüdür.
Behrengî şöyle der:
Şimdi çocuk edebiyatında iki konuya dikkat etmemizin zamanıdır… 1) Çocuk edebiyatı, çocukların hiçbir şeyden
habersiz, tatlı rüyalar ve hayaller dünyası ile büyüklerin toplum çevrelerinin acı, ızdırap verici ve zorlu gerçekliklerine
boğulmuş karanlık ve bilinçli dünyası arasında bir köprü olmalıdır…
2) Çocuğa dakik bir dünya görüşü verilmelidir; ona göre çeşitli ahlâkî ve toplumsal konuları, toplumun sürekli değişen
koşul ve durumları içerisinde değerlendirebileceği bir ölçüt verilmelidir.
Bu inanç temel alınarak onun bütün hikâyeleri, iki çelişik toplumsal gücün çatışmasına göre şekillenir.
Kel Güvercinci ve Sevgi Masalı’nda olduğu gibi hiçbir şeyi olmayan köylüler, beylerin zulümleri ile savaşırlar ve
tedbir gücü ile onlara üstün gelirler. Behrengî’nin Bir Şeftali Bin Şeftali adlı hikâyesinde köylülerin ağa ile
mücadeleleri, ağanın bahçesinde meyve vermeyen bir şeftali ağacının direnişinde yansıma bulur. Çocuklara
öncü tutum ve davranış örneğinin sunulması, doğal ve toplumsal olayların asıl nedenlerini bilmeye olan
arzularını harekete geçirmek ve onların düşünme ve hayal güçlerini geliştirmek yolu ile gerçekleştirilir.
Çocuklar hayvanların ve oyuncak bebeklerin yardımı ile hayal âleminde zulüm ve bilgisizliklere galip
gelirler (Âbidînî, 1998;114-115).
Behrengî’nin eserlerinin bütün kahramanları, mevcut durumu olumsuzlayarak yürürlükteki hayattan
farklı bir hayat arayışına yönelirler. Talhun tehlikeli bir durumda gerçek mutluluğa erişebilmek için içinde
bulunduğu huzur ortamı ile savaşır. Küçük Kara Balık hikâyesi ile yazar devrimci halkı bir balığın denizlere
açılmak istemesi ile dile getirmiştir. Cesaretin önemine vurgu yapan Behrengî, yeniliğe açık olunması
gerektiği mesajını, balığın hep aynı şeyleri yapmaktan sıkılıp tüm tehlikeleri göze alarak denize ulaşma
çabası ile göstermiştir. Hatta bu kitap, Behrengî’nin ölüm nedeni olarak bile düşünülmektedir.
Behrengî eserlerini okuyucuya heyecan verecek nitelikte yazmıştır. Yer yer hayal unsurları ile süslediği
hikâyelerinde gerçek hayatta başa gelecek tüm olayları konu almıştır. Pancarcı Çocuk adlı hikâyesinde bunu
çok iyi bir şekilde anlamaktayız. Burada okula gitmesi gereken yaşta evine ekmek parası götürmek için
pancar satan bir çocuğun hikâyesi anlatılmaktadır. Bir Günlük Düş ve Gerçek adlı hikâyesinde ise işsizlik
nedeniyle kendi kasabalarını terk edip ekmek parası kazanmak için uğraşan bir baba ile çocuğun bir günlük
hayatından kesit sunulmuştur. Bu hikâyelerde Samed-i Behrengî, şahın Ak Devrim adını verdiği
reformunun sosyo-ekonomik yapıyı nasıl değiştirdiğini gözler önüne sermiştir. Çünkü köylerinden ayrılan
milyonlarca topraksız köylü şehirlerin etrafındaki gecekondu bölgelerinde toplanmıştır. Bir yandan ortaya
çıkan sanayi burjuvası zenginleşirken yoksullar ve işsizler ekonomik olduğu kadar siyasal olarak da
dışlanmıştır. Yazarın bu hikâyelerinde okuyucunun görmesini istediği şey, tüm bu içinde bulunulan
sıkıntılara rağmen fakir bir çocuğun umutları olmuştur.
Şaha muhalif bir tutum içinde olan Behrengî, her bir hikâyesinde gerek Muhammed Rızâ Şahı gerekse
ülkenin içinde bulunduğu durumu eleştirmiştir. Hikâyelerinde gerçek hayattan bir takım karakterleri ve
olayları temsil etmiştir. Bir şey başka bir şey aracılığı ile betimlenmiştir. Buna “alegori” denir. Alegori
genellikle eğitici amaçlı edebiyat eserlerinde kullanılan bir söz sanatıdır ve gelişmiş bir mecaz anlayışı
Samed-i Behrengî’nin Hikâyeciliği ve İran Çocuk Edebiyatındaki Yeri
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
170
barındırmaktadır. Çocuk hikâyesi için kullanılabilecek en uygun araç olduğundan Samed-i Behrengî bu söz
sanatından faydalanmıştır. Samed-i Behrengî’nin bu söz sanatını kullanmasından, o dönemde düşüncelerin
yeteri kadar rahat dile getirilemediği de anlaşılmaktadır.
Samed-i Behrengî’nin hikâyelerinin konuları ve biçemi, onu farklı kültürel yapılardan gelen okuyuculara
karşı da çekici kılmıştır. Eserleri çocuklar için yazılmış olmakla beraber büyükler için de çarpıcı anlamlar
taşımaktadır. Okuyucunun ders çıkarması için hikâyelerinde öğütler de veren yazar, intak sanatından da
faydalanarak çocukların olayları zihinlerinde daha iyi canlandırmalarını sağlamıştır.
Behrengî bu olay akışı içinde zaman ve mekân üzerinde fazla durmamıştır. Çünkü ön plana çıkarmak
istediği, hikâyenin konusu olmuştur. Zamanın ve mekânın okuyucunun hayalinde canlanmasını istemiştir,
çünkü yazara göre mekân ve zaman kişilerin belirgin kılınmasında bir araç görevi görmüştür.
Hikâyelerinde seçtiği kahramanların doğallığı dikkati çekmektedir. Her zaman eserlerinde gerçek
hayatta karşılaşabileceğimiz karakterlere yer vermiştir. Anlatılan hikâye veya masalı daha zevkli kılmak için
okuyucunun düş gücünün sınırlarını harekete geçirmesine adetâ izin vermiştir. Çünkü okuyucunun olayın
akışına kapılıp kendisini de ordaymış gibi hissetmesini istemiştir. Bir bebeği konuşturarak Ulduz’un
yalnızlığını vurgulamıştır; ya da bir deveyi konuşturarak fakir bir çocuğun elde edemeyeceği bir oyuncağın
hayalini dile getirmiştir.
Samed-i Behrengî uzun uzun karakter analizi de yapmamıştır. Her okuyucunun kendi kahramanını
zihninde canlandırmasını istemiştir. Kahramanların ruhsal tasvirlerine de yer verilmemiştir. Fakat okuyucu
olayın akışı içinde karakterler hakkında yorum yapabilmektedir. Okuyucuya aktarılması gerekenin konu
olduğuna inanan Samed-i Behrengî, bu bakımdan kişi ve mekân tasvirlerine fazla değinmemiştir.
Samed-i Behrengî hikâyelerinde hayattaki sorunları gün ışığına çıkarmıştır. Bu gerçekçiliği okuyucuya da
hissettirmek için hayatın içinden karakterler seçmiştir. Masalarında ise hayatın gerçekliğini insan dışındaki
varlıklara kazandırdığı şahsiyet ile anlatmıştır. Bu bakımdan yazmış olduğu eserler her yaştan kişinin
okuyabileceği güzellikte olma özelliğini taşımaktadır.
Behrengî tüm bu hayatın gerçeklerini okuyucunun anlayabileceği şekilde kaleme almıştır. Cümleler girift
değildir. Son derece sade ve akıcı bir üslup kullanılmıştır. Yazar, yer yer eksik cümlelere yer vermiştir,
böylelikle cümlenin geri kalanını okuyucunun anlamasını istemiştir. Yazar iç konuşmalara da yer vererek
kahramanları, gerçek hayatta karşılaşabileceğimiz tipler olarak göstermiştir. Devrik cümleler kuran yazar,
böylelikle vurguyu yüklemden önceki kelimeye çekmek istemiştir. Yazar, eserlerinde yabancı kelimelere yer
verip anlam kargaşasına neden olmamıştır. Konuşma diliyle yazmış olduğu hikâye ve masalları İran çocuk
edebiyatında önemli bir yer teşkil etmektedir.
