Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Sosyal Bilimler Dergisi Journal of Social Sciences
Sayı/Number 53, Aralık/December 2014, 205-214
PERVÎN-İ Î‘TİSÂMÎ’ NİN DÎVÂNINDA VEZİN TÜRLERİ
Prosody and Prosody Species in Pervin-i İtisami's Diwan
Esengül UZUNOĞLU SAYIN*
Özet
Çağdaş İran edebiyatının en seçkin ve
en güçlü bayan şairlerinden sayılan Pervîn-i
Αtisâmî küçük yaşta edebiyatla ilgilenmeye
başlamıştır. Babasından ve seçkin öğretmenlerden
ilk eğitimini almıştır. Şiirlerine kattığı
duygu yoğunluğu ve bilgi birikimi onun bu
eğitiminin göstergesidir. Modern asırda klasik
üslupla şiir yazan ilk temsilcisidir. Dönemin
sorunlarını eleştirisel bir dille anlatması bugün
hala adını anılmasına sebep olmuştur. Kısa
ömrüne rağmen geride eşsiz şiirler bırakmış-
tır.
Bu çalışmamızda Pervîn-i Αtisâmî’nin
hayatı ve edebi kişiliği hakkında bilgi verilip,
divanı aruz ve kafiye açısından incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Çağdaş İran Edebiyatı,
Pervîn-i Αtisâmî, Modern Asır.
Abstract
Pervin-i I’tisami, who is considered
one of the outstanding poets in modern Persian
literature, showed interest in the literature
at her early age. Her literature education
acquired from her father’s literary friends
made her one of the greatest poets. The
intensive emotion and broad knowledge in her
poems demonstrate her high level education.
In this work, the basic information related to
Pervin’s literary sense is provided and her
poems are examined in terms of “divan-i aruz”
and rhyme.
Key Words: Modern Persian Literature,
Pervîn-i Αtisâmî, Modern Century.


Giriş
Pervin-i İ‘tisâmî, Çağdaş İran edebiyatının en ünlü kadın şairlerindendir.
Asıl adı Rehşende İ‘tisâmî’dir. 25 İsfend 1285hş./16 Mart 1907 yılında Tebriz’de
doğmuştur. Ailesiyle birlikte Tahran’a gelmiş, İ‘tisâmü‘l-mülk lakabıyla bilinen
babası Mîrzâ Yusuf Hân-i Âştiyânî’den ve özel öğretmenlerden Arapça ve Farsça
ilk bilgilerini almıştır. Babasının arkadaşları olan Ali Ekber-i Dihhudâ ve Melikuʾş-şuarâ
gibi tanınmış şairlerin şiir meclislerine katılmıştır. Ayrıca; Said-i Nefîsî,
Nîma Yuşic ve Sâdık-ı Hidâyet haftanın belirli günlerinde Pervîn’in evinde edebiyat
toplantıları yapıyorlardı. O da bu toplantılardan faydalanmıştır.1

*Arş. Gör. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. esenguluzun@hotmail.com.
206 SBD 53 Esengül UZUNOĞLU SAYIN
Pervîn şiirlerini yazarken Nâsır-ı Hüsrev, Sa‘dî-i Şîrâzî, Senâî, Ehvadüddîn-i
Enverî, Ferududdin Attar, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Hâfız-ı Şîrâzî ve Abdurrahman-ı
Câmî’den etkilenmiştir.
Pervin babasının teşvikiyle sekiz yaşında babasının Fransızca yazdığı bir şiiri
Farsça’ ya çevirmiştir. On iki yaşındayken “Ey küçük kuş” adlı şiiri yazmıştır.
