Bazı İran Üçgülü (Trifolium resupinatum L.) Hatlarında Tohum Verimi ve Verim Unsurlarının Belirlenmesi*

TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2006, 12 (2) 210-215
ANKARA ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ
Bazı İran Üçgülü (Trifolium resupinatum L.) Hatlarında
Tohum Verimi ve Verim Unsurlarının Belirlenmesi*
Akın ÖRSDÖVEN1 Hayrettin KENDİR1
Geliş Tarihi: 10.05.2006
Öz: Bu çalışmada, dünyada ve ülkemizde önemli tarımsal potansiyele sahip üçgül türlerinden olan İran
üçgülü hatlarının tohum verimi ve verim komponentleri incelenerek en yüksek tohum verimini sağlayan bitkilerin
ortaya konulması amaçlanmıştır. Araştırma 2005 yılında Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri
Bölümü deneme tarlasında yürütülmüştür. Çalışmadan elde edilen verilere göre, bitkisel ve tarımsal özellikleri
incelendiğinde kömeçte çiçek sayısı en çok 5400 numaralı hatta 27.61 adet, en uzun bitki boyu 5400 numaralı
hattan 74.47 cm, en geniş sap çapı 5464 numaralı hattan 6.36 mm, ana dalda kömeç sayısı en fazla 5480
numaralı hattan 34.80 adet, en geniş kömeç çapı 5453 numaralı hattan 8.97mm, kömeçte tohum sayısı en
fazla 5461 numaralı hattan 20.07 adet, çiçekte tohum sayısı en fazla 5453, 5456 ve 5461 numaralı hatlardan
1.2 adet, bin tohum ağırlığı en fazla 5475 numaralı hattan 1.40 gram, en fazla tohum verimi 5480 numaralı
hattan 59.23 kg/da, en fazla çimlenme oranı 5480 numaralı hattan % 95.93, en fazla sert tohumluluk 5456
numaralı hattan % 1.83 elde edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, tohum üretmek amacıyla yapılacak İran
üçgülü yetiştiriciliğinde 5480 ve 5475 numaralı hatlar Ankara koşullarında öne çıkmıştır.
Anahtar Kelimeler: İran üçgülü, bitkisel özellikler, tohum verimi, verim komponentleri
Determination of Seed Yield and Yield Components in Some Persian
Clover (Trifolum resupinatum L.) Lines
Absract: In this research, seed yield and yield components of persian clover which has important potantial
for agriculture were investigated to find out superior line or lines for seed production. The research was
conducted at the experimental fields of Department of Field Crops of Ankara University Faculty of Agriculture in
2005. Significant differences for stem diameter, head number on main stem, seed yield and thousand seed
weight were found among lines. According to the results, the highest flower number per head was 27.61 in line
5400 while highest plant height was measured in line 5400 as 74.467 cm. Widest stem diamater was found in
line 5456 as 6.36 mm. Highest head number (34.80) and widest head diameter (8.97 mm) were measured in
line 5480 and 5453 respectively. Line 5461 gave the highest seed number per head as 20.07. Line 5453, 5456
and 5461 produced 1.2 seed per flower. Thousand seed weight of line 5475 was 1.40 g as the highest among
the lines. Line 5480 gave the highest seed yield and germination rate as 59.23 kg/da and 95.93% respectively.
The highest hardseedness were 1.83 % in line 5456. Line 5480 and 5475 were proved as better seed
producers in seed production works in Ankara conditions.
Key Words: Persian clover, plant characteristics, seed yield, yield components
Giriş
Genel olarak üçgüller dünyanın serin ve nemli
bölgelerinde yetişir, büyüme ve gelişmelerini, yılın
serin ve nemli iklim koşullarının hüküm sürdüğü
dönemlerde yaparlar. İklim şartlarının elverişli olduğu
çok değişik topraklar üzerinde yetişirler. Üçgül cinsi
içinde değerlen-dirilen türlerinin yaklaşık üçte ikisi tek
yıllıktır. Bunların pek azı tarımda kullanılmaktadır
(Zohary ve Heller 1984).