Behrengî, karşılıklı konuşmalı anlatıma da oldukça yer vermiştir. Bu şekilde anlatıma canlılık kazandırıp
okuyucunun ilgisini çekmeyi başarmıştır. Olayların sohbet havasında dile getirilmesi, okuyucuya
karakterlerin aramızdan biri olduğunu hissettirmiştir. Bu şekilde yazmış olduğu kitaplardan Samed-i
Behrengî’nin realist bir yazar olduğunu da görmekteyiz. Doğrudan bir anlatımla karşılıklı konuşmalara yer
vermesi, anlatılan konuya da canlılık getirmesi açısından önem taşımıştır.
Argoya fazla yer vermeyen yazar genelde olayları kendi ağzından anlatmıştır. Gözlemci edası ile
yaşananları okuyucuya başarılı bir şekilde aktarmıştır. Olayları, 3. tekil kişi aracılığı ile dile getirmiş bu
sebepten ötürü geçmiş zaman kipi kullanmıştır.
Samed-i Behrengî masallarında birtakım söz kalıplarından yararlanmıştır. Birçok masalına “Bir varmış
bir yokmuş” şeklinde başlatmıştır. Oldukça fazla hayal unsuruna başvurması da masallarında göze çarpan
başka bir ayrıntıdır.
Eserleri birçok kez Türkçe’ye çevrilen yazarın orijinal hikâye ve masalları ile çevirileri arasında
farklılıklar göze çarpmaktadır. Türkçe’ye çevrilen hikâye ve masallarına eklemeler yapıldığı gibi, bazılarında
eksiklikler de görülmektedir. Yazarların kendi yorumlarını da kattıkları bu çeviriler, orijinali okunduğunda
verdiği tadı vermemektedir.
SONUÇ
Yapmış olduğumuz bu çalışmada, İran çocuk edebiyatının tanınan isimlerinden Samed-i Behrengî’nin
hayatını ve yaşadığı dönemi inceleyerek, eserlerindeki edebî sanat ve üslup özelliklerini ortaya çıkarmış
bulunuyoruz. Hem hikâyelerinin Farsça orijinalinde hem de Türkçeye yapılmış çevirilerinde Samed-i
Gamze Gizem ERTAN
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
171
Behrengî’nin İran çocuk edebiyatının en önemli temsilcilerinden birisi olduğunu görmekteyiz. Ayrıca bu
hikâyelerin dünyanın birçok önemli dillerine çevrilmiş olması da bunun bir diğer kanıtı sayılabilir.
Hikâyelerinde ve masallarında okuyucuya hep ders veren Samed-i Behrengî, yaşadığı dönemi,
okuyucuyu sıkmayacak şekilde hayal unsurlarına da yer vererek dile getirmiştir. Her zaman olay dokusunu
ön planda tutarak eserlerini sade bir dille kaleme alması açısından da önemli bir yazardır. Behrengî’nin
eserleri belli bir zümreye hitap etmediği için herkes tarafından zevkle okunmaktadır.
Tüm bunlardan da anlaşılacağı üzere, hayatı boyunca hak ettiği değeri görmeyen Samed-i Behrengî’nin
İran çocuk edebiyatındaki yeri yaptığımız araştırmalar sonucunda bir kez daha vurgulanmıştır.
KAYNAKÇA
Âbidînî, Hasan-i Mîr, Sad Sâl-i Dâstânnivîsî-yi İran, Neşr-i Çeşme, Tahran, 1998.
Âbidînî, Hasan-i Mîr, İran Öykü ve Romanının Yüz Yılı, çev. Derya Örs, Ankara, 2002.
Âbidînî, Hasan-i Mîr, İran Öykü ve Romanının Yüz Yılı, çev. Hicabi Kırlangıç, Ankara, 2002.
Anbarcıoğlu, M. (1985). “Çağdaş İran Edebiyatında Nesir”, Doğu Dilleri Dergisi, sayı: 1, s.4.
Âriyenpûr, Yahyâ, Ez Sabâ Tâ Nîmâ, İntişârât-i Zuvvâr, Tahran, H.ş. 1372.
Behrengî, Samed, Tüm Masalları, çev. Kenan Karabulut, Papirüs Yayınevi, İstanbul, 2006.
Çetişli, İsmail, Batı Edebiyatında Edebî Akımlar, Akçağ Yayınları, Ankara, 2001.
http://www.demokratikgenclikhareketi.org/mucadele-tarihinden/samet-behrengi.html 15.05.2011.
İsti’lâmî, Muhammed, Berresî-yi Edebiyât-i İmrûz-i İrân, çev. Mehmet Kanar, Kültür Bakanlığı
Yayınları, Ankara, 1998.
Kanar, Mehmet, Çağdaş İran Edebiyatının Doğuşu ve Gelişmesi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1999.
Safâ, Zebîulllâh, İran Edebiyatı Tarihi, çev. Hasan Almaz, Nüsha Yayınları, Ankara, 2002.
Üstün, İ. S. (2000). İran. İslâm Ansiklopedisi. (s: 403). Türkiye Diyanet Vakfı. İstanbul.
Yâhakkî, Muhammed Cafer, Çûn Sebû-yi Teşne Edebiyât-i Muâsır-i Farsî, Tahran, H.ş.
1377/1998.
Yıldırım, N. (1998). “Fars Edebiyatı Tarihinde Çocuk Edebiyatının Yeri”, EKEV Akademi Dergisi,
sayı: 2, s.4.
Samed-i Behrengî’nin
Hikâyeciliği ve İran Çocuk
Edebiyatındaki Yeri*
Samed-i Behrengî’s Storytelling
and His Place In Persian
Children’s Literature
Gamze Gizem ERTAN**
ÖZET
Samed-i Behrengî (1939-1968), XX. yüzyılda yaşamış ve genç yaşta hayatını kaybetmiş olan İran Edebiyatının önemli çocuk
hikâyesi yazarlarındandır.
Yazarın hayatı ve eserlerinin incelenmesi, kullanmış olduğu üslubun ve yaşadığı dönemin özelliklerinin ortaya konulması,
Behrengî’nin edebi kişiliğinin ve İran çocuk edebiyatındaki yerinin tespit edilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.
Samed-i Behrengî’nin hikâyeleri ve masalları birçok kez Türkçeye çevrilmiştir. “Ulduz ve Kelâghâ”, “Ulduz ve Arûsek-i
Sohengû”, “Mâhî-yi Siyâh-i Kûçûlû”, “Yek Holû Hezâr Holû” gibi birbirinden eşsiz değerde kaleme aldığı bu hikâye ve masalları
ile İran çocuk edebiyatında adını ölümsüzleştirmiştir.
Samed-i Behrengî’nin hayatı, dili, üslubu ve edebi kişiliği hakkında araştırılmaya dayalı bilimsel bir çalışma yapılmamıştır.
Samed-i Behrengî’nin hikâyeciliği dışındaki yönlerinin Türk okuyucusuna tanıtılmaması büyük bir eksiklik olduğundan bu
makalede, okuyucuya bu konu hakkında bilgi verilecektir.
Anahtar Kelimeler: Samed-i Behrengî, Samed-i Behrengî’nin Hikâyeciliği, İran Çocuk Edebiyatı.
Çalışmanın Türü: Araştırma
ABSTRACT
Samed-i Behrengi is one of the most important representatives of the twentieth century Persian Children’s Literature, which
has a rich cultural heritage and history though its roots cannot be traced back so far in time.
Recognized as one of the most important writers of children's literature, Samed-i Behrengi was born in Tabriz in 1939.
Throughout his twenty-nine-year life, he worked as a teacher; he was a writer of children's stories and folk tales, and a translator
and complier of stories. Following the elementary school, he studied at Tabriz school of teaching, and after completing his
studies, he taught children in the Azeri parts of Iran by traveling from village to village for eleven years; that is, until the end of
life. While he was working as a teacher, he attended classes at Tabriz Faculty of Letters, the Department of English Language and
Literature at night and did not give up being a student even when he was a teacher.
Being one of the writers of Mohammad Reza Shah period, Behrengi wrote many story books translated into various languages
around the world. With his precious stories and tales such as "Ulduz and Kelâghâ", "Ulduz and Arûsek-i Sohengû ", "Mahi-yi-i
Siyah-i Kûçûlû", " Yek Holû Hezâr Holû,” Samed Behrengi-i has had a significant place Children's Literature in Iran .
