İRAN’DA TÜRKÇE ÖĞRETİMİ
Ali TEMİZEL*
ÖZET
Bu çalışmada; İran’da Türkçe öğretiminin tarihçesi, İran’da Türkçenin öğretildiği mekanlar,
Türkiye Cumhuriyeti Tahran Büyükelçiliği bünyesindeki Türkçe Öğretim Merkezi, bu merkezde
yapılan faaliyetler, Tahran Allame-i Tabatabai Üniversitesi’ndeki Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü,
bu bölümün kuruluş tarihçesi, bölümün kurulması ile ilgili olarak Türkiye ve İran arasında yapılan
mutabakat metni, bölümün resmi olarak açılışı esnasında İran’da bulunan Türkiye Cumhuriyeti
Cumhurbaşkanı Sayın Ahmet Necdet Sezer’in Allame-i Tabatabaî Üniversitesi Fars Edebiyatı ve
Yabancı Diller Fakültesini ve bünyesindeki Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü ziyareti esnasında
dile getirdiği duygu ve düşünceleri, yine bölümün kurulması sırasında ve daha sonrasında karşılıklı
yardımların yapılması amacıyla Ankara Üniversitesi ile Allame-i Tabatabaî Üniversitesi arasında
yapılan Akademik İşbirliği Protokolü, bölümün öğrenci durumu, bölümde okutulan dersler,
bölümde görev yapan öğretim elemanları gibi konulara değinilmiştir.
Anahtar Kelimeler: İran’da Türkçe Öğretimi; İran’da Türk Dili; Türkçe; Üniversitelerarası
protokol; Ahmet Necdet Sezer.
ABSTRACT
In this study, the followings were cited: The history of teaching of Turkish in Iran, the Places
where Turkish have been thaught, Turkish Teaching Center within the Turkish Embasy in
Tehran, Activities in this center, the Department of Turkish Language and Literatuare at the
University of Allameh Tabatabai, the Establishment and the background of Memorandum of
Understanding, the Text regarding the establishment of the department, the Feelings and ideas
expressed by His Excellency Mr. Ahmet Necdet Sezer, The President of the Republic of Turkey,
during his visit to the faculty of Persian Literature and Foreign Languages, University of Allameh
Tabatabai. The Protocol of Cooperation between Ankara University and University of Allameh
Tabatabai to provide aid during and after the opening of the department, Information regarding
the Students, lectures, academicians of the departmant.
Keywords: Teaching of Turkish in Iran; Turkish Language in Iran; Turkish, Protocol
between Univesities; Ahmet Necdet Sezer.
İran’da Türkçe Öğretiminin Tarihçesi
İran’da resmî olarak Türkçe öğretimi, Türkiye Cumhuriyeti’nin Tahran
Büyükelçiliği’nin kançılaryasında 1993 yılında “Ferdowsi Ave. No: 337 Tahran”
adresinde Türkçe Öğretim Merkezi’nin kurulmasıyla başlar.
Bu Türkçe Öğretim Merkezi iki derslik, bir öğretmenler odası, bir sosyal
salon (kütüphane, dinlenme salonu, televizyon), bir çay ocağı ve iki lavabodan
(bay-bayan) meydana gelmektedir.
2006-2007 öğretim yılında, T.C. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından Türkiye
Cumhuriyeti Tahran Büyükelçiliği Türkçe Öğretim Merkezi’nde
görevlendirilmiş üç öğretmen1 hizmet vermektedir. 2006-2007 öğretim yılına
kadar adı geçen bakanlık tarafından bu merkeze görevlendirilen öğretmenler
* Dr., Selçuk Üniversitesi Fen – Edebiyat Fakültesi
1 Ziya Demir, Cengiz Uysal ve Ömer Saygın.
Ali TEMİZEL
548
şunlardır: Tuğrul Karapınar, Muhtalip Nuh Özcan, Mustafa Arı ve Hüseyin
Talih.
2006-2007 öğretim yılına kadar toplam yedi Türkçe öğretmeni/okutmanı
burada İranlılara ve az da olsa bazı yabancılara Türkçenin öğretimi konusunda
görev yapmışlardır. Her yıl ortalama 300 kişinin Türkçe öğrenmek ve Türk
kültürüyle tanışmak için kayıt yaptırdığı bu merkezde; hizmete girdiği yıldan beri
yaklaşık 4000 kursiyer, Türkçe kurslarından yararlanmıştır2. Burada görev yapan
öğretmenler, Türkçe öğretiminin yanında, yabancılara ve ilgilenenlere Türk
kültürü, Türkiye’deki yüksek öğretim sistemi, yüksek öğretim kurumları, bu
kurumlara yabancı öğrenci kabul şartları, yabancı öğrencilere Türkiye’de verilen
burslar, ÖSYM tarafından yapılan YÖS3 gibi sınavlar ve benzeri konularda
rehberlik yapıyorlar ve imkanlar ölçüsünde materyal desteğinde bulunuyorlar.
Türkçe Öğretiminin Başlama ve Bitiş Tarihleri:
Türkçe Öğretim Merkezi’nde birinci yarıyıl öğrenci ve kursiyer kayıtları,
eğitim-öğretim yılının başında (25 Şehriver – 9 Mihr/ 16 Eylül- 01 Ekim
tarihleri arasında) yapılmaktadır. Dersler, Mihr ayının ikinci/ Ekim ayının ilk
haftasından itibaren başlamaktadır. İkinci yarıyıl öğrenci ve kursiyer kayıtları ise
ocak ayında gerçekleştirilmektedir. Sınıflar, öğrenci sayılarına ve kursiyerlerin
Türkçe bilgilerine göre oluşturulmaktadır. Bu kurslara kayıtta, Lisans
mezunlarına öncelik verilmektedir. Lise mezunları ise kurslardan imkanlar
ölçüsünde yararlandırılmaktadır.