Üçgüllerin yoğun kök sistemleri, üzerinde yetiştiği
toprağı olgunlaştırır ve diğer bitkilerin kök gelişmesi
için uygun bir hale getirir. Toprak canlılarının yaşaması
ve gelişmesi için uygun bir ortam hazırlayan bu bitki
grubu toprağın su tutma kapasitesini de arttırır. Rüzgar
ve su erozyonu ile toprakların taşınmasını önler. Ağır
yapılı topraklarda fazla ısınmayı engeller, toprağın
derinliğini arttırır, drenaja yardımcı olur (Kendir 1999).
______________________
*Yüksek Lisans Tezinden hazırlanmıştır.
1
Ankara Üniv Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü- Ankara
ÖRSDÖVEN, A. ve H. KENDİR, “Bazı İran üçgülü (Trifolium resupinatum L.) hatlarında tohum verimi ve 211
verim unsurlarının belirlenmesi”
Üçgül türleri, azot dolaşımındaki rollerinden
dolayı, toprak verimliliğinin sürdürülmesinde ve
artırılmasında da önemlidir. Kök nodozitelerinde
bulunan Rhizobium bakterileri, atmosferde bulunan dinitrojen gazını, nitrojenaz enzim sistemi yardımı ile
amonyum formuna çevrilir. Üçgüller diğer baklagil
bitkileri gibi sihirli kök nodozitelerine sahip olduğunun
farkına varılmasından yüzyıllar önce yetiştirilmekte ve
bu bitkilerin toprağı ıslah edici özellikleri bilinmekteydi.
Toprağın, su ve besin maddesi tutma kapasitesini
arttırması bakımından son derece önemli olan toprak
organik maddesinin miktarı, üçgül türlerinin
yetiştirilmesi ile artmaktadır.
İran üçgülünün anavatanı Ön Asya bölgesi olup,
orjin merkezini Türkiye ve İran teşkil etmektedir. Ancak
İran’ da Şabdar adıyla anılmakta ve çok eski
zamanlardan beri yetiştirilmekte olduğu sanılmaktadır.
17. yüzyıldan sonra İtalya ve Fransa’da tanınmaya ve
dikkat çekmeye başlamıştır. 20. yüzyıl ortalarından
sonra da Almanya’ da çok büyük bir ilgi görmüştür
(Gençkan 1983).
Zohary (1970), İran üçgülünü dik gelişen, 20-60
cm boylanan, tarlalarda, yol kenarlarında ve
kullanılmayan alanlarda yayılım gösteren bir bitki
olarak tanımlamaktadır. Araştırıcı İran üçgülünü 3 ayrı
varyeteye ayırmış ve yaprakları daha iri olan, boyu 80
cm kadar olabilen grubu “var. majus” adı altında
toplamış ve bu varyetenin ülkemizde doğal olarak
bulunabileceğini belirtmiştir.
Suttie (1999) İran üçgülünün ortalama tohum
veriminin 15-30 kg, çok iyi koşullarda 60 kg olduğunu,
sert kabukluluk oranının Amerikan formlarının
tohumluklarında çok yüksek ise de, tohum kabuğunun
etkilendirilmesi ile kolaylıkla çimlenebildiklerini, ıslah
formlarında sert kabukluluk oranının %0,5’e kadar
düşürüldüğünü belirtmiştir.
Bu çalışmada ülkemizde doğal olarak yetişen ve
tarımsal açıdan önem taşıyan İran üçgülünün Ankara
koşullarında tohum verimi ve verim komponetlerinin
belirlenmesi amaçlanmıştır.
Materyal ve Yöntem
Araştırma 2005 yılında Ankara Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme tarlasında
yürütülmüştür. Deneme yerinin denizden yüksekliği
860 metredir.
Deneme alanının toprak yapısı bakımından killitınlı bir bünyeye sahiptir.. Toprak reaksiyonu
bakımından pH değeri 8.29 olup hafif alkali gruba
girmektedir. Organik madde içeriği % 1.47 ile az
organik madde içeren topraklar grubuna girmektedir.
kireç kapsamı % 7.89 ile orta derecede kireç içeren
topraklar grubuna dahil olmaktadır. Suda çözünen
tuzların değeri 0,192 Milimhos/cm olduğundan tuzsuz
topraklar grubuna girmektedir. Toplam % 0,074 azot
değeri bakımından az düzeyde azot içeren topraklar
sınıfına girmektedir. Toprakta bitki tarafından
yararlanılabilir fosfor kapsamı bakımından 14,20 ppm
ile orta düzeyde fosfor içeren topraklar grubuna dahil
olmaktadır. Potasyum içeriği bakımından 225 ppm ile
orta düzeyde potasyum kapsayan topraklar grubuna
girmektedir.