Samed-i Behrengi has articles and translations apart from his stories. Behrengi first addressed people's social, economic, and
folkloric structure. He used all of his experience to give a gift that will be inherited by the children that he had been teaching for
many years. Based on his collections of folk literature and folklore he wrote perhaps the world's most qualified children's
stories. In the meantime, by examining folk literature of Azerbaijan and Iran and collecting folk tales circulating by word of
mouth, he rewrote these matarials in Turkish and Persian. In addition to these literary activities which perhaps form the most
important part of his literary activities, he focused on Azerbaijani folklore and the education system in Iran. After determining the
shortcomings of the education system, he endeavored to produce solutions. In major newspapers and magazines of his time, by
using pseudonyms, he wrote articles about the problem of education. His article titled A Study on Educational Problems of Iran can be
considered as an example of such studies. Investigation and research topics were often on folklore. In this field, he wrote the
works titled Azerbaijani Language and Folklore and Fairy Tales. Behrengi, was competent both in Persian and Azerbaijani Turkish. He
preferred writing in his native language to writing Persian. However, he published his books in Persion since it was forbidden to
publish books in Azerbaijani Turkish. Despite this ban, he wrote a poetry book that brings together the Azerbaijani folk poems,
and he translated the poems of great Persian poets into Azerbaijani Turkish. In this regard, he had significant contributions to
Persian Children's literature.
Samed-i Behrengi stories are the products of the impressions of a teacher who doesn’t get accustomed to anything and who
explains the cruelty of poverty and ignorance with a brave view. In this regard, the Behrengi said, Now is time to emphasize two issues
in children's literature... 1) Children's literature should be a bridge between innocent children’s sweet dreams and their world of dreams, and dark and
conscious world of adults, which is plagued by suffering and the difficult realities... 2) The child should be given a prompt worldview and a criterion that
he/she can use to evaluate various moral and social issues within the ever-changing conditions and situations in society.
Based on this belief, all of his stories are shaped by the conflict of two contradictory social forces. Peasants with no properties
fight with the cruelty of masters and they win the battle with the help of willpower as it is the case in Kel Güvercinci “The Bald Man
Selling Pigeons” and Sevgi Masalı “The Tale of Love”. In Behrengi’s story Bir Şeftali Bin Şeftali “One Peach and a Thousand Peaches,”
* Bu makale Gamze Gizem ERTAN tarafından hazırlanan “Samed-i Behrengî’nin Hikâyeciliği ve İran Çocuk Edebiyatındaki Yeri”
başlıklı Yüksek Lisans tezinden (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011) özetlenerek hazırlanmıştır. ** Arş. Gör., Selçuk Üniversitesi
Samed-i Behrengî’nin Hikâyeciliği ve İran Çocuk Edebiyatındaki Yeri
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
164
villagers’ fight against the Aga is reflected in a peach tree that doesn’t yield any fruits in Aga’s garden. Providing the reader with
children's example attitudes and behaviors, to activate their desire to know the real reasons behind natural and social events are
realized through developing their power of thinking and imagination. With the help of animals and dolls, children overcome
cruelty and ignorance in the world of dreams. The themes and style of the stories of Samed-i Behrengi has made him attractive to
readers coming from different cultural backgrounds. Although his works were written for children, they also carry striking
meanings for adults. By taking advantage of the art of personification, the writer, who also gives advice for the readers to take a
lesson, has helped children to envisage events better in their minds.
Samed-i Behrengi, who wrote his works in a way that aroused excitement, wrote about all events that might possibly occur in
real life in his stories which he partially adorned with fantasy elements. We understand this in his story titled Pancarcı Çocuk “The
Child Who Sold Beet” very well. Here, the story of a child at schooling age, who has to sell beet to look after his family, is told. In
the story titled Bir Günlük Düş ve Gerçek “A One-day Dream and Reality”, the writer presents a day in the life of a father and his son
who have to leave their town to struggle to earn their living because of the unemployment. In these stories, Samed-i Behrengi
reveals how Shah’s reform called White Revolution changed the socio-economic structure. Because leaving their villages millions of
peasants with no land migrated to the slums around the cities. On the one hand, the emerging industrial bourgeois were getting
richer and richer; on the other hand, the poor and unemployed were economically and politically excluded from the society. What
the writer wants his readers to see in these stories are the hopes of a poor child despite all the current difficulties.
In this respect, Samed-i Behrengi, who opposed the oppressive regime of his time, expressed the realities of life in his
works. He simply informed the reader about the events during the period of the Shah. Behrengi used the language of his people in
his works. His works can be enjoyed by people of all ages. Since he wanted his readers to visualize the characters in his stories, he
emphasized the events in the stories. In this regard, he exhibits the characteristics of being a realist writer.
In his stories, Behrengi often expressed the difficulties experienced in the period of Shah by utilizing symbols, allegories,
personification, and associations. On account of the fact that this writing format is appropriate for the fairy tale, he produced
successful works in this genre, and he introduced some innovation into it. Because the themes in his works also reflect the realities
of life, he attracts the attention of readers of all ages. In Behrengi’s works, in which exuberant and emotional discourse is
apparent, while the world of adults are described through that of children, an approach including criticisms concerning social
problems is also exhibited.
Behrengi also included the expression through mutual talk. In this way, he managed to attract the attention of the reader by
making his expressions more lively. Events’ being voiced in a conversational tone made the reader feel that the characters are
people among us. His including mutual conversation through direct expression is significant in terms of promoting vitality.
As it can be understood from all these, as an educational scientist Behrengi, who lost his life at an early age and was one of
the unforgettable writers of Persian Children's Literature, advocated radical and unique reforms. He was against the understanding
with pro-American values and ideals in education. As an intellectual person, he strictly criticized the feudal structure fused with
religious motifs, and exhibited the structure of oppression and exploitation of the bourgeois state system. He addressed the
language hope of Azeris who have faced socio-economic and cultural exploitation for more than two hundred years. He wrote
tens of books that will be inherited by all children of the world as a gift. The books that he wrote have so much artistic power that
they can fascinate even the adults who read them, but they have the simplicity that a child's brain can process. Behrengi succeeded
in blending all these to create a unique universality, and therefore, he will manage to exist for a long time in the future with the
help of what he wrote.
Key words: Samed-i Behrengî, Samed-i Behrengî’s Storytelling, The Persian Children’s Literature.
The type of study: Research.
GİRİŞ
Kacar Hanedanlığının ortadan kalkması ve 1923 yılında Rızâ Han’ın başbakan seçilmesi, İran tarihinde
bir dönüm noktası oldu. Başa geçen Rızâ Şah (Pehlevî) öncelikle ülkedeki aydınlarla işbirliği yaparak,
onların yıllardan beri özlemini duydukları Batı uygarlığını kabul etmeye çalışmış ise de sanatkârlar ve
yazarlar tarafından diktatör olarak nitelendirilmiştir.
1941 yılında İkinci Dünya Savaşında Amerika ve İngiltere, Rusya’ya yardım etmek için İran’dan yol
istediler, Rızâ Şah muvafakat etmeyince 25 Ağustos 1941’de İran, adı geçen üç devletin işgaline uğradı. 16
Eylül 1941’de Rızâ Şah, oğlu Muhammed Rızâ Pehlevî lehine tahttan feragat etti. Bunun sonucu olarak
İran’da birçok sosyal ve ekonomik sorunlar ortaya çıktı (Anbarcıoğlu, 1985; 4).
Muhammed Rızâ Şah iktidara gelir gelmez bir taraftan Âyetullah Kâşânî’nin başını çektiği Fedâiyyân-i
İslâm, diğer taraftan 1942 yılında kurulmuş olan solcu Tudeh Partisi’nin baskısı ile karşılaştı. Tudeh Partisi,
1945’te Rusların da desteği ile Azerbaycan ve Kürdistan’daki merkezi otoriteyi yıktı. Rusların 1946
Mayıs’ında bölgeden çekilmesi ile destekten mahrum kalan Otonom Azerbaycan Cumhuriyeti ile
Kürdistan Cumhuriyetçi Halk Partisi, İran ordusuna direnemeyerek çöktüler.
Almanların İran’dan çıkarılması ile boşalan üçüncü güç faktörünü Amerika Birleşik devletleri doldurdu.
Bu tarihten sonra Amerikalıların İran’daki nüfuzu ve askeri varlığı giderek güçlendi. Nihayet 1947’de
Truman doktrinine İran’ın da dâhil edilmesi ile İran’ın siyasî konumu belirginleşmiş oldu. Öte yandan
Tudeh Partisi’nin şiddete başvurması üzerine ülke anarşi ile karşı karşıya kaldı. Bir Tudeh üyesi Şubat
Gamze Gizem ERTAN
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
165
1949’da Şaha suikast düzenleyince parti kapatılarak ülkede sıkıyönetim ilân edildi. Aynı yıl Muhammed
Musaddık’ın başını çektiği Cephe-i Millî kuruldu. Cephe-i Millî, Hizb-i Zahmetkeşânî, Hizb-i Millet-i Îran,
Câmia-yi Mücâhidîn-i İslâm, Fedâiyyân-i İslâm ve çeşitli sol entelektüellerin bir araya gelerek Şah
Muhammed Rızâ’nın diktatörlüğüne karşı oluşturduğu bir hareketti.
