Education in Afghanistan According to Mountstuart Elphinstone
ÖZET
Afganistan’ın tarihine bakıldığında eğitim kurumlarının
zenginliği ve çeşitli dillerin bir arada barındığı görülebilmektedir.
Afganistan’ın konumu dolayısıyla etrafındaki diğer Orta Asya
milletlerinden de etkilendiği söylenebilir. Bu coğrafyada Hintçe ve
Farsça gibi lisanlarla zenginleşen edebiyat dilinin etkisi, bu çeşitli
kültürlerin bir araya gelip kaynaşmalarını sağlamış ve ortaya oldukça
renkli bir görüntü çıkmıştır. Özellikle Afgan edebiyatında bu izlere
sıkça rastlanmaktadır. Çalışmada, bu bilgiler ışığında Afganistan’daki
eğitim anlayışı ve diller üzerinde durularak bu konu hakkında
aydınlatıcı bilgiler verilecektir.
Anahtar Kelimeler: Mountstuart Elphinstone, Afganistan,
Afganistan’da Eğitim, Afganistan’da Kullanılan Diller.
ABSTRACT
When the Afghanistan history is considered, an abundance of
educational institutions and various languages which had been
existing together for years are noteworthy. Because of its location, we
can easily say that it has been affected by other Central Asian
countries. The effect of the literary language which has prospered with
the languages like Indo and Persian in this geography, gave way to the
integration of different cultures and a rich outlook. In special, we
come across the examples under consideration in Afghanistan
literature frequently. In this work, it has been attempted to discuss the
educational institutions and languages in Afghanistan and thus to
reach a conclusion on the related topic.


Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeniçağ Tarihi Anabilim
Dalı, Yüksek Lisans Öğrencisi, fkulunk@gmail.com
Mountstuart Elphinstone’un Gözünden Afganlarda Eğitim / Furkan Külünk
135
Keywords: Mountstuart Elphinstone, Afghanistan, Education
in Afghanistan, The Languages used in Afghanistan.
Giriş
Bu yazıda genel olarak Afganistan’daki eğitim ve eğitim
anlayışı üzerinde durulacaktır. Makalenin amacı geçmişte
Afganistan’da uygulanan eğitimin uygulanma biçimi hakkında bilgi
kazandırmaktır. Araştırmada ağırlıklı olarak; Mountstuart
Elphinstone’un Afganistan’da geçirdiği süre içerisinde kaleme almış
olduğu notları içerisinde barındıran “An Account Of The Kingdom Of
Caubul Vol.1” ve “An Account Of The Kingdom Of Caubul Vol.2”
eserlerinden yararlanılmış olup diğer araştırmalarla da karşılaştırma
yoluna gidilmiştir. Bu çalışma meydana getirilirken açık bir dil
kullanılmaya çalışılmış ve sade bir anlatım tercih edilmiştir. Konunun
odak noktasından kopmamak adına ilgisiz detaylara inilmemiştir.
Çalışmaya başlamadan önce ana kaynak olarak kullanılan “An
Account Of The Kingdom Of Caubul” adlı eserin sahibi Mountstuart
Elphinstone hakkında kısa bir bilgi vermek faydalı olacaktır. Mütevazı
şartlarda yetişmiş olan Elphinstone; on birinci Baron Elphinstone’un
dördüncü oğludur. İlk olarak Hindistan’a İngiliz hükümeti tarafından
gönderilen Elphinstone daha sonra yine hükümetin kararıyla 1808’de
Afganistan’a görevlendirilmiştir.1 Burada geçirdiği süre içerisinde
kaleme aldığı bu eserde, Afganistan’ın eğitim sistemi dışında birçok
sosyal, siyasi ve iktisadi alanlarıyla ilgili yazmış olduğu notlar
mevcuttur. Bu bilgiler ışığında çalışmada, Afganistan’daki eğitim ve
kullanılan dil ve diller hakkında bilgi verilecektir.
Afganistan’da Eğitim
Afganistan’ın yüzyıllar boyunca büyük bir ilgi alanı
oluşturmasının nedeni Asya’daki merkezi konumundan
kaynaklanmaktadır.2 Afganistan, İslam dünyasının önemli ilim ve
kültür merkezlerinin oluşmasına tanıklık etmiştir. Gazneliler
zamanında Gazne, Timurlular devrinde ise Herat şehirleri çok sayıda
ilim adamını yetiştirmiş ve ilim dünyasına kazandırmıştır.3 Eğitim
birçok farklı kurum tarafından sağlanmıştır. Mescit okullar,
medreseler, özel sektör ve resmi kurumlar (hükümet medreseleri ve

1 Malcolm E. Yapp, Strategies of British India, Encyclopaedia of İranica, c. 8,
Fasikül. 4, Aralık 15, 1998, s. 369.