İran üçgülü hatlarının yetiştirildiği deneme yerinin
uzun yıllar ortalaması ve çalışmanın yapıldığı yıla ait
iklim özelliklerini açıklamak amacıyla, iklim
özelliklerinden sıcaklık, yağış ve nispi nem değerleri
Çizelge 1’de verilmiştir. Çizelgeden de görüldüğü gibi
2005 yılında İran üçgülünün yetiştirme döneminde
(Mart-Temmuz) düşen yağış miktarı uzun yıllar
ortalamasına göre yaklaşık % 51 daha fazla olmuştur.
Sıcaklık ve nispi nem değerlerinde uzun yıllar ile 2005
yılında yetiştirme döneminde önemli bir fark
olmamıştır.
Araştırmada Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Tarla Bitkileri Bölümü’nden sağlanan 7 İran üçgülü
hattı (Trifolium resipinatum var. majus) kullanılmıştır
(Çizelge 2).
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri
deneme tarlasında yürütülmüş olan bu çalışma tesadüf
blokları deneme desenine göre 3 tekrarlamalı olarak ve
yazlık olarak kurulmuştur. Denemede ekim 24 Mart
2005 tarihinde, dekara 2 kg tohumluk miktarları esas
alınarak yapılmıştır. İran üçgülü hatları 30 cm sıra
aralığında ve 4 sıra olacak şekilde çizi çapası ile açılan
3 metrelik sıralardan oluşan parsellere (3x1.2= 3.6 m2)
ekilmiştir ve bloklar arasında 1,5 metrelik yol
bırakılmıştır.
Blok başı ve sonundaki parsellerde kenar etkisini
ortadan kaldırmak amacıyla birer sıra fazladan
ekilmiştir. Ekim sırasında ve daha sonraki dönemde
herhangi bir gübreleme yapılmamış, bitkiler kıraç
koşullarda sulama yapılmaksızın yetiştirilmiştir.
Ekimden sonra iyi bir çıkış sağlanmış, yabancı
otlar çıktığı zaman sıra arasındakiler çapayla, sıra
üzerindekiler ise elle alınarak parseller yabancı
otlardan temizlenmiştir.
212 TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2006, Cilt 12, Sayı 2
Çizelge 1. Araştırma yerinin uzun yıllar ortalaması ile 2005 yılına ait iklim verileri(*)
Uzun yıllar 2005
Aylar Sıcaklık Yağış N.nem Sıcaklık Yağış N.nem
°C (mm) (%) °C (mm) (%)
Ocak 0,3 41,5 74 3,5 19,3 69,4
Şubat 1,8 32,5 70 2,5 27,4 67
Mart 5,9 34,2 63 6,1 67,6 65,5
Nisan 11,2 53,1 61 11,6 78,6 58,9
Mayıs 15,9 50 58 16,6 86,3 58,3
Haziran 20 33,5 53 19,5 37,1 54,7
Temmuz 23,3 15,8 47 25 11,9 51,1
Ağustos 22,8 13,5 47 25,4 0,1 51,7
Eylül 18,5 14,1 50 18,7 42,6 58,7
Ekim 12,9 30,7 61 10,8 28 66
Kasım 6,7 36,7 70 6,1 48,1 69,3
Aralık 2,3 43,6 76 3 14,4 69,8
Ortalama 11,8 60,8 12,4 61,7
Toplam 399,2 461,4
Çizelge 2. Denemede kullanılan İran üçgülü hatları
Hatlar Kaynağı
5400 (var. Majus) Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Tarla Bitkileri Bölümü
5453 (var. Majus) Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Tarla Bitkileri Bölümü
5456 (var. Majus) Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Tarla Bitkileri Bölümü
5461 (var. Majus) Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Tarla Bitkileri Bölümü
5464 (var. Majus) Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Tarla Bitkileri Bölümü
5475 (var. Majus) Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Tarla Bitkileri Bölümü
5480 (var. Majus) Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Tarla Bitkileri Bölümü
Tam çiçeklenme döneminde kömeçte çiçek sayısı
belirlenmiştir. Parseller tohum için hasat edilmesinden
önce 5 bitkide; bitki boyu, sap çapı, yan dal sayısı, ana
dalda kömeç sayısı, kömeç çapı, kömeçte tohum
sayısı ve meyvede tohum sayısı belirlenmiştir. Daha
sonrada 1000 tohum ağırlığı, çimlenme oranları ve sert
tohumluluk oranları belirlenmiştir (Alınoğlu ve ark.