Altı kurdan oluşan kurslar, 18 hafta devam etmektedir. Sınıflarda en az 15 ve
en çok 25 kursiyer, Türkçe öğrenmektedir. Kurslar her sınıf için haftada bir gün
(üç saat) olarak düzenlenmektedir. Dersler, sabahleyin 10.00-13.00 saatleri
arasında, öğleden sonraları ise 13.00 -16.00 saatleri arasında
gerçekleştirilmektedir. Her gün üç sınıf olmak üzere, haftada on beş sınıf değişik
kurlarda Türkçe kursuna devam etmektedir.
Her öğretmenin yaklaşık beş sınıfı ve yüz kursiyeri vardır. Yaşları 18 ila 55
arasında değişen kursiyerler, liseyi bitirmiş veya bir yüksek öğretim kurumunda
öğrenci ya da bir yüksek öğretim kurumundan mezun kişiler ile akademisyen,
öğretmen, mühendis, doktor, iş adamı, hemşire, sekreter gibi çeşitli meslek
gruplarından oluşmaktadır. Bu meslek gruplarının içinde akademisyenler, ilk
sırayı almaktadırlar. Azerî, Türkmen, Kaşkay, Şahseven, Halaç, Afşar, Arap,
Fars ve benzeri gruplardan meydana gelen İran halkının etnik yapısı dikkate
alındığında; Azerî Türklerinin, kurslarından yararlananların büyük çoğunluğunu
oluşturduğu görülmektedir.
Türkiye medyasını ciddî şekilde izleyen İranlı Türklerin, özellikle Azerîlerin
ve Türkmenlerin bu kurslarda iyi sonuç aldıklarına; bunun yanı sıra Türkçeyi hiç
2 2001-2002 öğretim yılında Tahran’daki Türkçe Öğretim Merkezi’ndeki kurslara kayıt yaptıran
kursiyer sayısı 370’e ulaşmıştır. Daha sonraki yıllarda bu sayı gittikçe artış göstermiş, ama yeterli
sayıda öğretmen olmadığı için ancak her yıl ortalama 300 kursiyere hizmet verilebilmiştir. 2006-
2007 öğretim yılında ise kayıt yaptıran öğrenci sayısı 400 kişiye yaklaşmıştır.
3 İran’dan 2007 YÖS’e müracaat eden toplam öğrenci sayısı 186’dır. Bu da, İranlıların Türkiye’ye,
Türk kültürüne ve Türkçeye olan ilgilerini göstermektedir.
İran’da Türkçe Öğretimi
549
bilmeden gelen Fars kökenli İranlıların da iyi başarı gösterdiklerine şahit
olunmaktadır. İranlı Türkler, Türkçe kelimelerin telaffuzunda ve belirtili nesne
eklerinde (-ı, -i, -u, -ü) problem yaşarken; diğer İranlılar, daha çok ğ, ı, ö, u, ü
harflerinin söylenişinde ve bu harflerin yer aldığı kelimelerin konuşulmasında
zorlanmaktadırlar.
Türkçe Öğretim Merkezi’nde Türkçe kurslarına katılan kursiyerlerin
Türkçeyi öğrenme amaçları, Türkiye ile bağlantılı olarak çalışan şirketlerde iş
bulmak; Türkiye’de yüksek öğrenim görmek ve lisansüstü eğitim yapmaktır.
Türkçe Öğretim Merkezinin Kütüphanesi ve Ders Materyalleri
Bu kütüphaneden daha çok Türkiye ile ilgilenen öğrenciler, Türkiye
hakkında yüksek lisans ve doktora düzeyinde çalışma yapan araştırmacılar,
gazetelerde makale yazan ve Türkçe kitapları Farsçaya çevirmek isteyen İranlılar,
istifade etmektedir. Yaklaşık 2500 kitabın yer aldığı bu kütüphanenin salonu,
sanatçılar tarafından sergi amaçlı da kullanılmaktadır. Türkçe öğretim
merkezinde ders araç ve gereçleri olarak TÖMER’in Hitit ve TİKA’nın Orhun
serisi Türkçe öğrenim kitaplarından yararlanılmaktadır.
İran’da resmî olarak Türkçe ve Türk edebiyatının öğretiminin yapıldığı ikinci
mekan, Tahran Allame-i Tabatabâî Üniversitesi Fars Edebiyatı ve Yabancı
Diller Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüdür.
Özgün adıyla; Tehran, Danişgâh-i Allame-i Tabatabâî, Danişkede-i
Edebiyât-i Farisî ve Zebânhâ-yi Hâricî, Gurûh-i Zebân ve Edebiyât-i Turkî
İstânbûlî.
Adresi: Tehrân, Saadet-âbâd, Hiyâbân-i Allâme-i Cenûbî, Rûberû-yi
Dânişgâh-i İmâm-i Sâdik.
Üniversite Hakkında Bilgiler
Allame-i Tabatabâî Üniversitesi, sosyal bilimlerle ilgili altı fakülteden
oluşmaktadır. Burada daha çok Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nün bağlı olduğu
Fars Edebiyatı ve Yabancı Diller Fakültesi’nden bahsedilecektir. Zengin bir
kütüphanesi, okuma salonu, konferans salonu, küçük bir kantini, özel günler
için akademik personele ait yemek salonu, öğrenci yemekhanesi, kapalı spor
salonu, öğrenci toplulukları için bürosu, internet salonu, sesli ve görüntülü
dersler için laboratuar ve video salonları, fotokopi merkezi ve benzeri sosyal
mekanlara sahip olan fakülte binasının beşinci katı, akademik personele ve
bölümlere hizmet vermektedir. Beş katlı binanın diğer katları dersliklere ve idari
personele tahsis edilmiştir. Bu fakülte, yabancı diller ağırlıklı bir okuldur ve
bünyesinde şu bölümler bulunmaktadır (alfabetik sırayla):
1. Arap Dili ve Edebiyatı
2. Dilbilim
3. Fars Dili ve Edebiyatı
4. Felsefe
5. Fransız Dili ve Edebiyatı
6. Fransızca Tercümanlık-Mütercimlik
7. İngiliz Dili ve Edebiyatı
Ali TEMİZEL
550
8. İngilizce Tercümanlık-Mütercimlik
9. İspanyol Dili ve Edebiyatı
10. Rus Dili ve Edebiyatı
11. Türk Dili ve Edebiyatı
Eğitim-Öğretim Faaliyetleri
Fakültede dersler, her gün 10 saat olmak üzere, 08.00-19.00 saatleri arasında
düzenlenmektedir. Her ders, 50 dakika sürmekte ve genelde iki ders saati
birleştirilerek işlenmektedir.