Şah, 1950’de hanedanın topraklarını, topraksız köylülere dağıtmak üzere kurduğu bir vakfa transfer etti.
Ancak başbakanlığa getirilen Ali Rezmârâ’nın 1951 yılı Mart ayında bir Fedâiyyân-i İslâm üyesi tarafından
öldürülmesi yüzünden Şahın bu teşebbüsü sonuçsuz kaldı. 29 Nisan 1951’de başbakan olan Musaddık
petrolü millileştirdi. Bu arada Cephe-i Millî ittifakı çözülmeye başladı. Musaddık’ın uygulamalarından
rahatsız olan muhafazakâr kanat desteğini çekti. İran batılı şirketlerin uyguladığı ambargo nedeni ile
yaklaşık üç yıl boyunca petrol gelirlerinden mahrum oldu. Ülke ekonomik kriz ile yüz yüze kaldı
(Üstün,2000;403). Petrol krizi Musaddık’ın devrilmesinden sonra Ağustos 1954’te çözüldü. İran 3 Kasım
1955 tarihinde Türkiye, Irak, Pakistan ve İngiltere’nin oluşturduğu Bağdat Paktı’na girdi. 1957 yılında
Amerika’nın yardımları ile istihbarat örgütü SAVAK kuruldu. Ülkede gelir dağılımını engellemek üzere
1958’de Bünyâd-i Pehlevî adı ile bir vakıf tesis edildi.
Şahın hayata geçirdiği en önemli uygulama, 15 Ocak 1962 tarihli toprak reformu oldu. Buna göre
toprak sahipleri birden fazla köyü ellerinde bulunduramayacak, fazla topraklar devlet tarafından satın alınıp
topraksız köylülere dağıtılacaktı. Aslında toprak reformu, Ocak 1963 tarihli referandum ile kabul edilmiş
olan ve içinde kadın haklarının iyileştirilmesi, okuma-yazma seferberliği gibi radikal reformlar da bulunan
şahın altı maddelik programının bir parçasıdır.
Ak Devrim olarak bilinen bu program ile şahın gerçek hedefi, kendisi ile halkı arasındaki iletişimi
engellediğine inandığı aşiret, ulemâ ve toprak zenginleri gibi güç ortaklarını ortadan kaldırmaktı. Şahın bu
niyetini anlayan ulemâ ve Cephe-i Millî Ak Devrim’e karşı çıktı. Böylelikle, Ak Devrim ile sosyal ve
ekonomik kalkınmanın gerçekleşeceğini düşünen Şah tam aksi bir sonuçla karşılaştı. Sermaye ve teknik
donanımdan yoksun olan çiftçi toprak reformu ile elde ettiği toprağını tefecilere ve eski toprak sahiplerine
kaptırdı. Bunun sonucunda şehirlere göç eden milyonlarca insan buralarda işsizler ordusu meydana getirdi.
Petrol gelirlerinin halka yansımaması, aşırı silahlanma, yüksek enflasyon ve en ufak muhalefetin İran Gizli
Servisi tarafından sert bir tavırla bastırılması, hayat standartları iyice düşmüş olan halkın Şaha karşı olan
nefretini arttırdı. Bunun sonucunda, milyonlarca insanın katıldığı mitingler, Kum’daki medrese
öğrencilerinin İran Gizli Servisi aleyhine yaptığı gösteriler başladı. Daha önce Şah tarafından bastırılmış
olan Halkın Fedaileri ve özellikle üniversite öğrencileri arasında geniş taban bulan Halkın Mücahitleri
Örgütü yeniden canlandı. İranlılar kitleler halinde en yüksek dinî otorite kabul ettikleri Âyetullah
Humeynî’nin şemsiyesi altında Şaha karşı ayaklandılar. Şahın çok güvendiği ordu bu isyanı bastıramadı.
Ülkede kontrolü yeniden sağlamak isteyen Muhammed Rızâ Pehlevî bir takım çabalar içine girdi. Fakat bu
çabalar dahi sonucu değiştirmedi ve 15 Ocak 1979 tarihinde Şah Muhammed Rızâ ülkeyi terk etti
(Üstün,2000;403). Pehlevî Hanedanlığının yıkılması ile batılılaşma ve laikleşme politikaları da son buldu.
Mısır’da Asvan’a yerleşen Şah Rızâ kısa bir süre sonra tedavi için gizlice Amerika Birleşik Devletleri’ne
gittiyse de 1980 yılında Mısır’a geri dönmek zorunda kaldı ve aynı yılın 27 Temmuz tarihinde orada vefat
etti.
Anlatılanlardan anlaşılacağı üzere, Muhammed Rızâ Şah döneminde yaşanan tüm bu olaylar, İran’ın
siyasi ve sosyal durumu üzerinde etkisini göstermiştir. Bunun yanı sıra İran’ın dili ve edebiyatı üzerinde de
etkili olmuştur. Bu dönemde birçok önemli yazar ve şair yetişmiştir.Samed-i Behrengi de bu atmosferde
yetişmiş İranlı yazarlardan birisidir. Bu makalemizde dönemin ünlü çocuk edebiyatı yazarı Samed-i
Behrengî’nin ise kendisini ve eserlerini tanıtmayı amaçlıyoruz.
HAYATI
Samed-i Behrengî 1939 yılının Haziran’ında Tebriz’de beş çocuklu yoksul bir Azerî işçi ailesinin oğlu
olarak dünyaya geldi. Yirmi dokuz yıllık yaşamı boyunca öğretmenlik, çocuk hikâyeleri ve halk masalları
yazarlığı, derleyicilik ve çevirmenlik yaptı. İlkokulu bitirdikten sonra Tebriz’deki öğretmen okullarında
okudu ve öğrenimini tamamladıktan sonra on bir yıl boyunca yani ömrünün sonuna kadar İran’ın Azerî
kesimini köy köy dolaşarak öğretmenlik yaptı. Öğretmenlik yaparken bir taraftan da Tebriz Edebiyat
Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde gece derslerine devam etti.
Samed-i Behrengî’nin Hikâyeciliği ve İran Çocuk Edebiyatındaki Yeri
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
166
Samed-i Behrengî öğretmen iken bile öğrenciliği bırakmadı. Halkın sosyal, ekonomik ve folklorik
yapısını inceledi. Bütün birikimini, yıllarca öğretmenlik yaptığı çocuklara kalacak bir hediye vermek için
kullandı. Halk edebiyatından ve folklorundan yaptığı derlemeleri temel alarak belki de dünyanın en nitelikli
çocuk hikâyelerini yazdı.
Bu esnada Azerbaycan ve İran halk edebiyatını inceledi, ağızdan ağza dolaşan halk masallarını
toplayarak bu malzemeyi Türkçe ve Farsça olarak tekrar kaleme aldı. Edebî faaliyetlerinin belki de en
önemlisi olan bu çalışmasının yanı sıra, Azerî folkloru ve İran eğitim sistemi üzerine eğildi (Behrengî, 2006;
5). Eğitim sisteminin aksayan yanlarını tespit ettikten sonra çözüm yolları üretmeye çalıştı. O dönemin
önemli gazete ve dergilerinde takma adlarla bu eğitim sorunu ile ilgili makaleler yazdı. İran Eğitim
Sorunlarına İlişkin Bir İnceleme adlı makalesi bu çalışmalarına örnek olarak gösterilebilir. İnceleme ve
araştırmaları genellikle folklorik konulara ilişkindi. Bu alanda Azerbaycan Dili ve Folkloru ve Azerbaycan
Masalları adlı yapıtları kaleme aldı. Âdîne adlı haftalık bir gazete çıkardıysa da baskıcı yönetim karşısında bu
gazete varlığını sürdüremedi.
Behrengî hem Farsçaya hem Azerbaycan Türkçesine oldukça hâkimdi. Ana dilinde yazmayı Farsça
yazmaya tercih ediyordu. Ancak kitaplarını Azerbaycan Türkçesi ile yayımlaması yasak olduğundan, Farsça
yayımlıyordu. Yasağa rağmen Azerî Halk şiirlerini bir araya getirdiği bir şiir kitabı yazıp, büyük Fars
şairlerinin şiirlerini Azerbaycan Türkçesine çevirdi. Fakat bunlar da Farsça olmayan yayımlara getirilen
yasaktan nasibini aldı. Edebiyat alanında önemli sayılabilecek bu çalışmaları, günün önde gelen muhalif
yazarlarının ilgisini çekmişti. Bu hem birikimini daha da genişletmesi için hem de Marksist çevrelerle
tanışması için ona verilen bir fırsattı.