1972, Kaya 1992, Ekiz 1983, Eraç 1973, Kılıç 1991,
Timurağaoğlu 2003, Eraç 1976, Tokluoğlu 1979,
Anonim 1976) Denemeden elde edilen veriler, MSTATC programında varyans analizine tabi tutulmuş, oluşan
farklılıklar Duncan testine göre gruplandırılmıştır
(Düzgüneş vd. 1987).
Bulgular ve Tartışma
Değişik İran üçgülü hatlarının Ankara koşullarında
tohum verimi ve verim komponentlerinin belirlenmesi
konulu çalışmamızın sonuçları topluca değerlendirildiğinde, hatlar arasında sap çapı, ana dalda kömeç
sayısı, tohum verimi ve bin tohum ağırlığı istatistiki
olarak önemli sayılacak farklılıkların oluştuğu ortaya
konmuştur (Çizelge 3). Bunun yanında hatlar arasında
kömeçte çiçek sayısı, bitki boyu, kömeçte tohum
sayısı, kömeç çapı, çiçekte tohum sayısı, çimlenme
oranı ve sert tohumluluk oranı bakımından istatistiki
olarak önemli sayılabilecek farklılık belirlenmemiştir.
İran üçgülünde bulduğumuz kömeçteki çiçek sayısı
rakamları, Bugge (1963), Namlı ve ark. (1994), Ateş ve
Tekeli (2001) ile uyum içindedir.
Sap çapı bakımından İran üçgülü hatları arasında
0.05 düzeyinde istatistiki olarak önemli farklılıklar
bulunmuştur. En geniş sap çapı 6.36 mm ile 5464
numaralı hatta, en dar sap çapı ise 5.52 mm ile 5461
numaralı hattan elde edilmiştir. Çalışmamızda sap
çapına ait bulgularımız Lee ve ark. (1999) ile Ateş ve
Tekeli (2001)’ nin kültür formlarına ilişkin sap çapı
değerlerinden biraz daha düşük olması çalışmaların
yapıldığı ekolojilerin farklı olmasından kaynaklanmış
olabilir. Nitekim, bizim elde etttğimiz sap çapı değerleri,
araştırmada kullandığımız bitki genotiplerinin Ankara
koşullarında çalışan Erdemli (2004) ile uyum içindedir.
Ana dalda bulunan kömeç sayıları bakımından
İran üçgülü hatları arasında 0.05 düzeyinde istatistiki
olarak önemli farklılıklar bulunmuştur. 7 farklı İran
üçgülü hattında ana daldaki kömeç sayısı 24.20 adet
ile 34.80 adet arasında değişiklik göstermiştir. En
yüksek ana dalda kömeç sayısı 5480 numaralı hatta
34.80 adet ve en düşük 5475 numaralı hatta 24.20
adet olarak bulunmuştur. Ana daldaki kömeç sayısına
ilişkin bulgularımız, diğer araştırıcıların bulgularındaki
farklılık çalıştıkları bitkilerin İran üçgülünün değişik
formlarına ait olmasından kaynaklanmış olabilir. Ayrıca
çalışmaların yapıldığı ekolojilerin farklı olması da
ÖRSDÖVEN, A. ve H. KENDİR, “Bazı İran üçgülü (Trifolium resupinatum L.) hatlarında tohum verimi ve 213
verim unsurlarının belirlenmesi”
bitkideki kömeç sayısının değişik bulunmasında etkili
olabilir.