Daha sonra “Govher ve Seng, Zerre, Eşk-i Yetim, Kûdek-i Arzumend, Enderzhâ-yi
Men, Ez Yek Gazel, Hazan, Endûh-ı Fakr” adlı şiirleri yazmıştır. 2
Pervin’in babası, iyi bir eğitim alması için kızını Amerikan Kız Koleji’ne
göndermiştir. 1924 yılında 18 yaşında okulu başarıyla tamamlamış; okuldan mezun
olduktan sonra bir süre bu okulda öğretmenlik yapmış; daha sonra Tahran
Üniversitesi’ne bağlı Yüksek Öğretmen Okulu’nun kütüphanesinde çalışmıştır.
1934 yılında amcasının oğluyla evlenmiş fakat eşinin sanat dünyasından uzak
olması evliliklerinin çok uzun sürmemesine neden olmuştur. 5 Nisan 1941’de
genç yaşta vefat etmiştir.3
Pervin’in 5606 beyitten oluşan divanı, kaside, mesnevi, kıta ve gazel tarzındadır.
Dîvânı ilk olarak 1935’te Muhammed Taki-yi Bahâr’ın yazdığı giriş kısmıyla
basılmıştır, Bahar, üslubu hakkında şöyle der: “Bu divan, müstakil bir üslupla
karışık, lâfzî ve manevi iki üsluptan terkiptir. İlki Horasan şairlerinden özellikle
Nâsır-ı Husrev’in tarzı ve diğeri Irak ve Fârs şairlerinin bilhassa Şeyh Muslihuddîn-i
Sa‘dî’nin tarzıdır. Mana bakımından da filozof ve ariflerin fikir ve hayalleri
arasındadır.”4
Pervin’in şiirlerinin en önemli özelliği sade bir dille ve güçlü bir üslupla
söylenmiş olmasıdır. Onu modern şairler arasında saysak da şiirlerinden eski şiir
kalıbını kullandığı görülmektedir. Pervin, 1925 yılında İran’da meydana gelen
siyasi olaylara tanık olmuş ve bu olay onun eleştirisel, toplumsal ve siyasi şiirler

1
İnal Savi, Saime, “Pervîn-i İ‘tisâmî”, DİA, İstanbul 2007, XXXIV, 246-247; Dihhudâ, Ali Ekber ,
Luğâtname, Tahran 1346, hş., XII, 292, Aslanoğlu, Osman, Pervîn-i İ‘tisâmî Divanı’nın Tahlili,
Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum 2014, s. 1-3.
2 Aslanoğlu, Pervîn-i İ‘tisâmî Divanı’nın Tahlili, s. 15-17, İnal Savi, Pervîn-i İ‘tisâmî, s. 246.
3
İnal Savi, “Pervîn-i İ‘tisâmî”, s. 246-247; Dihhudâ, Luğâtname, XII, 292.
4 Yaylalı, Yasemin, “Pervîn-i İ‘tisâmî, Hayatı, Edebi Kişiliği ve Lutf-i Hak Mesnevisi”, İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fak. Şarkiyat Mecmuası, Sayı: 18, İstanbul 2011, s. 123-145.
Pervîn-î Αtisâmî’ nin Dîvânında Vezin Türleri
SBD 53 207
yazmasına neden olmuştur. Böylece halkın hakkını eşyaların, kuşların, hayvanların
diliyle eleştirerek savunmaya çalışmıştır. 5
Şiirlerinde genel olarak sade ve akıcı bir üslupla kadın eğitimi ve kadının
ülke refahındaki yerinden bahsetmiştir. Bunun yanı sıra şiirlerinde İran toplumundaki
eksiklikleri, eğitim ve öğretimin yetersizliğini, vatan ve tabiat sevgisini
işlemiştir. Pervin’in şiirleri ve divanı ilahi mesajlarla, tavsiye ve öğütlerle ve kader
ve kaza kavramlarıyla doludur. Arapçayı çok iyi bilmesine rağmen divanında
Arapça kelimelere çok az yer vermiştir.6
Bu çalışmada aşağıdaki metot takip edilmiştir:
1. Pervin-i İ‘tisâmî’nin 1386 hş.’de Tahran’da neşredilen divanı esas alınmış-
tır.