Bilimsel Faaliyetler
Fakültede derslerin dışında her hafta üniversite içinden veya dışından
akademisyenler tarafından çeşitli bilimsel konferanslar düzenlenmektedir.
Sosyal Faaliyetler
Öğrenci toplulukları veya kulüpleri tarafından çeşitli sosyal etkinlikler
yapılmaktadır. Bu topluluklardan birisi, Allame-i Tabatabaî (TDED) Türk Dili
ve Edebiyatı Derneğidir. Bu derneğin başında, 3. sınıf öğrencimiz Geys (Ayaz)
İbadi vardır.
Seminer ve Kurslar
Allame-i Tabatabaî Türk Dili ve Edebiyatı Derneği tarafından zaman zaman
Türk Dilini ve kültürünü tanıtıcı toplantılar yapılmaktadır.
Sınav Sistemi ve Sınıf Geçme
Her yarıyıl için sadece final sınavı vardır. Ara sınav ve bütünleme sınavları
yoktur. Sınavlar, öğrenci işlerinden bir memurun yardımıyla yapılır. Sınavın
yoklama tutanağı görevli memur tarafından doldurularak dersin hocası ve
görevli memur tarafından imzalanır. Yapılan sınavın bir adet soru örneği
öğrenci işleri memuruna verilir. Notlar 20 tam puan üzerinden değerlendirilir.
Ders geçme notu 10’dur. Eğer bir öğrencinin bir dönemdeki tüm notlarının
ortalaması 10 ise, bir sonraki dönem ancak 14 kredilik ders alabilir. Öğrenci, 3
dönem üst üste derslerinin ortalamasını 10 düşürürse, okuldan ilişiği kesilir.
Öğrenci, okuldan mezun olabilmek için, 8 dönem (4 yıl) boyunca toplam en az
133 kredilik ders almak zorundadır. Bu 133 kredinin 21 kredisi genel derslerdir.
Eğitim-Öğretimin Başlama ve Bitiş Tarihleri
Başlama: Eylül ayının son haftasının başı.
Bitiş: Haziran ayının sonu.
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünün Kuruluş Tarihçesi
Tahran Allame-i Tabatabâî Üniversitesi Fars Edebiyatı ve Yabancı Diller
Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Türkiye ile İran arasındaki bir
mutabakat zaptı ve Ankara Üniversitesi ile Allame-i Tabatabaî Üniversitesi
arasında yapılan bir Akademik İşbirliği Protokolü sonucunda kurulmuştur.
İran’da Türkçe Öğretimi
551
Türkiye ile İran Arasında Yapılan Mutabakat Zaptı
“Taraflar, ilgili makamları ve kuruluşları arsında kültür, sanat, eğitim, bilim,
basın-yayın, gençlik ve spor alanlarında temaslar, değişimler ve yaygınlaştırılmış
işbirliğinin, ülkeleri arasındaki dostluk ve iyi komşuluk ilişkilerine katkıda
bulunabilecek alanlar olduğu hususunda hemfikirdirler.
Taraflar, 02 Ocak 1959 tarihinde Tahran’da imzalanmış bulunan Kültür
Anlaşması’nın ülkeleri arasında bu alandaki ilişkilerin ikili ve çok taraflı
çerçevede daha da geliştirilmesi için sağlam bir ahdi temel oluşturduğu
görüşündedirler.
Taraflar, Kültür Anlaşmasıyla çizilen çerçeveye uygun olarak, Tahran’da 13
Şubat 2001 tarihinde imzalanan “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile İran İslam
Cumhuriyeti Hükümeti Arasında 2001-2003 yıllarına ait Eğitim, Bilim, Kültür,
Gençlik ve Spor Değişim Programı” gibi çok boyutlu ve kapsamlı belgenin,
ülkeleri arasında çeşitli alanlardaki işbirliğinin geliştirilmesi için en elverişli
zemini oluşturduğu görüşünü paylaşmaktadırlar.
Taraflar, anılan Değişim Programının imzalanmasının ardından, ülkeleri
arasında çok çeşitli alanlarda temaslar, değişimler ve işbirliğinin canlandırılması
ve zenginleştirilmesi amacıyla karşılıklı olarak yoğun bir çalışma süreci içine
girildiğini ve somut adımlar atıldığını memnuniyetle gözlemlemişlerdir.
Taraflar, bu vesileyle, mevcut Değişim Programının tatminkar bir şekilde
uygulanmasına atfettikleri önemi vurgularlar, uygulamanın gelecekte de
derinleştirilerek sürdürülmesi amacıyla gerekli çabaların gösterilmesi
hususundaki mutabakatlarını teyit ederler.
İran tarafı, Tahran Allame-i Tabatabai Üniversitesi’nde Türk Dili ve
Edebiyatı kürsüsünün açıldığını ve (1381-1382) 2002-2003 öğretim yılı için
öğrenci kabulünün yapılacağını bildirmiştir4. Türk tarafı anılan kürsünün
açılmasını memnunlukla karşılamış ve eğitim malzemesi sağlamak ile anılan
kürsü için öğretim görevlisi atamak konularında yardımda bulunmayı kabul
etmiştir.
İran tarafı, buna karşılık olarak, Türkiye Cumhuriyeti Üniversitelerindeki
Fars Dili ve Edebiyatı Bölümlerinin güçlendirilmesi için, öğretim üyeleri ve
eğitim araç ve gereçlerinin temini konularında gerekli önlemleri alacaktır.
İşbu Mutabakat Zaptı Tahran’da 17 Haziran 2002 (27 Khordad 1381)
tarihinde Türkçe, Farsça ve İngilizce dillerinde, ikişer örnek olarak
imzalanmıştır. Mutabakat Zaptının yorumlanmasında ayrılığa düşülmesi
durumunda İngilizce metin esas alınacaktır.