Tohum verimleri bakımından hatlar arasında 0.01
düzeyinde istatistiki olarak önemli sayılan farklılıklar
bulunmuştur. Çalışmada ele alınan İran üçgülü hatları
arasında tohum verimi 37.87 kg/da ile 59.23 kg/da
arasında değişiklik göstermiştir. En yüksek tohum
verimi 59.23 kg/da ile 5480 numaralı hatta, en düşük
tohum verimi ise 37.87 kg/da ile 5453 numaralı hattan
elde edilmiştir. Değişik ekolojilerde çalışan araştırıcılar
farklı tohum verimleri bildirmelerine rağmen, genelde
15-30 kg/da, maksimum 60 kg/da (Gençkan 1983) olan
tohum veriminin, bazı durumlarda 92 kg/da kadar
çıktığını (Özpınar ve Sabancı 1999), yabani formlarda
17.26 kg/da ve kültür formunda 23.23 kg/da (Ateş ve
Tekeli (2001) arasında değiştiğini belitmektedirler. Yine
Açıkgöz (2001) tohum verimini 10-30 kg/da, Knight
(1985) 67.5 kg/da ve Suttie (1999) ortalama 15-30 kg,
çok iyi koşullarda ise 60 kg/da olduğunu belirtmektedir.
Bizim bulduğumuz tohum verimleri de bu araştırıcıların
bildirdikleri tohum verimleri arasında yer almaktadır.
Bin tohum ağırlıkları bakımından hatlar arasında
0.05 düzeyinde istatistiki olarak önemli sayılan
farklılıklar bulunmuştur. İran üçgülü hatlarında bin
tohum ağırlıkları 1.15 g ile 1.40 g arasında değişiklik
göstermiştir. En yüksek bin tohum ağırlığı 1.40 g ile
5475 numaralı hatta ve en düşük bin tohum ağırlığı
1.15 g ile 5464 numaralı hattan elde edilmiştir.
Bulgularımız değişik araştırıcıların İran üçgülünde bin
tane ağırlığına ilişkin verdikleri değerlerle (Ader 1963,
Tekeli 1988, Özpınar ve Sabancı 1999, Ateş ve Tekeli
2001) örtüşmektedir.
Kömeçte çiçek sayısı bakımından İran üçgülü
hatları arasındaki farklılıklar istatistiki bakımdan önemli
bulunmamıştır. İran üçgülü hatları arasında en yüksek
kömeçte çiçek sayısı 5400 numaralı hatta 27.61 iken,
en düşük kömeçte çiçek sayısı 24.00 adet ile 5475
numaralı hatta belirlenmiştir.
Çizelge 3. İran üçgülü hatlarında incelenen karakterlere ait ortalamalar1
İran üçgülü hatları 5400 5453 5456 5461 5464 5475 5480
Kömeçte çiçek sayısı
(adet) HKO=6.02 F=0.925
27.61 24.77 27.00 24.73 26.42 24.00 24.87
Bitki boyu (cm)
HKO=24.73 F=1.239
74.47 66.07 70.93 68.07 72.70 69.13 74.20
Sap çapı (mm)
HKO=0.168 F=3.69*
5.56ab 5.86ab 6.28a 5.52b 6.36a 5.58ab 5.88ab
Kömeç sayısı (adet)
HKO=11.85 F=3.86*
25.80ab 26.13ab 30.33ab 31.07ab 32.30ab 24.20b 34.80a
Kömeç çapı (mm)
HKO=6.02 F=0.925
8.51 8.97 8.40 8.60 8.70 8.60 8.80
Kömeçte tohum sayısı
(adet) HKO=21.39 F=0.61
18.80 19.67 16.93 20.07 16.90 14.00 18.47
Meyvede tohum sayısı
(adet) HKO=0.068
F=0.579
1.13 1.20 1.00 1.20 1.20 0.93 1.00
Tohum verimi (kg/da)
HKO=11.46 F=17.98**
49.79ab 37.87b 42.41ab 46.40ab 39.03b 56.34a 59.23a
Bin tohum ağırlığı (g)
HKO=0.005 F=4.511*
1.17b 1.31ab 1.23ab 1.26ab 1.15b 1.40a 1.29ab
Çimlenme oranı
(%)HKO=3.73 F=0.9
95.17 94.17 93.50 93.63 93.07 92.47 95.93
Sert tohumluluk oranı (%)
HKO=0.302 F=0.384
1.67 1.33 1.83 1.58 1.50 1.50 1.25
HKO: Hata kareler ortalaması, * 0.05 ve ** 0.01 düzeyinde istatistiki farklılığı ifade etmektedir.
1
Farklı harfler istatistiki olarak farklı grupları göstermektedir.