Behrengî’nin asıl amacı eğitim sisteminde değişiklik yapılmasını sağlamaktı. Eserlerinde kullandığı fakir
ve zengin, köy ve kent, cahil ve okumuş arasında işlenen tema, okuyucuya bunu göstermektedir. Bu
bakımdan, Behrengî bir eğitim bilimcisi olarak yorulmaz bir biçimde radikal ve özgün reformları
savunmuştur. Eğitimde Amerikancı değer ve ideallerin papağanlığını yapan anlayışa karşı durmuştur. Bir
aydın olarak köhnemiş ve dinî motifler ile kaynaşmış feodal yapıları kıyasıya eleştirmiş, yazdıkları ile de
burjuva devlet aygıtının baskı ve sömürü düzenini teşhir etmiştir. İki yüz yılı aşkın bir süredir sosyoekonomik
ve kültürel sömürü tutsağı bulunan Azerî insanının dil umudunu işlemiştir. Bir edebiyatçı olarak
tüm dünya çocuklarına hediye ve miras olacak onlarca kitap yazmıştır. Öyle ki yazmış olduğu kitaplar,
okuyan büyükleri bile büyüleyecek sanatsal güce, ancak bir çocuğun beyninin kıvrımlarına işleyebilecek
kadar da sadeliğe sahiptir.
Behrengî, tüm bunları harmanlayarak özgün bir evrensellik yaratmayı bilmiş ve bu yüzden de yazdıkları
ile çok uzun süreler var olmayı başarmıştır.
Samed-i Behrengî İran Edebiyatı’nın gelişmesi için birçok katkıda bulunduysa da yetmişli yılların hemen
başında devlet yönetimi Behrengî’nin hikâyelerini ve masallarını yasakladı. 1979’daki devrimi takip eden
kısa süreli özgürlük döneminde ise kitapları çok büyük miktarda basıldı. Ancak yeni yöneticilerin onun ne
kadar tehlikeli olduğunu anlamaları uzun sürmedi ve Behrengî tekrar yasaklı isimler arasına girdi. Behrengî
özgür düşünen birisiydi. Onun özgür düşüncesi yeni baskıcı düzen için de bir tehdit oluşturuyordu.
Gerek baskıcı şah dönemi yönetimi gerekse mollalar rejimi her zaman Behrengî masalları ile büyüyen
çocukların kafalarında filizlenen, eşitlik ve kardeşlik hayallerinden korkmuşlardı. Zaten bu yüzden
yöneticiler, eğitim ve edebiyat ile ilgili bunca eser vermesine rağmen en çok onun masallarından nefret
etmişlerdir.
Tüm bunlardan da anlaşılacağı üzere Samed-i Behrengî, İran çocuk edebiyatı tarihinde özel bir yere
sahiptir. Kendisi çocuk edebiyatı alanında yazmış olduğu hikâye ve masalları ile adından her zaman söz
ettirmektedir. Fakat genç yaşta hayatını kaybeden Behrengî’nin ölümü hakkında birçok söylenti yer
almaktadır. Behrengî’nin Marksist-Leninist bir örgütlenme olan Halkın Fedaileri ve özellikle yakın çalışma
arkadaşı Behrûz Dehgânî (1973’te, bahsedilen örgütün önde gelen üyelerinden olduğu gerekçesi ile
SAVAK tarafından işkence edilerek öldürülmüştür.) ile yakınlaşması, yeraltında faaliyet gösteren bir kısım
yazar ve aktivist ile arasındaki bağı güçlendirmiştir. Bu sırada İran Devleti yüz bin siyasî polisten oluşan bir
istihbarat örgütü olan SAVAK’ı da kullanarak, halk üzerinde görülmemiş bir baskı uygulamıştır. Bu
baskıdan yazarlar ve kitabevleri de paylarına düşeni almışlardır. Her ne kadar Behrengî’nin 1968 yılı
Gamze Gizem ERTAN
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
167
Ağustos ayında Aras nehrinde boğularak öldüğü söylense de onu tanıyanlar bu zamansız ve şüpheli
ölümün bir düzmece olduğunu görüşündedirler.
ESERLERİ
Samed-i Behrengî’nin hikâyeleri dışında makaleleri ve tercümeleri de mevcuttur. Behrengî öncelikle
halkın sosyal, ekonomik ve folklorik yapısını ele almıştır. Halk edebiyatından ve folklorundan yaptığı
derlemeleri temel alarak belki de dünyanın en nitelikli çocuk hikâyelerini yazmıştır. Bu esnada Azerbaycan
ve İran halk edebiyatını inceleyip, ağızdan ağza dolaşan halk masallarını toplayarak bu malzemeyi Türkçe
ve Farsça olarak tekrar kaleme almıştır. Edebî faaliyetlerinin belki de en önemlisi olan bu çalışmalarının
yanı sıra, Azerî folkloru ve İran eğitim sistemi üzerine de eğilmiştir. Bu bakımdan İran çocuk edebiyatına
önemli katkıları olmuştur.
HİKÂYELERİ
1. Ulduz ve Kelâghâ (Ulduz ve Kargalar), 1346/1967.
2. Ulduz ve Arûsek-i Sohengû (Ulduz ve Konuşan Bebek), 1347/1968.
3. Keçel-i Kefterbâz (Kel Güvercinci), 1346/1967.
4. Peserek-i Lebûfurûş (Pancarcı Çocuk), 1346/1967.
5. Efsâne-yi Muhabbet (Sevgi Masalı), 1346/1967.
6. Mâhî-yi Siyâh-i Kûçûlû (Küçük Kara Balık), 1347/1968.
7. Pîrzen u Cûce-yi Telâieş (Nine ve Sarı Civciv), 1347/1968.
8. Yek Holû Hezâr Holû (Bir Şeftali Bin Şeftali), 1348/1969.
9. Bist u Çehâr Sa’at der Hâb u Bîdârî (Bir Günlük Düş ve Gerçek), 1347/1968.
10. Köroğlu ve Keçel Hamza (Köroğlu ve Kel Hamza), 1348/1969.
11. Talhûn ve Dastânhâ-i Diger (Talhun ve Diğer Hikâyeleri), 1340/1961.
12. Kısse-yi Âh, Edi ve Büdü, Be Donbâl-i Felek, Gorg ve Gusfend, Muş-i Gorosne
(Ah Masalı, Edi ile Büdü, Feleğin Ardında, Kurt ile Koyun, Aç Fare).
13. Dûmrûl-i Dîvâne (Deli Dumrul).
KİTAPLARI VE MAKALELERİ
1.Kend u Kâv der Mesâ’il-i Terbiyetî-yi İrân (İran’daki Eğitim Sorunlarının Araştırılması), 1344/1965.
2.Elfbâ-yi Fârsî Berâ-yi Kûdekân-i Âzerbâycan (Azerbaycan Çocukları için Fars Alfabesi).
3. Folklor ve Şiir (Folklor ve Şiir).
4. Efsânehâ-yi Âzerbâycan (Azerbaycan Efsaneleri),Cilt.1, 1344/1965.
5. Efsânehâ-yi Âzerbâycan (Azerbaycan Efsaneleri), Cilt.2, 1347/1968.
6. Tapmacalar, Koşmacalar (Atasözleri ve Bulmacalar), 1345/1966.
7. Pâre pâre 1342/1963.
8. Mecmua-i Makâlehâ (Makaleler Mecmuası).
9. İnşâ u Nâmenegârî berâ-yi Kelâshâ-i Do u Se-i Debistân (İlkokul 2 ve 3. Sınıflar için
Kompozisyon ve Mektup Yazımı).
10. Azerbaycan der Conbiş-i Meşrûte (Meşrutiyet Hareketinde Azerbaycan).
TERCÜMELERİ
1. Mâ ulâghâ ( Biz Eşekler), 1344/1965.
2.Defter-i Eşâr ez Çend Şâir-i Fârsi Zebân (İranlı Birkaç Şairin Çağdaş Şiirler Mecmuası).