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti Adına
Mehmet KEÇECİLER
Devlet Bakanı-İmza
4 İran tarafı, ilk defa 2003 yılı Üniversiteye Giriş Kitapçığında Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüne
30 kontenjan ayırmış ve 2003-2004 öğretim yılında bölümüne öğrenci almıştır.
Ali TEMİZEL
552
İran İslam Cumhuriyeti Hükümeti Adına
Dr. Mostafa MOIN
Bilim, Araştırma ve Teknoloji Bakanı-İmza”
Ankara Üniversitesi ile Allame-i Tabatabaî Üniversitesi Arasında
Yapılan ve Sekiz Maddeden Oluşan Akademik İşbirliği Protokolü5
Ankara Üniversitesi ile Allame-i Tabatabaî Üniversitesi, aralarındaki ilişkileri
geliştirmek, güçlendirmek ve karşılıklı olarak işbirliğini teşvik etmek amacıyla
aşağıdaki esaslara uygun bir işbirliği yapmak konusunda görüş birliğine
varmışlardır.
I. Madde:
Ankara Üniversitesi ile Allame-i Tabatabaî Üniversitesi arasında daha güçlü
akademik bağlar oluşturulacak ve işbirliği yapılacaktır.
Her iki tarafın akademik personelinin eğitimi ve geliştirilmesinde karşılıklı
yardımlaşma yapılacaktır.
Çeşitli bilimsel ve eğitsel alanlarda bilgi ve deneyim alışverişi ve ortak
çalışmalar yapılacaktır.
II. Madde:
Taraflar, birinci maddede ifade edilen genel çerçeve içinde aşağıda belirtilen
hususlarda işbirliğini desteklemek ve gerekli önlemleri almak konusunda görüş
birliğine varmışlardır.
1. Taraflar, karşılıklı ilgi alanlarına giren bilimsel problemlere çözüm bulma
konusunda birbirlerinin bilgi ve deneyiminden yararlanacaklardır.
2. Taraflar, karşılıklı olarak birbirlerinin fikir ve deneyimlerinden
yararlanmak amacıyla akademik personel değişimi yapacaklardır.
3. Taraflar, karşılıklı olarak ilgi alanlarına giren konularda araştırmacı ve
öğrenci değişimini destekleyeceklerdir.
4. Eğitim, öğretim ve araştırmalar için yararlanılabilecek kitap ve çeşitli
yayınlar ile malzemenin değişimi sağlanacaktır.
5. taraflar, karşılıklı olarak bilimsel amaçlı toplantıların düzenlenmesini
özendireceklerdir.
6. Tarafların ilgi alanlarına giren konularda ortak araştırmaların yapılması
desteklenecektir.
7. Taraflar, ortak Araştırma Enstitüsü kurulması imkanlarını sağlamaya
çalışacaktır.
5 Bu Protokolün bir benzeri daha sonraki yıllarda Ankara Üniversitesi ile Tebriz Üniversitesi
arasında imzalanmaya çalışılmış, ama Tebriz Üniversitesi yetkilileri kabul etmek istememişlerdir.
Bu konuyla ilgili olarak, ayrıca 28.05.2003 tarihinde Erzurum’da ve 03.06.2003 tarihinde Tebriz’de
Erzurum Valisi Mustafa Malay ile İran Doğu Azerbaycan Genel Valisi Dr. Muhammad Ali
Sobhanallahi arasında bir mutabakat zaptı imzalanmıştır. Bu mutabakat zabtının 4. maddesinde
“iki şehir Üniversiteleri arasında ilmi araştırma, seminer, formlar yapılması, öğretim
görevlisi ve öğrenci mübadelesi için taraflar, bu alanda devamlı bilimsel ilişki
kurulmasını arzu etmektedirler” cümlesine yer verilmiştir.
İran’da Türkçe Öğretimi
553
8. Öğrencilerin gerçek dil kabiliyetini sağlamak ve (Türk ve İranlı öğrenciler)
eğitimlerinin son akademik yılını karşı Üniversitede tamamlayabilmeleri için
gerekli çaba harcanacaktır.
III. Madde:
Akademik personel, araştırmacı ve öğrenci değişimi ile ilgili olarak yıllık
kontenjanlar ve kalış süreleri, ayrıca hazırlanacak bir çalışma programı ile
belirlenecek, aynı çalışma programı, II. Maddede belirtilen ortak çalışma
konularının ayrıntılarını da kapsayacaktır.
IV. Madde:
Protokolün işlerlik kazanabilmesi için işbirliğinin şekil ve ayrıntılarını
belirleyen çalışma, her yıl gelişen ihtiyaçlar çerçevesinde tarafların önerileri
doğrultusunda yeniden düzenlenebilecektir.
V. Madde:
Bu Protokol ve bağlantılı olarak hazırlanacak çalışma programlarının
işlerliğini kontrol amacıyla gerektiğinde tarafların üst düzey yöneticileri arasında
görüşmeler ve ziyaretler yapılabilecektir.
VI. Madde:
Protokolün mali hükümlerinin aşağıdaki gibi olması konusunda mutabık
kalınmıştır:
1. Akademik personelin seyahat (yol geliş-gidiş) harcamaları gönderen
tarafça karşılanacaktır.
2. Gönderen taraf kendi akademik personelinin maşını misafir olduğu ülkede
kalış süresince öder. Kabul eden taraf gönderilen kişiye akademik derecesine
uyan bir ek ücret de ödeyecektir. Bu ek ücret, kabul eden ülkedeki konaklama ve
diğer giderleri karşılamak için verilecektir.
3. Öğrenci değişiminde seyahat (yol geliş-gidiş) harcamaları gönderen tarafça
karşılanacak, iaşe ve ibate harcamaları kabul eden tarafça sağlanacaktır.
4. Akademik personel, öğrenciler ve diğer çalışanların karşı tarafa yapacakları
kısa süreli ziyaretlerin seyahat (yol geliş-gidiş) harcamaları gönderen tarafça,
konaklama ise kabul eden tarafça karşılanacaktır.