214 TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2006, Cilt 12, Sayı 2
Kömeç çapı bakımından hatlar arasında istatistiki
olarak önemli sayılan bir farklılık bulunmamıştır. İran
üçgülü hatlarında kömeç çapı 8.40 ile 8.97 mm
arasında değişiklik göstermiştir. En yüksek kömeç çapı
8.97 mm ile 5453 numaralı hatta, en düşük kömeç çapı
ise 8.40 mm ile 5456 numaralı hattan elde edilmiştir.
Namlı ve ark. (1994), Diyarbakır doğal koşullarında
yetişen İran üçgülü üzerine ekolojik araştırmalarda
meyvede kömeç çapının 10,45-17,35 mm olduğunu
saptamışlardır. Bizim sonuçlarımız ile bu araştırıcıların
bulguları arasındaki fark bitkilerin değişik ekoojilerde
yetişmelerinin yanında formlarının da farklı olmasından
kaynaklanmış olabilir.
Bitki boyu bakımından hatlar arasında istatistiki
olarak önemli sayılan bir farklılık bulunmamıştır. En
yüksek bitki boyu 74.47 cm ile 5400 numaralı hattan
elde edilirken en düşük bitki boyu 66.07 cm ile 5453
numaralı hattan elde edilmiştir. Bitki boyuna ilişkin
sonuçlarımız, Gençkan (1983), Sağlamtimur ve ark.
(1986), Namlı ve ark. (1994), Açıkgöz (2001), Ateş ve
Tekeli (2001) ile Tekeli ve Ateş (2002)’ in İran
üçgülünün kültür formlarına ilişkin verdikleri bitki boyu
rakamları ile aynı yöndedir. Zohary (1970)’ nin
bildirdiği 20-60 cm bitki boyu rakamı ise büyük ihtimalle
var. resupinatum grubuna ait bir değerdir.
Kömeçte tohum sayısı bakımından hatlar arasında
istatistiki açıdan önemli sayılan düzeyde farklılık
bulunmamıştır. Çalışılan bitki hatlarında en yüksek
kömeçte tohum sayısı 20.07 adet ile 5461 numaralı
hatta, en düşük kömeçte tohum sayısı ise 14.00 adet
ile 5475 numaralı hattan elde edilmiştir. Ateş ve Tekeli
(2001), kömeçte tohum sayısının kültür formunda
ortalama 30.10 adet, yabani formda ise 24.73 adet
olduğunu saptamışlardır.
Çiçekte tohum sayısı bakımından hatlar arasında
önemli farklılıklar bulunmamıştır. İran üçgülü hatları
arasında en fazla çiçekte tohum sayısı 1.20 adet ile
5464, 5453 ve 5461 numaralı hatlarda bulunurken en
düşük çiçekte tohum sayısı 0.93 adet ile 5475 numaralı
hattan elde edilmiştir. Gençkan (1983) ve Elçi (2005)
bitkide döllenmeden sonra oluşan meyvelerin içinde
tek tohum bulunduğunu bildirmektedirler.Ateş ve Tekeli
(2001), Tekirdağ ve çevresinden topladıkları yabani
İran üçgülü formları ile kültür formu İran üçgülünün
verim öğeleri yönünden karşılaştırmasını yapmışlardır.
Araştırıcılar meyvede tohum sayısı bakımından
(yabani: 0.99 adet, kültür: 2.07 adet) önemli farklar
bulunduğunu saptamışlardır. Ekolojik faktörler bitkilerin
tohum tutması üzerine oldukça önemli etkide
bulunurlar. Bu nedenle kültür formları üzerinde çalışan
Ateş ve Tekeli’nin (2001) rakamlar arasındaki fark
çalışmaların yapıldığı yörelerin farklı olmasından
kaynaklanmış olabilir.
Çimlenme oranları bakımından hatlar arasında
önemli sayılabilecek düzeyde farklılık belirlenmemiştir.
En yüksek çimlenme oranı % 95.93 ile 5480 numaralı
hattan, bunun yanında en düşük çimlenme oranı ise %
92.47 ile 5475 numaralı hattan elde edilmiştir.