2. Divanda mevcut manzumelerin hepsinin taktii yapılarak bahri ve vezni
bulunmuştur.
3. Bahirler, en çok kullanım oranlarına göre tertip edilmiş ve her bahirdeki
vezin sayısı zikredilerek divanda yer alan manzumelerdeki kullanım yüzdesi çıkarılmıştır.
Kullanım Niceliğine Göre Bahirler ve Vezinleri:
Divanda mevcut olup ele alınan manzumeler, 5 musammat, 50 mesnevi, 9
gazel, 90 kıta, 57 kasideden oluşmaktadır.
Pervîn, zikredilen manzumelerini remel, hezec, hafif, muzâri‘, münserih,
seri‘, müctes, mütekârib bahirlerinde yazmıştır. Şiirlerinin yüzde 31,27’sini remel,
yüzde 18,43’ünü hezec, yüzde 16,58’ini müctes, yüzde 11.84’ünü muzâri, yüzde
7.8’ini mütekârib, yüzde 6.6’sını hafif, yüzde 2.86’sını seri ve yüzde 0,47’sini
münserih bahrinde yazmıştır. Bunlar;

5 Aslanoğlu, Pervîn-i İ‘tisâmî Divanı’nın Tahlili, s. 21-22, http://safire-adab.blogfa.com, erişim
Tarihi: 08 Aralık 2014.
6 Aslanoğlu, Pervîn-i İ‘tisâmî Divanı’nın Tahlili, s. 34-37, Zindegînâme ve nakd-ı eş’ar-ı Pervîn-i
İ‘tisâmî, Erişim Tarihi: 8 Aralık 2014, Dihhudâ, XII, 292; İnal Savi, “Pervîn-i İ‘tisâmî”, DİA, XXXIV,
246-247.
208 SBD 53 Esengül UZUNOĞLU SAYIN
I. Remel Bahri:
Pervîn, 66 manzumesini bu bahirde söylemiş ve en çok bu bahirden yararlanmıştır.
Bunlar, divandaki manzumelerin yüzde 31,27’sini oluşturmaktadır.
Bahrin 16 vezni kullanılmıştır. Bunlar:
1. Remel-i müsemmen-i sahîh-i zarb ve arûz (1 manzume):
Fâilâtün/ fâilâtün/ fâilâtün/ failâtün
2. Remel-i müsemmen-i mahzûf (9 manzume):
Fâilâtün/ fâilâtün/ fâilâtün/fâilün
3. Remel-i müsemmen-i maksûr (2 manzume):
Fâilâtün/ fâilâtün/ fâilatün/ fâilât
4. Remel-i müsemmen-i mechûf-i musabbaġ (2 manzume):
Fâilâtün/ fâ‘lâtün/fâ‘lâtün/ fâ‘
5. Remel-i müsemmen-i mahbûn-i musabbaġ (1 manzume):
Fâilâtün/ failâtün/ failatün/ failîyân
6. Remel-i müsemmen-i mahbûn-i mahzûf-i aslem-i zarb (2 manzume):
Fâilâtün/ fâilâtün/ fâilatün/ failen
7. Remel-i müsemmen-i mahbûn-i maktu-‘i musabbaġ (1 manzume):
Fâilâtün/ feilâtün/ feilâtün/ fe‘ lât
8. Remel-i müsemmen-i mahbûn-i merbû‘ (2 manzume):
Feilâtün/ feilâtün/ feilâtün/ feil
9. Remel-i müsemmen-i mahbûn-i merbû-‘i maksûr-i arûz (1 manzume):
Feilâtün/ feilâtün/ feilâtün/ feilât
10. Remel-i müseddes-i maksûr (18 manzume):
Fâilâtün/ fâilâtün/ fâilât
11. Remel-i müseddes-i mahbûn-i aslem (1 manzume):
Fâilâtün/ fâilâtün/ fa‘len