VII. Madde:
Bu protokol imzalandığı tarihten itibaren 3 yıl süreyle yürürlükte kalacak,
sürenin bitimine altı ay kala taraflardan biri işbirliğinin sona erdirilmesini yazılı
olarak talep etmedikçe ikinci bir üç yıllık süre için kendiliğinden uzatılmış
sayılacaktır.
VIII. Madde:
Bu Protokol Türkçe, Farsça ve İngilizce olmak üzere üç dilde ve her dilden
ikişer kopya halinde hazırlanmıştır. Her üç dildeki metinler içerik olarak aynı
olup, aynı derecede geçerlidir.
Tarih: 07.03.2004
Ankara Üniversitesi Adına
Prof. Dr. Nusret ARAS
Rektör-İmza
Ali TEMİZEL
554
Allame Tabatabaî Üniversitesi Adına
Prof. Dr. N. Habibi
Rektör-İmza
Bölümün kuruluşu aşamasında; Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın
Ahmet Necdet SEZER, İran’da resmi temaslarda bulunduğu esnada 18 Haziran
2002 tarihinde Allame-i Tabatabâî Üniversitesi Fars Edebiyatı ve Yabancı Diller
Fakültesini de ziyaret etmiş; bölümün resmî olarak açılışını yapmış ve bölümün
kurulması nedeniyle düzenlenen törende özetle şu konuşmayı yapmıştır:
“Allame Tabatabai Üniversitesinde Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü kurulması
nedeniyle düzenlenen bu törene katılmaktan mutluluk duyuyorum.
Türkiye ve İran arasında gücünü tarihten alan dostluk ve kardeşlik ilişkileri gelişerek
sürmektedir. Ülkelerimiz arasında, ikili ilişkilerimizi her alanda daha ileri götürmeye
yönelik çeşitli anlaşmalar imzalanmıştır. 1959 yılında imzalanan Kültür Anlaşması, kültür
ve eğitim alanlarında karşılıklı işbirliğinin geliştirilmesi isteğini ortaya koymaktadır. Bu
anlaşma çerçevesinde geçen yıl imzalanan Kültür değişim programında, İran’ın önde gelen
üniversitelerinden birinde Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü açılması da öngörülmüştü.
Türkiye’de dört üniversitemizde Fars Dili ve Edebiyatı Bölümleri etkinlik
göstermektedir. Bu bölümler ülkemizin akademik yaşamında köklü bir yere sahiptir.
Bugün açılışına tanıklık ettiğimiz Allame Tabatabai Üniversitesi Türk Dili ve
Edebiyatı Bölümü İran tarafından atılan ilk adımı oluşturmaktadır. Gelecek yıllarda
İran’daki başka üniversitelerde de Türk Dili ve Edebiyatı Bölümlerinin açılmasını
diliyoruz. Bu konuda İran makamlarıyla işbirliğine hazırız.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Atatürk, “hayatta en hakiki mürşit ilimdir”
sözüyle yıllar önce Türkiye’nin bilim alanında ileri adımlar atmaya hazır olduğunu
vurgulamış ve Türk ulusuna yol göstermiştir. Önderimizin çizdiği bu yola uygun olarak, dost
İran’da kültür ve dilimizi tanıtacak bir akademik birimin kurulmasından mutluluk
duymaktayız.
…
Türk ve Fars dilleri ve edebiyatları yüzlerce yıldır birbirini karşılıklı olarak derinden
etkilemiştir. Çağdaş Türk ve İran edebiyat yapıtları da çeviri yoluyla ülkelerimizde geniş
okur kitlelerine ulaşmaktadır. Allame Tabatabai Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı
Bölümünün de ülkelerimiz arasındaki bu kültürel alışverişe çağdaş düzeyde değerli
katkılarda bulunacağı inancıyla hepinize başarılar diliyorum”.
Daha sonra bölüm odasında bu açılışla ilgili olarak duygu ve düşüncelerini şu
şekilde ifade etmiştir:
“Tahran’ın seçkin Üniversitelerinden Allame Tabatabai Üniversitesinde Türk Dili ve
Edebiyatı Bölümünün açılması nedeniyle düzenlenen törende bulunmaktan büyük bir
mutluluk duydum. Üniversite yöneticilerine ve öğrencileri ile Türk Dili ve Edebiyatı
bölümünde görev alanlara üstün başarılar dilerim. 18.6.2002”.
Ahmet N. SEZER
Türkiye Cumhurbaşkanı
İmza
İran’da Türkçe Öğretimi
555
Bölümün kuruluş aşamasında ve daha sonraki yıllarda görev alması için T.C.
Millî Bakanlığı tarafından 10 Ekim 2002 tarihinde görevlendirilen Türk Dili ve
Edebiyatı öğretmeni Hatice TOPKAYA, 2002 -2006 öğretim yılları arsında dört
yıl süreyle hizmet vermiştir.
Sonradan, Ankara Üniversitesi tarafından görevlendirilen Doç. Dr. Hicabi
KIRLANGIÇ6 2004-2005 öğretim yılında bir yıl süreyle görev yaparak bölümün
şekillenmesine katkı sağlamıştır.
Daha sonra, İran Uyruklu Türk Yrd. Doç. Dr. Farzaneh DOULATABADI7,
2005- 2006 öğretim yılında bölümde göreve başlamış ve 2006-2007 öğretim yılı
başında da Bölüm Başkanı olarak atanmıştır.
Yine, T.C. Millî Bakanlığı tarafından Dr. Ali TEMİZEL8, 2006-2007 öğretim
yılından itibaren dört yıllığına bölümde görevlendirilmiştir.
2006-2007 öğretim yılı başında dört sınıfa ulaşan bölümde sınıfların,
dolayısıyla derslerin artması nedeniyle dışarıdan öğretim elamanına ihtiyaç
duyulmuştur. Bundan dolayı Türkiye vatandaşı Dr. Şadi AYDIN9, bölümde
dışarıdan ücretli olarak görevlendirilerek kendisinden istifade edilmiştir.
Bunun yanında, 2003-2004 Öğretim yılından beri bölümde dışarıdan ücretli
olarak hizmet veren İran Uyruklu Türk Leyla REZAİ PURYANİ FARZİN10’in,
2006-2007 öğretim yılında da bölümde dışarıdan ücretli olarak
görevlendirilmesine devam edilmiştir.