Çizelge 3’de görüldüğü gibi İran üçgülü hatları
arasında sert tohumluluk oranları %1.25 ile %1.83
arasında değişiklik göstermiştir. En yüksek sert
tohumluluk oranı %1.83 ile 5456 numaralı hattan elde
edilirken en düşük sert tohumluluk oranı ise %1.25 ile
5480 numaralı hattan elde edilmiştir. Bu sonuçlara
göre, İran üçgülü hatları sert tohumluluk oranları
bakımından birbirlerine yakın olarak bulunmuş ve
aralarında istatistiksel yönden farklılık
belirlenmemiştir.İran üçgülünde yürütülen
çalışmalarda; Ateş ve Tekeli (2001), kültür formlarında
sert tohumluluk önemli bir sorun olmaktan çıkarıldığını,
Ader (1963), tohumlukta sert kabukluluğun söz konusu
olmadığını, buna karşılık Suttie (1999), ıslah
formlarında sert kabukluluk oranının %0,5’ e kadar
düşürüldüğünü ve Elçi (2005), mera tiplerinde sert
tohumluluğun oldukça önemli olduğunu ve %97-99’a
kadar çıkabildiğini bildirmişlerdir.
Sonuçlarını burada verdiğimiz bir yıllık
araştırmadan elde edilen veriler ışığında, Ankara
koşullarında tohum üretmek amacıyla yapılacak İran
üçgülü yetiştiriciliğinde 5480 ve 5475 numaralı hatlar
öne çıkmıştır. Ancak söz konusu bu hatlar henüz ıslah
işlemleri tamamlanarak tescil edilmiş olmadıklarından,
tohum üretimi konusunda bu çalışmada ortaya çıkan
potansiyelleri, değişik amaçlar gözetilerek daha
ayrıntılı çalışmalarla incelenmelidir.
Kaynaklar
Ader, F. 1963. Ergebnisse mehrjahringer Anbau-Versuche mit
Persischem Klee, Saatgutwirtschaft 15: 319.
Anonim 1976. Seed Sciece and Technology. Vol.3, I.S.T.A.
Açıkgöz, E. 2001. Yembitkileri. Uludağ Üniv. Güçlendirme
Vakfı Yayın No:182, Bursa.
Alınoğlu, N., H. Merttürk ve A. T. Özmen 1972. Kayseri
Yoncası (Medicago sativa var. kayseri N.A.)’nın Bazı
Önemli Morfolojik ve Fizyolojik Özellikleri Üzeride
Araştırmalar. Ankara Çayır Mera ve Zootekni Araştırma
Enstitüsü Yayınları No 19. Ankara.
Ateş, E. ve A. E. Tekeli. 2001. Kültür ve yabani kışlık üçgül
(Trifolium resupinatum L.) Formlarının verim öğeleri
yönünden karşılaştırılması. Türkiye 4. Tarla Bitkileri
Kongresi, 17-21 Eylül 2001, Tekirdağ.
Bugge, G. 1963. Blütenbiologische Untersuchungen an
Trifolium resupinatum L. Angew. Botanik XLIII: 23-45.
ÖRSDÖVEN, A. ve H. KENDİR, “Bazı İran üçgülü (Trifolium resupinatum L.) hatlarında tohum verimi ve 215
verim unsurlarının belirlenmesi”
Düzgüneş O., T. Kesici ve F. Gürbüz. 1987. Araştırma ve
Deneme Metodları (İstatistik Metodları-II). Ankara Üniv.
Ziraat Fak. Yay.1021, Ders Kit. 295.
Ekiz, H. 1983. Türkiye’de yetiştirilen bazı burçak (Vicia ervilia
(L.) Willd.) çeşitlerinin önemli morfolojik biyolojik ve
tarımsal karakterleri üzerinde araştırmalar. Doktora Tezi
(Yayınlanmamış).
Elçi, Ş. 2005. Baklagil ve Buğdaygil Yembitkileri. T.C. Tarım
ve Köyişleri Bakanlığı 486 s. Ankara.
Eraç, A. 1973. Bazı tek yıllık yonca çeşitlerinin önemli
morfolojik ve biyolojik karakterleri üzerinde araştırmalar.
Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay. 612, Bilim. Araş. ve İnc.
355, 63 s.
Eraç, A. 1976. Bazı Tek Yıllık Yonca Çeşitlerinin Önemli
Morfolojik ve Biyolojik Karakterleri Üzerinde
Araştırmalar. Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Yayın No:
612. Bilimsel Araştırma ve İncelemeler: 355.
Erdemli, S. 2004. İran Üçgülünde (Trifolium resupinatum L.)