3. Harâbkâr 1348/1969.
4. Kelâg-i Siyâhe-Mâmîn-i Sîbîryâk (Siyah Karga ve Sibiryalı Mâmin).
SAMED-İ BEHRENGÎ HAKKINDA YAZILMIŞ BAZI KİTAPLAR
1. Samed Câvidâne Şod ( Samed Ebediyete Kavuştu), 1352/1973.
2. Kitâb-i Cuma (Cuma Kitabı), 1358/1979.
3. Berâderem Samed (Kardeşim Samed).
Samed-i Behrengî’nin Hikâyeciliği ve İran Çocuk Edebiyatındaki Yeri
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
168
DİLİ, ÜSLUBU VE EDEBÎ KİŞİLİĞİ
İran Edebiyatında çocuk edebiyatının tarihçesi çok öncelere dayanmamaktadır. Hedef kitlesi çocuk olan
hikâyeler yazılmasa da halk hikâyeleri, efsaneler ve destanlar düşünülürse çocukların anlayıp keyifle
okuyabilecekleri eserler yazılmıştır. Klasik dönemde çocuklar, okumaya Hâfız Divanı ve Gülistân ile
başlamışlardır ( Yâhakkî, 1998; 238).
O dönemin sosyal, siyasal ve ekonomik olayları çocuklara aktarılmıştır. Bu alanda yazılmış olan
metinler, yazılı ve sözlü olmak üzere iki şekildedir. Klasik Fars edebiyatında kahramanlık hikâyeleri kaleme
alınmıştır. Bu tür hikâyeler, çocukların diline uyarlanarak yeniden kaleme alınması, hem edebî hem de tarihî
açıdan çocukların bilgi dağarcıklarını önemli ölçüde zenginleştirmekte ve birikimlerini arttırmaktadır.
Çünkü çocuklar, çocukluk dönemlerini geçirdikten sonra manzum ve mensur edebî birçok eserlerle
tanışmaktadır.
İslâm sonrası dönemde kaleme alınan kahramanlık destanları: Tûtînâme, Kelile ve Dimne ve Gülîstân gibi
her biri öğretici pasajlarla dolu hikâye ağırlıklı mecmualar ve tamamen ahlakî eğitim amacıyla özel olarak
hazırlanmış Kâbûsnâme, Bahru’l-ferâid, Kimyâ-yi Saâdet ve Ahlâk-i Nâsırî gibi eserlerdir.
XI. yüzyılın ünlü yazar ve müelliflerinden Gazzâlî çok açık, fasih, olgun, sade, kapsamlı ve içerik dolu
bir nesre sahiptir. Bu durum çocukların ve gençlerin onun eserlerini kolaylıkla anlamalarını sağlamıştır.
Yukarıda belirttiğimiz üzere Gazzâlî’nin kaleme aldığı Kimyâ-yi Saâdet adlı kitap dört rükun olarak
düzenlenmiştir. Gazzâlî bu kitabı, kişinin kendisini eksik sıfatlardan temizlemesi, kemal sıfatları ile
süslemesi, her şeyden kopması ve kendisini tamamen Allah’a vermesi amacıyla kaleme almıştır. Dili
okuyucunun anlayacağı düzeyde olması açısından da önemli bir eserdir ( Safâ, 2002; 252). Gazzâlî
çocukların gelişimi için ahlakî kitapların okutulması gerektiğini dile getirmiştir.
Hâce Nâsır-i Tûsî, Ahlâk-i Nâsırî adlı eserinde çocukların eğitimini sosyal ahlâktan ayrı tutmuştur. Sadî
Şirâzî’nin de çocuk zihninin, eğitim karşısında kabulleniş ve akıcılığına karşı dikkatini gösteren sözleri
vardır. Fakat bu büyük kimselerden hiçbiri Mevlânâ Celâleddîn gibi açık görüşlü olmamıştır (İstilâmî, 1998;
183-184). Mevlânâ Celâleddîn her zaman çocuğa yaşının kaldırabileceği şekilde muamele yapılması
gerektiğini ifade etmiştir. Tüm bunlardan da anlaşıldığı üzere bu şair, edip ve filozoflar eserlerinde çocuk
eğitimine önem vermişlerdir.
İran’da modern anlamda çocuk edebiyatı Tâlibof’un (1834-1911) Kitâb-i Ahmed adlı eseri ile başlamıştır.
Tâlibof bu kitabında hikâyenin kahramanı Küçük Ahmed’e yeni keşifler, icatlar yanında Avrupa’nın ileri
olmasından ve İran’ın geri kalmışlığından söz etmiştir. Bunun yanı sıra ona ahlâk ve vatanseverlik
duygularını öğretmiştir. Eski âdet ve batıl inançları tenkit etmiştir (Âriyenpûr, 1993; 294). Bunun yanısıra
Tâlibof öğretici birçok hikâyeler yazmıştır. Eğitimini Avrupa’da tamamlayan pedagog Dr. Muhammed
Bâkır-i Huşyâr (1903-1957) ise, 7-12 yaş grubundaki öğrenciler için elliden fazla hikâye kaleme almıştır (
Kanar, 1999; 163).
Halk arasında yaygın olarak bilinen hikâyeler, destanlar, efsaneler, ninniler, bilmeceler, bulmacalar ve
halk deyişlerinin tamamı, çocuklar için söylenmiştir. Resmî edebiyat ise daha çok büyükler ve ileri
yaştakilere hitap ederken, halk edebiyatının önemli bir kısmı, çocuklara ve gençlere daha yakın bir dilde
kaleme alınmış eserlerden oluşmuştur (Yıldırım, 1998; 4).
Şah döneminin önemli yazarlarından Samed-i Behrengî’nin de eserleri hem masal hem de hikâye
tarzında yazılmıştır. Yazmış olduğu kitaplar hiçbir yere alışamayan, yoksulluk ve cehalet zulmünü yeni ve
cesur bir bakış açısı ile açıklayan bir öğretmenin izlenimlerinin ürünüdür. Samed-i Behrengî’nin eserlerinde
yer verdiği hikâyelerden bir kısmı, asırlarca dilden dile dolaşan kıssaların günümüz Farsçasına uyarlanarak
yeniden kaleme alınması ile ortaya çıkmıştır.
Samed-i Behrengî hikâyelerini adetâ dışarıdan bir gözlemci olarak okuyucuya aktarmıştır. İçinde
yaşadığı dönemin sosyal, siyasal yapısını okuyucuya dolaylı olarak sezdirmiştir. Hikâyeler kısalığı ve kurgusu
ile masala, kişilerin nitelendirilmesi, eylemin işleyişi ve canlandırılması ile romana yaklaşmaktadır. Bu
bakımdan Samed-i Behrengî’nin hikâyelerinin çoğu masal tarzında yazılmıştır. Çünkü masal tarzında bir
anlatım şekli ile gerçekleri dolaylı yoldan okuyucuya göstermek istemiştir. Hayal ürünü olan olaylar içinde
hayatın gerçeklerini okuyucuya aktaran Samed-i Behrengî hikâyelerini çoğunlukla Çehov tarzında yazmıştır.
Gamze Gizem ERTAN
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
169
Çehov tarzı hikâye, belli bir olay üzerine kurulmayan, anlatımın ön planda olduğu, hayatın bir
kesiminin anlatıldığı hikâyelere verilen addır. Çehov tarzı hikâyede yani durum hikâyesinde yazarın plan
yapma zorunluluğu yoktur. Durum hikâyelerinde serim, düğüm, çözüm düzeni olay hikâyelerinden
farklıdır. Giriş ve sonuç bölümleri büyük ölçüde ihmal edilir veya Maupassant tarzına göre çok daha farklı
bir nitelik arz edebilir. Metin, herhangi bir girişe lüzum hissedilmeden, doğrudan doğruya vak’a ile
başlayacağı gibi, belirgin bir sonuç bölümü olmadan da bitebilir. Durum hikâyelerinde olay, kişisel ve
sosyal yorumlardan, duygu ve hayallerden sonra gelir.
Durum hikâyelerinde belli bir düşünce güdülmez. Yazar, kendi kişiliğini saklar ve hikâye kahramanları
tam olarak tanıtılmaz. Kişilerin yaşam koşulları, zaman ve mekâna bağlı olarak, doğal anlatım içinde
okuyucuya sezdirilir.
Maupassant tarzı hikâye yani olay hikâyesi ise belli bir olayın etrafında gelişir. Hikâyede asıl olan olaydır.
Olay hikâyelerinde önemli ve öncelikli olan merak öğesidir. Okuyucunun hikâyeyi şöyle ya da böyle
yorumlamasına izin vermez. Çünkü hikâyede olay, mantıklı bir seyir halinde takip eder. Kişilerin portreleri
özenle ve ayrıntılı olarak çizilir. Tek bir merkez etrafında yoğunlaşır. Hayattaki çatışmalar yoğunlaştırılarak
metne taşınır. Vak’anın bitmesi ile birlikte, kurulan itibarî âlemdeki hayat da sona erer ( Çetişli, 2001; 175).