Ayrıca 2006-2007 öğretim yılı 2. döneminde İran vatandaşı Firuz Rifahi
ALAMDARİ11, dışarıdan ücretli olarak bazı derslere girmektedir.
6 Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi, Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü,
Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi.
7 Farsça, Türkiye Türkçesi, Azeri Türkçesi ve İngilizce bilen Farzaneh DOULATABADI, Yüksek
Lisansını İzmir’de Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Edebiyatı Anabilim Dalı, Yeni
Türk Edebiyatı Bilim Dalı’nda “Hamit Nutkî’ni Hayatı ve Şiirleri Üzerine Bir İnceleme” adlı teziyle
1997-2000 öğretim yıllarında; Doktora tezini yine aynı Enstitü ve aynı Bilim Dalında “Ahter
Gazetesi Çerçevesinde Türkiye İran Edebî-Fikrî İlişkileri” isimli teziyle 2000-2005 öğretim yıllarında
tamamlamıştır.
8 Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü Fars Dili ve
Edebiyatı Anabilim Dalı Öğretim Elemanı.
9 Şadi AYDIN, lisans öğrenimini (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi, Doğu
Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim) ve Yüksek lisans öğrenimini
(Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Edebiyatı Ana Bilin Dalı Eski Türk Edebiyatı
Bilim Dalı’nda “Türk Edebiyatında Farsça Divân ve Divânçeler” adlı teziyle 2001’de) Türkiye’de
yapmıştır. Doktora öğrenimini Tahran Üniversitesi Beşerî Bilimler Fakültesi Fars Dili ve
Edebiyatı (Dânişgâh-i Tehrân, Dânişkede-i Ulûm-i İnsânî, Gurûh-i Zebân ve Edebiyât-i Farisî)
bölümünde Berresî ve Tahlîl-i Cilveha-yi Ferheng-i Edeb-i İrânî der-Şi’r-i Osmânî (Osmanlı Şiirinde Fars
Kültür ve Edebî Unsurları) adlı teziyle 2004 yılında tamamlamıştır. Bu Doktora tezi, Enasır-ı Ferheng
ve Edeb-i İrani Der Şiir-i Osmani (Ez Karn-i Nehom ta Devazdehom-i Hicri), Müessese-i İntişarat-ı Emir
Kebir, Tahran, 1385 adıyla Farsça olarak yayımlanmıştır.
10 Leyla REZAİ PURYANİ FARZİN, Yüksek Lisans öğrenimini Ankara Üniversitesi Biyoloji
Bölümünde tamamlamıştır.
11 Firuz Rifahi ALAMDARİ, Tahran Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı bölümü mezunudur.
Moskova Üniversitesinde dil eğitimi konusunda bir yıl öğrenim görmüş ve daha sonra Bakü
Devlet Üniversitesinde Azerbaycan Türkçesi Bölümünde yüksek lisans yapmıştır. Halen
Ali TEMİZEL
556
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünün Fiziki Durumu
Bölüm, Allame-i Tabatabâî Üniversitesi Fars Edebiyatı ve Yabancı Diller
Fakültesi’nin beşinci katında yer almaktadır. Yaklaşık 30 metrekarelik bir
salondan oluşan bölüm içerisinde, üç masa, yedi koltuk, bir sandalye, bir
bilgisayar ve masası, beş adet büyük kitap rafı bulunmaktadır. Bölüme verilen
derslikler, fakültenin dördüncü ve üçüncü katlarındadır.
2006- 2007 Öğretim Yılında Bölümdeki Öğrenci Sayıları ve Öğrenci
Durumu
1. Sınıf: Kayıtlı 27 öğrenci var. Devam eden: 23 öğrenci
2. Sınıf: Kayıtlı ve devam eden: 17 öğrenci
3. Sınıf: Kayıtlı ve devam eden: 23 öğrenci
4. Sınıf: Kayıtlı ve devam eden: 17 öğrenci
Toplam: 80 öğrenci
Haftalık Ders Saatleri
1. Sınıf: 16 saat bölüm dersi, 4 saat servis dersi
2. Sınıf: 16 saat bölüm dersi, 4 saat servis dersi
3. Sınıf: 14 saat bölüm dersi, 4 saat servis dersi
4. Sınıf: 12 saat bölüm dersi
Tahran’da serbest olarak basın ve eğitim işleriyle meşgul olmaktadır ve dil konusunda yayınlanmış
bazı makaleleri vardır.
İran’da Türkçe Öğretimi
557
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde Okutulan Alan ve Servis Dersleri
I. Yarıyıl
Sıra Kod Dersin Farsça Özgün Adı Dersin Türkçe Özgün Adı Kredi
1 3624 Hat ve Ayîn-i Nigâriş Yazma ve yazım kuralları 2
2 3625 Destûr-i Zebâni Türkî-yi Türkiye-1 Türkiye Türkçesi Dilbilgisi-1 4
3 3626 Şenîden ve derk-i mefâhim-1 Dinleme ve Anlama-1 2
4 412762 Handen ve derk-i mefâhim-1 Okuma ve Anlama-1 2
5 21066 Mukâleme-1 Konuşma 2
6 646 İnşâ’-1 Yazma 2
7 3627 Metnhâ-yi Edebî-yi âsân-1 Kolay Edebî Metinler 2
8 200377 Zebân-i Haricî-yi Umûmî Yabancı Dil (İngilizce) 3
∗9 200296 Terbiyet-i Bedenî-1 Beden Eğitimi 1 1
∗ Bu dersler servis dersleri olup seçmelidir.