2
Simone Beck, “A Linguistic Assessment of the Munji Language in
Afghanistan”, Language Documentation & Conservation, c. 6, 2012, s. 40.
3 Mehmet Saray, “Afganistan” İslam Ansiklopedisi, cilt 1, TDV Yayınları,
İstanbul, 1998, s. 407.
Mountstuart Elphinstone’un Gözünden Afganlarda Eğitim / Furkan Külünk
136
üniversiteler).4 O dönemde medreseler bugünün üniversiteleri gibi
işlevlerini sürdürmüşlerdir. Medrese sistemi XIII. yüzyıla kadar
doğuda Hindistan’dan batıda Magrib’e, Orta Asya’dan Sudan’a bütün
İslam dünyası tarafından yaygınlaştırılmıştır.5 Medrese kültürü;
Afganistan eğitim sistemi içerisinde de kendini göstermektedir.
Afganların eğitim ile olan ilişkileri ve eğitimde nasıl bir yol
izledikleri konusu üzerine birkaç şeyin altını çizmek gerekmektedir.
İlk olarak, Afgan eğitim sisteminde temelde dini anlayış yer
almaktadır. Dolayısıyla çocuklara küçük yaşlardan itibaren din
eğitimi verilir ve bu konuda temel ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri
bilgiler öğretilirdi. Özellikle zengin aileler çocuklarının eğitimlerine
önem vermişlerdir. Bu aşamada Mountstuart Elphinstone’un notlarına
bakılacak olursa, çocuklara verilen eğitim hakkında daha açıklayıcı
bilgilere rastlanmaktadır. Afganlar küçük yaşlarda eğitim almaları için
bir Molla’ya gönderilirler ve temel dini bilgileri öğrenirlerdi.6 Bu
eğitim esasında bir Müslümanın hangi sorumluluklara sahip olduğunu
öğretiyordu.
Elphinstone’un bu anekdotuna göre genel olarak Afganlar için
dini eğitimin ön planda olduğunu görüyoruz. Bunun yanında dini
eğitimin veriliş şekli bakımından kabileler arasında farklılıklar da
olabilmektedir. Örneğin Dürraniler arasında Kuran sadece orijinal
metninden okunurken diğer kabilelerde Arapça dilbilgisi eğitimi
verilerek okunan metnin anlaşılması sağlanıyordu. Bu ayrım ise şunu
gösteriyor ki, eğitim metodunun farklılığı kabilelerin “seviyelerine”
göre değişmektedir. Eğitim üzerinde maddi zenginliğin de etkisi
hissedilmektedir. Afganların eğitime verdikleri önem, evlere özel ders
vermek için öğreticilerin çağırılmasından da anlaşılmaktadır.7
Eğitim vermek üzere herhangi bir bölgeye gönderilen mollaya,
toprak tahsis ediliyordu. Yine bu mollaya yanında yer alan yardımcılar
eşlik ediyorlardı. Küçük yerlerde köyün din adamı ile aynı mekânı
kullanabilen mollaların, büyük şehirlerde kendilerine ait mekânları
bulunuyordu.8
Entelektüel bir birikime sahip olan mollalar halk nezdinde
derin saygı gören insanlardı. Ferrier; mollaları, Rönesans döneminde

4 Mahmut Zengin, “Dünyada Bir Mesele Olarak İslam Dini Eğitimi”, Dem
Dergisi, Yıl. 1, S. 3, s. 9.
5 Aydın Sayılı, Ortaçağ İslam Dünyasında Yüksek Öğretim Medrese, çev.
Recep Duran, Eylül 2002, s. 33.
6 Mountstuart Elphinstone, An Account Of The Kingdom Of Caubul, c.1,
London, 1819, s. 299.
7 Mountstuart Elphinstone, a.g.e, s. 299.
8 Mountstuart Elphinstone, a.g.e, s. 299.
Mountstuart Elphinstone’un Gözünden Afganlarda Eğitim / Furkan Külünk
137
yaşamış Rabealis’e*
benzeterek onlar için, “modern Rabealis”9
ifadesini kullanmıştır.