Samed-i Behrengî’nin hikâyeleri, hiçbir şeye alışamayan, yoksulluk ve cehalet zulmünü cesurca bir bakış
açısı ile açıklayan bir öğretmenin izlenimlerinin ürünüdür.
Behrengî şöyle der:
Şimdi çocuk edebiyatında iki konuya dikkat etmemizin zamanıdır… 1) Çocuk edebiyatı, çocukların hiçbir şeyden
habersiz, tatlı rüyalar ve hayaller dünyası ile büyüklerin toplum çevrelerinin acı, ızdırap verici ve zorlu gerçekliklerine
boğulmuş karanlık ve bilinçli dünyası arasında bir köprü olmalıdır…
2) Çocuğa dakik bir dünya görüşü verilmelidir; ona göre çeşitli ahlâkî ve toplumsal konuları, toplumun sürekli değişen
koşul ve durumları içerisinde değerlendirebileceği bir ölçüt verilmelidir.
Bu inanç temel alınarak onun bütün hikâyeleri, iki çelişik toplumsal gücün çatışmasına göre şekillenir.
Kel Güvercinci ve Sevgi Masalı’nda olduğu gibi hiçbir şeyi olmayan köylüler, beylerin zulümleri ile savaşırlar ve
tedbir gücü ile onlara üstün gelirler. Behrengî’nin Bir Şeftali Bin Şeftali adlı hikâyesinde köylülerin ağa ile
mücadeleleri, ağanın bahçesinde meyve vermeyen bir şeftali ağacının direnişinde yansıma bulur. Çocuklara
öncü tutum ve davranış örneğinin sunulması, doğal ve toplumsal olayların asıl nedenlerini bilmeye olan
arzularını harekete geçirmek ve onların düşünme ve hayal güçlerini geliştirmek yolu ile gerçekleştirilir.
Çocuklar hayvanların ve oyuncak bebeklerin yardımı ile hayal âleminde zulüm ve bilgisizliklere galip
gelirler (Âbidînî, 1998;114-115).
Behrengî’nin eserlerinin bütün kahramanları, mevcut durumu olumsuzlayarak yürürlükteki hayattan
farklı bir hayat arayışına yönelirler. Talhun tehlikeli bir durumda gerçek mutluluğa erişebilmek için içinde
bulunduğu huzur ortamı ile savaşır. Küçük Kara Balık hikâyesi ile yazar devrimci halkı bir balığın denizlere
açılmak istemesi ile dile getirmiştir. Cesaretin önemine vurgu yapan Behrengî, yeniliğe açık olunması
gerektiği mesajını, balığın hep aynı şeyleri yapmaktan sıkılıp tüm tehlikeleri göze alarak denize ulaşma
çabası ile göstermiştir. Hatta bu kitap, Behrengî’nin ölüm nedeni olarak bile düşünülmektedir.
Behrengî eserlerini okuyucuya heyecan verecek nitelikte yazmıştır. Yer yer hayal unsurları ile süslediği
hikâyelerinde gerçek hayatta başa gelecek tüm olayları konu almıştır. Pancarcı Çocuk adlı hikâyesinde bunu
çok iyi bir şekilde anlamaktayız. Burada okula gitmesi gereken yaşta evine ekmek parası götürmek için
pancar satan bir çocuğun hikâyesi anlatılmaktadır. Bir Günlük Düş ve Gerçek adlı hikâyesinde ise işsizlik
nedeniyle kendi kasabalarını terk edip ekmek parası kazanmak için uğraşan bir baba ile çocuğun bir günlük
hayatından kesit sunulmuştur. Bu hikâyelerde Samed-i Behrengî, şahın Ak Devrim adını verdiği
reformunun sosyo-ekonomik yapıyı nasıl değiştirdiğini gözler önüne sermiştir. Çünkü köylerinden ayrılan
milyonlarca topraksız köylü şehirlerin etrafındaki gecekondu bölgelerinde toplanmıştır. Bir yandan ortaya
çıkan sanayi burjuvası zenginleşirken yoksullar ve işsizler ekonomik olduğu kadar siyasal olarak da
dışlanmıştır. Yazarın bu hikâyelerinde okuyucunun görmesini istediği şey, tüm bu içinde bulunulan
sıkıntılara rağmen fakir bir çocuğun umutları olmuştur.
Şaha muhalif bir tutum içinde olan Behrengî, her bir hikâyesinde gerek Muhammed Rızâ Şahı gerekse
ülkenin içinde bulunduğu durumu eleştirmiştir. Hikâyelerinde gerçek hayattan bir takım karakterleri ve
olayları temsil etmiştir. Bir şey başka bir şey aracılığı ile betimlenmiştir. Buna “alegori” denir. Alegori
genellikle eğitici amaçlı edebiyat eserlerinde kullanılan bir söz sanatıdır ve gelişmiş bir mecaz anlayışı
Samed-i Behrengî’nin Hikâyeciliği ve İran Çocuk Edebiyatındaki Yeri
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
170
barındırmaktadır. Çocuk hikâyesi için kullanılabilecek en uygun araç olduğundan Samed-i Behrengî bu söz
sanatından faydalanmıştır. Samed-i Behrengî’nin bu söz sanatını kullanmasından, o dönemde düşüncelerin
yeteri kadar rahat dile getirilemediği de anlaşılmaktadır.
Samed-i Behrengî’nin hikâyelerinin konuları ve biçemi, onu farklı kültürel yapılardan gelen okuyuculara
karşı da çekici kılmıştır. Eserleri çocuklar için yazılmış olmakla beraber büyükler için de çarpıcı anlamlar
taşımaktadır. Okuyucunun ders çıkarması için hikâyelerinde öğütler de veren yazar, intak sanatından da
faydalanarak çocukların olayları zihinlerinde daha iyi canlandırmalarını sağlamıştır.
Behrengî bu olay akışı içinde zaman ve mekân üzerinde fazla durmamıştır. Çünkü ön plana çıkarmak
istediği, hikâyenin konusu olmuştur. Zamanın ve mekânın okuyucunun hayalinde canlanmasını istemiştir,
çünkü yazara göre mekân ve zaman kişilerin belirgin kılınmasında bir araç görevi görmüştür.
Hikâyelerinde seçtiği kahramanların doğallığı dikkati çekmektedir. Her zaman eserlerinde gerçek
hayatta karşılaşabileceğimiz karakterlere yer vermiştir. Anlatılan hikâye veya masalı daha zevkli kılmak için
okuyucunun düş gücünün sınırlarını harekete geçirmesine adetâ izin vermiştir. Çünkü okuyucunun olayın
akışına kapılıp kendisini de ordaymış gibi hissetmesini istemiştir. Bir bebeği konuşturarak Ulduz’un
yalnızlığını vurgulamıştır; ya da bir deveyi konuşturarak fakir bir çocuğun elde edemeyeceği bir oyuncağın
hayalini dile getirmiştir.
Samed-i Behrengî uzun uzun karakter analizi de yapmamıştır. Her okuyucunun kendi kahramanını
zihninde canlandırmasını istemiştir. Kahramanların ruhsal tasvirlerine de yer verilmemiştir. Fakat okuyucu
olayın akışı içinde karakterler hakkında yorum yapabilmektedir. Okuyucuya aktarılması gerekenin konu
olduğuna inanan Samed-i Behrengî, bu bakımdan kişi ve mekân tasvirlerine fazla değinmemiştir.
Samed-i Behrengî hikâyelerinde hayattaki sorunları gün ışığına çıkarmıştır. Bu gerçekçiliği okuyucuya da
hissettirmek için hayatın içinden karakterler seçmiştir. Masalarında ise hayatın gerçekliğini insan dışındaki
varlıklara kazandırdığı şahsiyet ile anlatmıştır. Bu bakımdan yazmış olduğu eserler her yaştan kişinin
okuyabileceği güzellikte olma özelliğini taşımaktadır.
Behrengî tüm bu hayatın gerçeklerini okuyucunun anlayabileceği şekilde kaleme almıştır. Cümleler girift
değildir. Son derece sade ve akıcı bir üslup kullanılmıştır. Yazar, yer yer eksik cümlelere yer vermiştir,
böylelikle cümlenin geri kalanını okuyucunun anlamasını istemiştir. Yazar iç konuşmalara da yer vererek
kahramanları, gerçek hayatta karşılaşabileceğimiz tipler olarak göstermiştir. Devrik cümleler kuran yazar,
böylelikle vurguyu yüklemden önceki kelimeye çekmek istemiştir. Yazar, eserlerinde yabancı kelimelere yer
verip anlam kargaşasına neden olmamıştır. Konuşma diliyle yazmış olduğu hikâye ve masalları İran çocuk
edebiyatında önemli bir yer teşkil etmektedir.