II. Yarıyıl
10 3660 Destûr-i Zebâni Türkî-yi Türkiye -2 Türkiye Türkçesi Dilbilgisi-2 4
11 3658 Şenîden ve derk-i mefâhim-2 Dinleme ve Anlama-2 2
12 41919 Handen ve derk-i mefâhim-2 Okuma ve Anlama-2 2
13 411069 Mukâleme-2 Konuşma-2 2
14 41647 İnşâ’-2 Kompozisyon-2 2
15 3659 Metnhâ-yi Edebî-yi âsân-2 Edebî Kolay Metinler-2 2
16 41965 Dikte ve Teleffuz Dikte ve Telaffuz 2
17 20389 Farisî-yi Umûmî (Zebân-i Farsî) Genel Farsça 3
∗18 200297 Terbiyet-i Bedenî- 2 Beden Eğitimi- 2 1
III. Yarıyıl
19 41920 Destûr-i Türkî Osmânî- 1 Osmanlı Türkçesi Grameri-1 2
20 41921 Mukaddemât, Usûl ve
Mebâni-yi Türk-şinasî
Türkoloji Araştırmaları,
Usûl ve Kaynakları
2
21 41922 Edebiyât-i Şifâhî-yi Türkî- 1 Türk Halk Edebiyatı- 1 2
22 41923 Sanâyi’-i Edebî- 1 Edebî Sanatlar- 1 2
23 41924 Edebiyât-i Türkî der devre-i
pes ez Tanzîmât- 1
Tanzimat Sonrası
Türk Edebiyatı- 1
2
24 41925 Român ve Dastân-i Türkî Türk Roman ve Hikâyesi 2
25 41926 Tercüme ez Türkî be Farsî Türkçeden Farsçaya Çeviri 2
26 41927 Nigariş-i Türkî- 1 Türkçe Yazım Kuralları- 1 2
∗27 41970 Endişe-i İslâmî- 1 İslam Düşüncesi- 1 2
*28 41975 Ahlâk-i İslâm İslam Ahlakı 2
Ali TEMİZEL
558
IV. Yarıyıl
29 41928 Destûr-i Türkî Osmânî-2 Osmanlı Türkçesi Grameri-2 2
30 41930 Edebiyât-i Şifâhî-yi Türkî-2 Türk Halk Edebiyatı-2 2
31 41932 Edebiyât-i Türkî der devre-i pes ez
Tanzîmât-2
Tanzimat Sonrası Türk
Edebiyatı-2
2
32 41933 Tahlîl-i Şi’r Şiir Tahlili 2
33 41929 Tarih-i Zebân-i Türkî Türk Dili Tarihi 2
34 41931 Aşinâyî bâ Edebiyât-i Klasik Klasik Edebiyata Giriş 2
35 41935 Nigariş-i Türkî- 2 Türkçe Yazım Kuralları- 2 2
36 41936 Tercüme ez Farsî be Türkî Farsçadan Türkçeye Çeviri 2
*37 41984 Tefsir-i Mevzu’-i Kur’ân Kur’ân Tefsiri 2
*38 41971 Endişe-i İslâmî-2 İslam Düşüncesi- 2 2
V. Yarıyıl
39 41937 Nigahî kullî be lehçeha-yı Turkî-yi
kadîm
Eski Türk Lehçelerine Genel
Bakış
2
40 41934 Edebiyât-ı klasik Turkî-1 Klasik Türk Edebiyatı- 1 2
41 41938 Edebiyât-ı şifahî-yi Turkî-3 Türk Halk Edebiyatı- 3 2
42 41939 Sarf ve saht-i vaje- 1 Kelime Bilgisi ve Kelime Yapımı-
1
2
43 41940 Nahv-i tahlil-i Turkî-1 Türkçe Cümle Tahlili- 1 2
44 41941 Tahlîl-i metin-1 Metin Tahlili 2
45 41942 İbtigar-nivisengigî-1 Yaratıcı Yazarlık- 1 2
*46 41982 Tarîh-i tahlilî Sadr-i İslam İslam’ın Doğuş Tarihinin Tahlili 2
*47 41978 İnkilâb-i İslâmî-yi İran İran İslam İnkılabı 2
VI. Yarıyıl
48 41945 Edebiyât-i Klasik Turkî-2 Klasik Türk Edebiyatı-2 2
49 41946 Edebiyât-i Şifahî-yi Turkî-4 Türk Halk Edebiyatı-4 2
50 41947 Tahlîl-i Metin-2 Metin Tahlili-2 2
51 41943 İbtigar-nivisengigî-2 Yaratıcı yazarlık-2 2
52 41944 Mukaleme-i Turkî Türkçe Konuşma 2
53 41948 Sanâyi’-i Edebî -2 Edebî Sanatlar- 2 2
54 41949 Nesr der Edebiyat-i klasik Turkî Klasik Türk Edebiyatında Nesir 2
*55 203115 Cemiyet ve tanzim-i hanevade Toplum ve Aile Düzeni 2
VII. Yarıyıl
56 41951 Edebiyât-ı klasik Turkî-3 Klasik Türk Edebiyatı-3 2
57 41953 Şi’r-i Mu’asır-i Turkî-1 Çağdaş Türk Şiiri-1 2
58 41956 Mektebhâ-yi Edebî-1 Edebî Mektepler- 1 2
59 41961 Dastân-nivîsi-yi Turkî Türk Hikaye Yazarlığı 2
60 41958 Nakd der-Edebiyât-i Turkî-1 Türk Edebiyatında Eleştiri 2
61 41959 Aşinâyî bâ-Lehçehâ-yi Muasir-i
Türkî
Çağdaş Türk Lehçelerine
Genel Bakış
2
İran’da Türkçe Öğretimi
559
VIII. Yarıyıl
62 41952 Edebiyât-ı klasik Turkî-4 Klasik Türk Edebiyatı- 4 2
63 41954 Şi’r-i Mu’asır-i Turkî-2 Çağdaş Türk Şiiri- 2 2
64 41957 Mektebhâ-yi Edebî-2 Edebî Mektepler- 2 2
65 41960 Zebân-i rûznâme-nigârî Gazete Yazarlığı Dili 2
66 41963 Nazariye-yi Nakd-i Modern Yeni Eleştiri Nazariyesi 2
67 41929 Tarîh-i Zebân-i Turkî Türk Dili Tarihi 2
Bölüm Kütüphanesi ve Ders Materyalleri
Bölümle ilgili kütüphane, bölüm hocalarının oturduğu odada yer almaktadır.