Bazı Bitkisel ve Tarımsal Özelliklerin Belirlenmesi.
Ankara Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi
(yayınlanmamış) 40 s, Ankara.
Gençkan, M. S. 1983. Yembitkileri Tarımı. Ege Üniv. Ziraat
Fak.Yayınları No: 467, Bornova –İzmir, 519 s.
Kaya, R. 1992. Farklı azot dozlarının ikinci yılda Sibirya
korungası (Onobrychis arenaria (Kit.) DC.)’nin yem
verimine etkileri. Ankara Üni. Fen Bilimleri Enstitüsü
Yüksek Lisans Tezi, (Yayınlanmamış) Ankara.
Kendir, H. 1999. Değerli Bir Yem Kaynağı Çok Yıllık ÜçgüllerII. Türk-Koop Ekin Dergisi 10: 97-102.
Kılıç, A. 1991. Farklı azot dozlarının ekim yılında Sibirya
korungası (Onobrychis arenaria (Kit.) DC.)’nin büyüme
ve gelişmesi üzerine etkileri. Ankara Üni. Fen Bilimleri
Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, (Yayınlanmamış)
Ankara.
Knight, W. E. 1985. Miscelleneous annual clovers. In:
N.L.Taylor (Ed.) Clover Science and Technology,
American Society of Agronomy, Inc. No:25, USA. s.547-
562.
Lee, C. K., K. F. M. Reed, P. M. Evans and S. G. Clark. 1999.
Register of Australian herbage plant cultivars. Trifolium
resupinatum L. var. majus cv. Morbulk. Australian
Journal of Experimental Agriculture 39:505–506.
Namlı, O., G. Çolak, Y. Opak, D. Başaran ve S. Yücel. 1994.
Diyarbakır doğal koşullarında yetişen İran üçgülü
(Trifolium resupinatum L.) üzerine ekolojik araştırmalar.
Tr. J. Botany 18:57-63.
Özpınar, H. ve C. O. Sabancı. 1999. Demet-82 üçgül
çeşidinde (Trifolium resupinatum L.) farklı biçim
zamanlarının geniş yapraklı ot kontrolüne ve tohum
verimine etkisi. Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi , 15-
18 Kasım 1999, Adana.
Sağlamtimur, T., H. Gülcan, T. Tükel, V. Tansı, A. E. Anlarsal
ve R. Hatipoğlu. 1986. Çukurova koşullarında
yembitkileri adaptasyon denemeleri 2: Baklagil
yembitkileri. Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Dergisi 1:37-51.
Suttie, J. M. 1999. Trifolium resupinatum, (Persian clover),
http://www.fao.org/ag/AGP/ AGPC/doc/GBASE/data/ -
Pf000415.htm, 14.09.2004.
Tekeli, S. 1988. Baklagil Yem Bitkileri. Trakya Üniv. Ziraat
Fak. Yayın No.65, Ders Notu 50, Tekirdağ.
Tekeli, A. S. ve E. Ateş. 2002. Adi fiğ (Vicia sativa L.) ve İran
üçgülü (Trifolium resupinatum L.) hatlarında bazı verim
öğelerinin varyasyonu ve kalıtımı. Trakya Üniv. Bilimsel
Araştırmalar Dergisi, B Serisi, 3: 69-76.
Timurağaoğlu, K. 2003. Ankara Koşullarında Yem Bezelyesi
(Pisum arvense L.) Hatlarında Yem ve Tane Verimi
Üzerine Araştırmalar. Ankara Üniv. Fen Bilimleri
Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi (yayınlanmamış) 54 s,
Ankara.
Tokluoğlu, M. 1979. Bazı Mera Bitkilerinin Önemli Morfolojik,
Biyolojik ve Tarımsal Karakterleri Üzerine Araştırmalar.
Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları:728, Bilimsel
Araştırma ve İncelemeler: 421, 728.
Zohary, M. 1970. Trifolium L. In P.H. Davis (Ed) Flora of
Turkey and the East Aegan Islands, Edinburg University
Press. Vol.3, p.412-413.
Zohary, M. and D. Heler. 1984. The Genus Trifolium. The
Israel Academy of Sciences and Humanities,
Jarusalem.
İletişim adresi:
Hayrettin KENDİR
Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü-Ankara
E-posta: kendir@ agri.ankara.edu.tr
.

Konular