Pervîn-î Αtisâmî’ nin Dîvânında Vezin Türleri
SBD 53 209
12. Remel-i müseddes-i mahbûn-i aslem-i musabbaġ-i arûz-i maksûr-i zarb
(4 manzume):
Fâilâtün/ feilâtün/ fe‘ lün
13. Remel-i müseddes-i mahzûf (11 manzume):
Fâilâtün/ feilâtün/ feilün
14. Remel-i müseddes-i mahbûn-i maksûr (8 manzume):
Fâilâtün/ feilâtün/ feilât
15. Remel-i müseddes-i mahbûn-i mahzûf-i arûz (2 manzume):
Fâilâtün/ feilâtün/ fâilûn
16. Remel-i müseddes-i mekfûf-i muşa‘‘as (1 manzume):
Feilâtün/ fâilâtü/ fâilât
II. Hezec Bahri:
Pervîn’in, remel bahrinden sonra en çok kullandığı bahir olup 39 manzumede
bu bahirden faydalanılmıştır. Manzumelerin yüzde 18.43’ünü ihtiva eden
bu bahrin 12 vezni kullanılmıştır:
1. Hezec-i müsemmen-i sâlim ( 2 manzume):
Mefâîlün/ mefâîlün /mefâîlün/ mefâilün
2. Hezec-i müsemmen-i maksûr ( 5 manzûme):
Mefâîlün/ mefâîlün/ mefâîlün/ mefâîl
3. Hezec-i müsemmen-i ahreb-i mekfûf-i maksûr (1 manzume):
Mefûlü/ mefâilü/ mefâîlü/ mefâîl
4. Hezec-i müsemmen-i makbuz (1 manzume):
Mefâilün/ mefâilün/ mefâilün/ mefâilün
5. Hezec-i müsemmen-i ahreb-i ezell-i arûz-i mahbûb-i zarb (1 manzume):
Mefûlü/ mefâîlü/ mefâîlü/ feûl
6. Hezec-i müseddes-i mahzûf (15 manzume):
Mefâîlün/ mefâilün/ feûlün
210 SBD 53 Esengül UZUNOĞLU SAYIN
7. Hezec-i müseddes-i maksûr (6 manzume):
Mefâîlün/ mefâîlün/ mefâîl
8. Hezec-i müseddes-i ahreb-i makbuz-i maksûr (1 manzume):
Mefûlü/ mefâilün/ mefâîl
9.Hezec-i müseddes-i ahreb-i makbûz-i mahzûf (4 manzume):
Mefûlü/ mefâilün/ feûlün
10. Hezec-i müseddes-i ahreb-i mekfûf-i mahzûf (1 manzume):
Mefûlü/ mefâîlü/ feûlün
11. Hezec-i müseddes-i ahreb-i mekfûf-i sahih zarb ve aruz (2 manzume):
Mefûlü/ mefâîlü/ mefâîlün
12. Hezec-i müseddes-i ahreb-i makbûz-i ahrem-i ahtem (1 manzume):
Mefûlü/ mefâilün/ feûl
III. Müctes:
35 manzume bu bahirde söylenmiştir. Bunlar, divandaki manzumelerin
yüzde 16.58’ini içermektedir. 10 vezinden yararlanılmıştır. Bunlar:
1. Müctes-i müsemmen-i mahbûn-i arûz ve zarb (1 manzume):
Mefâilün/ feilâtün/ mefâilün/ feilâtün
2. Müctes-i müsemmen-i maktû‘-i musabbaġ (9 manzume):
Mefâilün/ feilâtün/ mefâilün/ fe‘lât
3. Müctes-i müsemmen-i mahbûn-i mahzûf-i arûz-i mahbûn-i mahzûf-i
mesken-i zarb ( 5 manzume):
Mefâilün/ feilâtün/ mefâilün/ feilün
4. Müctes-i müsemmen-i aslem-i arûz-i mahzûf-i zarb (4 manzume):
Mefâilün/ feilâtün/ mefâilün/ fe‘lün
5. Müctes-i müsemmen-i mahzûf (1 manzume):