Behrengî, karşılıklı konuşmalı anlatıma da oldukça yer vermiştir. Bu şekilde anlatıma canlılık kazandırıp
okuyucunun ilgisini çekmeyi başarmıştır. Olayların sohbet havasında dile getirilmesi, okuyucuya
karakterlerin aramızdan biri olduğunu hissettirmiştir. Bu şekilde yazmış olduğu kitaplardan Samed-i
Behrengî’nin realist bir yazar olduğunu da görmekteyiz. Doğrudan bir anlatımla karşılıklı konuşmalara yer
vermesi, anlatılan konuya da canlılık getirmesi açısından önem taşımıştır.
Argoya fazla yer vermeyen yazar genelde olayları kendi ağzından anlatmıştır. Gözlemci edası ile
yaşananları okuyucuya başarılı bir şekilde aktarmıştır. Olayları, 3. tekil kişi aracılığı ile dile getirmiş bu
sebepten ötürü geçmiş zaman kipi kullanmıştır.
Samed-i Behrengî masallarında birtakım söz kalıplarından yararlanmıştır. Birçok masalına “Bir varmış
bir yokmuş” şeklinde başlatmıştır. Oldukça fazla hayal unsuruna başvurması da masallarında göze çarpan
başka bir ayrıntıdır.
Eserleri birçok kez Türkçe’ye çevrilen yazarın orijinal hikâye ve masalları ile çevirileri arasında
farklılıklar göze çarpmaktadır. Türkçe’ye çevrilen hikâye ve masallarına eklemeler yapıldığı gibi, bazılarında
eksiklikler de görülmektedir. Yazarların kendi yorumlarını da kattıkları bu çeviriler, orijinali okunduğunda
verdiği tadı vermemektedir.
SONUÇ
Yapmış olduğumuz bu çalışmada, İran çocuk edebiyatının tanınan isimlerinden Samed-i Behrengî’nin
hayatını ve yaşadığı dönemi inceleyerek, eserlerindeki edebî sanat ve üslup özelliklerini ortaya çıkarmış
bulunuyoruz. Hem hikâyelerinin Farsça orijinalinde hem de Türkçeye yapılmış çevirilerinde Samed-i
Gamze Gizem ERTAN
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 26 / 2011
171
Behrengî’nin İran çocuk edebiyatının en önemli temsilcilerinden birisi olduğunu görmekteyiz. Ayrıca bu
hikâyelerin dünyanın birçok önemli dillerine çevrilmiş olması da bunun bir diğer kanıtı sayılabilir.
Hikâyelerinde ve masallarında okuyucuya hep ders veren Samed-i Behrengî, yaşadığı dönemi,
okuyucuyu sıkmayacak şekilde hayal unsurlarına da yer vererek dile getirmiştir. Her zaman olay dokusunu
ön planda tutarak eserlerini sade bir dille kaleme alması açısından da önemli bir yazardır. Behrengî’nin
eserleri belli bir zümreye hitap etmediği için herkes tarafından zevkle okunmaktadır.
Tüm bunlardan da anlaşılacağı üzere, hayatı boyunca hak ettiği değeri görmeyen Samed-i Behrengî’nin
İran çocuk edebiyatındaki yeri yaptığımız araştırmalar sonucunda bir kez daha vurgulanmıştır.
KAYNAKÇA
Âbidînî, Hasan-i Mîr, Sad Sâl-i Dâstânnivîsî-yi İran, Neşr-i Çeşme, Tahran, 1998.
Âbidînî, Hasan-i Mîr, İran Öykü ve Romanının Yüz Yılı, çev. Derya Örs, Ankara, 2002.
Âbidînî, Hasan-i Mîr, İran Öykü ve Romanının Yüz Yılı, çev. Hicabi Kırlangıç, Ankara, 2002.
Anbarcıoğlu, M. (1985). “Çağdaş İran Edebiyatında Nesir”, Doğu Dilleri Dergisi, sayı: 1, s.4.
Âriyenpûr, Yahyâ, Ez Sabâ Tâ Nîmâ, İntişârât-i Zuvvâr, Tahran, H.ş. 1372.
Behrengî, Samed, Tüm Masalları, çev. Kenan Karabulut, Papirüs Yayınevi, İstanbul, 2006.
Çetişli, İsmail, Batı Edebiyatında Edebî Akımlar, Akçağ Yayınları, Ankara, 2001.
http://www.demokratikgenclikhareketi.org/mucadele-tarihinden/samet-behrengi.html 15.05.2011.
İsti’lâmî, Muhammed, Berresî-yi Edebiyât-i İmrûz-i İrân, çev. Mehmet Kanar, Kültür Bakanlığı
Yayınları, Ankara, 1998.
Kanar, Mehmet, Çağdaş İran Edebiyatının Doğuşu ve Gelişmesi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1999.
Safâ, Zebîulllâh, İran Edebiyatı Tarihi, çev. Hasan Almaz, Nüsha Yayınları, Ankara, 2002.
Üstün, İ. S. (2000). İran. İslâm Ansiklopedisi. (s: 403). Türkiye Diyanet Vakfı. İstanbul.
Yâhakkî, Muhammed Cafer, Çûn Sebû-yi Teşne Edebiyât-i Muâsır-i Farsî, Tahran, H.ş.
1377/1998.
Yıldırım, N. (1998). “Fars Edebiyatı Tarihinde Çocuk Edebiyatının Yeri”, EKEV Akademi Dergisi,
sayı: 2, s.4.
Konular
- PARS DERGİSİ
- ŞU’ARÂ HOCASI MÂDER-ZÂD BİR ŞÂİR: ZÂTÎ
- KLÂSİK TÜRK EDEBİYATINDA ŞEM’Ü PERVÂNELER VE LÂMİ’Î ÇELEBÎ’NİN ŞEM’Ü PERVÂNE MESNEVİSİ
- FARS EDEBİYATINDA METAFİZİK YOLCULUKLAR
- شاعران فارسی سرای وفارسینويس ارزرومی
- تعلیم وتربیت ازمنظر سعدی
- توازن موسیقايی غزلهای سعدی
- YAŞAR KEMAL’İN İNCE MEMED ROMANI İLE SADIK ÇUBEK’İN TENGSİR ADLI ROMANININ KARŞILAŞTIRMASI
- YAVUZ SULTAN SELİM’İN DÎVÂNINDA OLMAYAN FARSÇA ŞİİRLERİ
- KÜÇÜKASYA’DA İSLAMİYET (DER İSLAM IN KLEIN ASIEN)
- ERKEN DÖNEM FARSÇA MESNEVİLERDE BEZM - IYRD.
- RÛDEKÎ-Yİ SEMERKANDÎ (Ö. 329/940)
- NAZÎRÎZÂDE EMÎN’İN ŞEYHÜLİSLÂM FEYZULLAH EFENDİ’YE FARSÇA METHİYELERİ
- HAYRETÎ DİVANINDA GEÇEN “GAM” KELİMELERİNİN TASARIMLARI
- BÂBÂ TÂHİR-İ HEMEDÂNÎ DİVANININ MEHDÎ-İ HAMÎDÎ NÜSHASINDA GEÇEN DOBEYTÎLERİ VE TÜRKÇE TERCÜMESİ
- EŞREFOĞLU RÛMÎ’NİN GAZELLERİNDE NASİHAT VE NEFİS MUHASEBESİ
- HÂB-I HAYÂL, AYINTABLI HÜSNÜ
- شاعران فارسیسرای و فارسینويس ارزرومی*
- مسئلة »مضمون« در شعر کودکان و نوجوانان
- مأخذ اصلی تمثیل خورندگان پیلبچهدرمثنوی
- وگرايی درهنر ايران
- NEF’Î’NİN TUHFETU’L-UŞŞÂK ADLI FARSÇA KASİDESİ
- ERKEN DÖNEM FARSÇA MESNEVİLERDE BEZM - IIYRD.
- DAKİKÎ-Yİ TUSÎ (Ö. 366/976)
- ÂRİF ÇELEBİ’NİN FARSÇA KASİDESİ VE TÜRKÇE ÇEVİRİSİ
- SÂİB-İ TEBRİZÎ’NİN ŞİİRLERİNDE GEÇEN “HÂB-I BAHÂR” TAMLAMASI ÜZERİNE
- ROMEN DİLİNDE KULLANILAN FARSÇA KELİMELER
- سینمای ایران
- آداب حرب مغول درتاریخ جهانگشای جوینی
- بررسی تطبیقی ضرب المثل های ترکی سنقر با ضرب المثل های زبان فارسی