Bölüm kütüphanesinde Türk Edebiyatı ve diliyle ilgili kaynak kitaplar
bulunmaktadır. Konularına göre kitap sayıları şöyledir:
Din ve tasavvufla ilgili olarak: 50 adet
Hikâye: 80 adet
Tiyatro: 71 adet
Şiir: 100 adet
Tarih: 27 adet
Halk edebiyatı: 53 adet
Roman: 236 adet
Değişik konularla ilgili: 400
Çeşitli ansiklopediler ve sözlükler de yukarıdaki listeye dahil olmak üzere
yaklaşık 1100 adet kitap bulunmaktadır.
Bunların yanında ders materyalleri olarak TİKA, TÖMER ve benzeri kurum
ve kuruluşların Türkçe öğretim setleri, CD ve kasetleri, Türkçe ders ve yardımcı
kitapları mevcuttur.
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü çalışanları tarafından, bölüm dışındaki
öğrencilere ve ilgi duyan diğer akademik ve idari personele de Türkiye, Türkçe
ve Türk kültürü hakkında bilgiler verilmektedir. Kitap ve benzeri yayınlarla
destekte bulunulmaktadır.
Üçüncü bir mekan olarak da, talep olması durumunda Türk çocukları için
T.C. Büyükelçiliği Rezidansında cuma günleri “Türk Dili ve Kültürü” dersleri
düzenlenmektedir12. T.C. Büyükelçiliği Kültür Merkezi ve Allame-i Tabatabai
Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünün dışında, Türkçe öğretilen
kurslar ve özel ders veren şahıslar da vardır. Ayrıca Tebriz, Kum ve Urumiye
gibi şehirlerde de özel amaçlı Türkçe öğretilmektedir.
12 İran’da T.C. Büyükelçiliği bünyesinde veya İran’ın herhangi bir yerinde sürekli olarak faaliyet
gösteren bir Türk okulu bulunmamaktadır. Elçilik mensuplarının, Türkiye adına iş yapan diğer
kuruluşların veya İran’daki Türk işadamlarının çocukları International School’a veya Fransız
okuluna devam etmektedirler. International School’da öğretim dili İngilizcedir. Bu okulda yeni
başlayanların adaptasyonu için Termik sınıf uygulaması yapılmaktadır. Fransız okulunda ikinci dil
olarak İngilizce de okutulmaktadır. Bu okullarda ayrıca Farsça dersi de verilmektedir.
Ali TEMİZEL
560
Sonuç
Tahran Allame-i Tabatabaî Üniversitesi Fars Edebiyatı ve Yabancı Diller
Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünün bulunduğu ülke vatandaşlarının
Türkçeye, Türk kültürüne ve Türkiye’ye olan ilgileri; ülkenin Türkiye, Ortadoğu,
Orta Asya ve diğer dünya devletleriyle olan siyasi, kültürel, sosyal ve ekonomik
ilişkileri, dili ve benzeri diğer özellikleri göz önünde tutularak, Türkiye’den bu
bölüme ve Türkiye Cumhuriyeti Tahran Büyükelçiliği bünyesindeki Türkçe
Öğretim Merkezine gönderilecek okutman ve öğretmenlerin sayılarının
artırılması konusunda gerekli çalışmalar yapılmalıdır.
Yukarıda işaret edilen ve 17 Haziran 2002 (27 Khordad 1381) tarihinde
Türkiye ile İran arasında düzenlenen mutabakat zaptındaki maddeler, dikkate
alınmalı ve çalışır hale getirilmelidir. Ankara Üniversitesi ile Allame-i Tabatabaî
Üniversiteleri arasında oluşturulan 07.03.2004 tarihli Akademik İşbirliği
Protokolüne günün şartlarına uygun olarak işlerlik kazandırılmalıdır. Türkiye
Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın Ahmet Necdet SEZER’in 18 Haziran 2002
tarihinde, adı geçen bölümü ziyareti esnasında işaret ettiği konular,
önemsenmelidir. Bu üç husus dikkate alınarak, hem bu bölümün yasal
zemininin ve canlılığının korumasına, hem de Türkiye’deki Fars Dili ve
Edebiyatı Bölümlerinin açılış amaçlarına uygun olarak reel çalışmalar yapmasına
katkı sağlanacaktır.
Bu bölümünün ve yakın bir gelecekte açılması planlanan Tahran Üniversitesi
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünün akademik personel ihtiyacını karşılamak
amacıyla hem Türkiye, hem de İran makamları azami ilgiyi göstermelidirler.
Bunun için, Türkiye’deki akademik personel gelişimini tamamlamış üniversiteler
ile bünyesinde Fars Dili ve Edebiyatı Bölümü bulunduran üniversitelerin,
07.03.2004 tarihinde Ankara Üniversitesi ile Allame-i Tabatabaî Üniversitesi
arasında yapılan Akademik İşbirliği Protokolüne benzer protokoller
oluşturmalıdırlar. Hem Allame-i Tabatabaî Üniversitesi ile hem de İran’da
Türkçe öğretimine temayülü olan diğer üniversiteler ile akademik işbirliği zemini
sağlayacak olan bu ve benzeri çalışmalar, gelecekte İran’da diğer bazı
üniversitelerde kurulması düşünülen Türk Dili ve Edebiyatı bölümleri için
örnek teşkil edecek ve bu bölümlerin açılmasını kolaylaştıracaktır.
Tahran Allame-i Tabatabaî Üniversitesi Fars Edebiyatı ve Yabancı Diller
Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünün akademik personel ihtiyacının kısa
zamanda ve kalıcı olarak giderilmesi için Türkiye’deki Üniversitelerde Türk Dili
ve Edebiyatı Bölümlerinde Yüksek Lisans ve Doktora öğrenimlerini
tamamlamış İranlı personel istihdam edilmelidir. Ayrıca adı geçen bölüm
mezunlarından kabiliyetli ve şartları uygun olanların bu bölüm adına
Türkiye’deki Üniversitelerde Lisansüstü öğrenim yapmaları ve bölümde
istihdam edilmeleri konusunda her iki ülkenin yüksek öğretimden sorumlu
makamları işbirliği yapmalıdırlar.