Afganlar çocuklarının eğitimlerine verdikleri önem kadar
onları eğiten öğretmenlerine de önem veriyorlardı. Köylerde ve
kentlerdeki imkân nispetinde öğretmenlerin kalacakları ve
çalışacakları bir alan oluşturmak için alternatif çözümler üretmişlerdir.
Ayrıca öğretmenlere barınma ve çalışma alanı sunan eğitim
anlayışının yanında çeşitli ilim alanlarında uzmanlaşmış olan insanlar
da bu yapıyı desteklemekteydi. Buradan anlaşılan bu desteğin sadece
bununla sınırlı kalmadığı camilerin de eğitim merkezleri olarak
kullanıldığı ve mollaların buralarda eğitmenlik yaptığıdır.10

Bu genel bilgilerden sonra söz konusu eğitim metodunun
devlet tarafından nasıl organize edildiği hakkında bilgi vermek
gerekmektedir. Bunu anlamak için Elphinstone’un “An Account of
The Kingdom of Caubul” adlı eserinin Afganistan şehirlerindeki
okulların sisteminden bahseden bölümlerine bakmak yerinde
olacaktır:
Eğitimin yalnızca bilim ve ilim adamları tarafından verildiği,
mekânsal ve zamansal bir düzen içerisinde yürütüldüğü
anlaşılmaktadır. Bu eğitimin karşılığı olarak öğretmenlere aylık maaş
ödenmektedir. Bu ödeme ortalama bir ücret değerinde olmakla birlikte
ailelerin gelir seviyelerine göre aşağı veya yukarı ayarlanabilmektedir.
Bu da eğitim görmenin Afgan ailelerinin gelir seviyelerine
bakılmaksızın genel anlamda önemine işaret etmektedir. Fakat burada
özel bir durumdan bahsetmek gerekirse; Berdürraniler erkek
çocuklarını eğitim almaları için başka bir köye gönderirler ve
gönderilen bu erkek çocukların maddi ve manevi sorumluluğu
öğretmenlerin ve gönderildiği köyün insanları tarafından üstlenilirdi.
Bu süreçte çocuk ailesinden ve evinden bağımsız hayatını
sürdürmektedir.11 Anlaşılan o ki eğitimin bir parçası da Afgan anneleri
için sabır demekti.

* Mikhail Bakhtin, Rabealis and His World, çev. Helene Iswolsky, Indiana
Universty, Bloomington, 1984, s. 1. Dünyaca ünlü tanınmış büyük yazarlar
arasında en az anlaşılan, takdir gören ve popüler olan Rabealis’tir. Avrupanın
büyük edebiyat yazarları arasında ilk sırayı işgal eder. Fransız roman
yazarları; özellikle Chateaubriand ve Hugo, tüm zamanların ve milletlerin
dâhileri arasında ona yer verirler.
9
J. P. Ferrier, Caravan Journeys and Wanderings in Persia, Afghanistan,
Turkistan, and Beloochistan with Historical Notices of the Countries Lying
Between Russia and India, Pondicherry, 1856, s. 4.
10 David J. Mullen, “Afghanistan” The Encyclopedia Of Education, c.1, USA,
1971, s. 120.
11 Mountstuart Elphinstone, a.g.e, s. 300.
Mountstuart Elphinstone’un Gözünden Afganlarda Eğitim / Furkan Külünk
138
Eğitim kademeli olarak ilerliyordu. Küçük yaşlardaki
çocuklara belli bir zaman sonra ancak İslam dini öğretileri
anlatılıyordu. Bu eğitim, İslam dini öğretileri hakkında özellikli
bilgilerden öte daha çok Hz. Muhammed’i anlatan birkaç seçkin şiir
ile sınırlıdır. Kademeli olarak bu anlatım, çocuklar için anlaşılabilir
düzeyde kötü alışkanlıklardan sakınma gibi toplumsal yaşama dair
genel kaideler içerir. Çocuğun kavrama kabiliyetine göre bu
anlatımlar, dört aydan bir yıla kadar sürebilmektedir. İslam dini
öğretileri bir Müslüman için eğitimin vazgeçilmez ilk adımıdır.
Müslümanlar namazdan başlayarak hayatının tüm yönleriyle ilgili
kararlarını İslam hukuku kurallarına göre alırlar.12 Bu nedenle
çocukların eğitiminin ilk adımı bu yönde atılır. Bunun yanında Kuran
öğrenenler, daha ileriki yaşlarda kendi dillerinde yazılmış kitaplar
üzerinde çalışanlar ve daha ileri düzeyde olup İran klasikleri
okuyanlar da vardır.13 Burada dikkati çeken nokta eğitimin düzensiz
olmayıp tam tersine yaş kategorilerine ayrılarak düzenli bir şekilde
verilmesidir.