Mefâilün/ feilâtün/ mefâilün/ feilün
Pervîn-î Αtisâmî’ nin Dîvânında Vezin Türleri
SBD 53 211
6. Müctes-i müsemmen-i maksûr (2 manzume):
Mefâilün/ feilâtün/ mefâilün/ feilât
7. Müctes-i müsemmen-i musabbaġ (2 manzume):
Mefâilün/ feilâtün/ mefâilün/ fâ‘
8. Müctes-i müsemmen-i muşa‘‘as-i aslem-i musabbaġ-i arûz-i maksûr-i
zarb (4 manzume):
Mefâilün/ mefûlün/ mefâilün/ fe‘lât
9. Müctes-i müsemmen-i muşa‘‘as-i aslem-i musabbaġ-i arûz-i mahzûf-i
zarb (1 manzume):
Mefâilün/ feilâtün/ mefâilün/ fe‘lün
10. Müctes-i müsemmen-i mahbûn-i aslem-i zarb ve arûz (4 manzume):
Mefâilün/ feilâtün/ mefâilün/ fe‘lât
IV. Muzâri Bahri:
25 manzume bu vezinde söylenmiştir ve divandaki manzumelerin yüzde
11.84’ünü içermektedir. Bu veznin 10 bahrinden faydalanılmıştır. Bunlar:
1. Muzâri-i müsemmen-i ahreb-i musabbaġ-i haşv (1 manzume):
Mefûlü/ fâilîyân/ Mefûlü / fâilîyân
2. Muzâri-i müsemmen-i ahreb-i mahzûf (2 manzume):
Mefûlü/ fâilâtün/ mefûlü/ fâilün
3. Muzâri-i müsemmen-i ahreb-i mekfûf (1 manzume):
Mefûlü/ fâilâtü/ mefâîlü/ fâilâtün
4. Muzâri-i müsemmen-i ahreb-i mekfûf-i maksûr (4 manzume):
Mefûlü/ fâilâtü/ mefâîlü/ fâilât
5. Muzâri-i müsemmen-i ahreb-i mekfûf-i mahzûf (7 manzume):
Mefûlü/ fâilâtü/ mefâîlü/ fâilün
212 SBD 53 Esengül UZUNOĞLU SAYIN
6. Muzâri-i müsemmen-i mekfûf (2 manzume):
Mefâîlü/ fâilâtü/ mefâîlü/ fâilât
7. Muzâri-i müsemmen-i mekfûf-i maksûr (2 manzume):
Mefâîlü / fâilât/ mefâîlü/ fâilât
8. Muzâri-i müseddes-i ahreb-i mekfûf (2 manzume):
Mefûlü/ fâilâtü/ mefâîlün
9. Muzâri-i müseddes-i ahreb-i mekfûf-i mahzûf (1 manzume):
Mefûlü/ fâilâtü/ feûlün
10. Muzâri-i müseddes-i ahreb-i sâlim-i arûz ve zarb (2 manzume):
Mefûlü/ fâilâtü/ mefâîlün
V. Mütekârib Bahri:
16 şiir, bu veznin 5 bahrinde söylenmiştir. Divandaki manzumelerin yüzde
7.58’ini ihtiva etmektedir. Bunlar:
1. Mütekârib-i müsemmen-i sahîh-i zarb ve arûz (9 manzume):
Feûlün/ feûlün/ feûlün/ feûlün
2. Mütekârib-i müsemmen-i maksûr (3 manzume):
Feûlün/ feûlün/ feûlün/ feûl
3. Mütekârib-i müsemmen-i mahzûf ( 2 manzume):
Feûlün/ feûlün/ feûlün/ feil
4. Mütekârib-i müseddes-i sâlim ( 1 manzume):
Feûlün/ feûlün/ feûlün
5. Mütekârib-i müseddes-i maksûr (1 manzume):
Feûlün/ feûlün/ feûl
VI. Hafif Bahri:
14 manzumede bu bahirden yararlanılmış ve 3 vezni kullanılmıştır. Bunlar,
divandaki manzumelerin yüzde 6.63’ünü teşkil etmektedir. Bu vezinler:
1. Hafif-i mahbûn-i mahzûf (5 manzume):
Fâilâtün/ mefâilün/ feilün
Pervîn-î Αtisâmî’ nin Dîvânında Vezin Türleri
SBD 53 213
2. Hafif-i aslem -‘i arûz ve zarb-i musabbaġ ( 7 manzume):
Fâilâtün/ mefâilün/ fe‘lât
3. Hafif-i aslem-i musabbaġ (2 manzume):
Fâilâtün/ mefâilün/ fe‘lât
VII. Serî Bahri:
Divandaki 6 manzumede bu bahrin 4 vezninden yararlanılmıştır. Bunlar
da manzumelerin yüzde 2.84’ünü oluşturmaktadır. Bu vezinler:
1. Serî-i matvî-yi mekfûf (3 manzume):
Müfteilün/ müfteilün/ fâilân
2. Serî-i maktu-i haşv (1 manzume):
Müfteilün/ mefûlün/ fâilün
3. Seri-i matvî-yi mekşûf-i arûz-i mahbûl-i mekşûf-i zarb (1 manzume):
Müfteilün/ müfteilün/ feilün
4. Seri-i matvî-yi maktu-i mekşûf-i arûz-i mevkûf-i zarb (1 manzume):
Müfteilün/ müfteilün/ fâilün
VIII. Münserih Bahri:
Manzumede bu bahirden istifade edilmiş ve bir vezninden faydalanılmıştır.
Divanda manzumelerin yüzde 0.47’sini teşkil etmektedir. Bunlar:
1. Münserih-i müsemmen-i mecdû (1 manzume):
Müfteilün/ fâilâtü/ müfteilün/ fâ‘
SONUÇ
Pervin-i İ‘tisâmî’nin şiirlerindeki dili son derece akıcı ve sade olup Arapça
kelime ve terkipler yok denecek kadar azdır. Şiirlerinde vermek istediği mesajları
kimi zaman hayvanların ve kimi zaman objelerin diliyle aktarmıştır. Semboller ve
teşbihlere bolca yer vermiştir. Modern dönem şairi olmasına rağmen aruz veznini
tercih etmiş ve bütün şiirlerini bu vezinde söylemiştir. Aruzun da işlek ve
akıcı bahirlerini kullanmıştır.
214 SBD 53 Esengül UZUNOĞLU SAYIN
Yapılan çalışma da şairin 1386 hş.’de Tahran’da neşredilen divanı esas alı-
narak manzumelerin taktii yapılması sonucunda Pervin’in en çok remel bahrini
kullandığı tespit edilmiştir. Yapılan inceleme sırasında bahirlerde hiçbir kusur
olmadığı tespit edilmiştir.
KAYNAKÇA
Aslanoğlu, Osman, Pervîn-i İ‘tisâmî Divanı’nın Tahlili, Sosyal Bilimler Enstitüsü
(Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum 2014.
Dihhudâ, Ali Ekber , Luğâtname, Tahran 1346, hş., XII.
İnal Savi, Saime, “Pervîn-i İ‘tisâmî”, DİA, İstanbul 2007, XXXIV, 246-247.
Yaylalı, Yasemin, “Pervîn-i İ‘tisâmî, Hayatı, Edebi Kişiliği ve Lutf-i Hak Mesnevisi”,
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fak. Şarkiyat Mecmuası, Sayı: 18, İstanbul
2011.
Zindegînâme ve nakd-ı eş’ar-ı Pervîn-i İ‘tisâmî, Erişim Tarihi: 8 Aralık 2014.
http://safire-adab.blogfa.com, Erişim Tarihi: 08 Aralık 2014.