Afgan eğitim sisteminde Mollalık konusuna gelince
Elphinstone, önemli bilgiler vermektedir. Öncelikle Kuran dili olan
Arapça, molla adayları için ilk ve en önemli öğrenilmesi gereken
dildir. Bunun önemine vurgu yapmak yerinde olacaktır. Çünkü Arapça
İslamiyet’in ilk dilidir. Dolayısıyla İslam hakkındaki ilk metinler ve
sözlü ve yazılı kaynaklar Arapça’dır. Elphinstone’un buraya vurgu
yapması yerindedir. Genç mollalar bununla yetinmez ve sosyal bilim
dalları üzerine çalışmalar yapmak için seyahat ederler.14 Burada ortaya
çıkan tabloya göre Afgan eğitim anlayışı hem dünya hem de ahiret
için çalışma yapan ve bu konularda yetkinlik kazanmayı amaçlayan
bir modeldir. Mollalık zannedildiği gibi yalnızca dini ilim üzerine inşa
edilen bir olgu değildir. Fen bilimleri ve sosyal bilimler de en az dini
bilimler kadar önem arz etmektedir. Belli şehirlerde kurulan eğitim
üsleri, genç Mollalar için büyük bir meyve bahçesidir. Nitekim
İslamiyet’in yayılmasının ardından Orta Asya’da yeşeren medrese
geleneği ve bu medreselerin Şaş (Taşkent) Belh, Buhara, Semerkant,
Nişabur, Merv, Hokand, Yarkent, Kaşkar, Özkent ve Oş gibi bölge ve
şehirlere yayılması15 bunun bir göstergesidir.

12 Marine Corps Institute, “Languages of Afghanistan”, Afghanistan: An
Introduction To The Country and People, Marine Barracks, Washington, D.C,
2003, s. 56.
13 Mountstuart Elphinstone, a.g.e, s. 300.
14 Mountstuart Elphinstone, a.g.e, s. 301.
15 Kasım Monimov, Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde
Medreseler, c.1, 1. baskı, Muş Alparslan Üniversitesi, Temmuz 2013, s. 408.
Mountstuart Elphinstone’un Gözünden Afganlarda Eğitim / Furkan Külünk
139
Afgan halkının eğitime bakışı ve eğitim anlayışı hakkında
verilen bu bilgilerden sonra çalışmanın devamı olarak Afganistan’da
kullanılan çeşitli dillerden bahsedilecektir.
En genel ifadeyle dil; bir coğrafyada yaşayan insanların
anlaşmak için kullandıkları ortak bir iletişim aracıdır. Bilindiği gibi
dünya üzerinde konuşulan pek çok lisan yüzyıllar boyunca çeşitli
sebeplerle, birbirlerinden etkilenerek bugünkü formlarına
ulaşmışlardır. Dillerin birbirlerinden etkilenmeleri kimi zaman
savaşlarla, kimi zaman ticaretle ve kimi zaman da kültür ve sanat
akımlarıyla olmuştur. Çalışmada, bu konuya Afganistan özelinde yer
ayrılmıştır.
Afganların resmi dilleri Peştuca ve Darî olarak
adlandırılmaktadır.16 Peştuca dili ve edebiyatı üzerinde Hintçenin,
Darî dili üzerinde ise Farsça’nın etkisi büyüktür.17 Darî dili
Afganistan’da saray dili olarak kullanılmasına rağmen anayasa gibi
düzenlemeler resmi dil olarak kullanılan Peştuca dilinde
hazırlanmaktadır.18 Peştuca Hint-Avrupa kökenli olup Darî dilinden
biraz farklıdır.19 Bu dilin eski sert üsluplu formu doğuda kullanılırken,
yumuşatılmış hali daha çok batıda kullanılmaktadır.20 Fars karakterleri
kullanılarak yazılan dil Fars alfabesine ait karakterler içerir ve aynı
zamanda kendine özgü Sanskritçe türetilmiş seslere sahiptir.21 Darî
dili ya da Afganistan’da konuşulan Farsça ise İslam öncesi dönemde
Pehlevi ile ortaya çıkmıştır.22 Türk kabileleri arasında da kullanılan bu
dilde pek çok Türkçe kelime barınmaktadır.23 Nüfusun yaklaşık %11'i,
ağırlıklı olarak Özbekler ve Türkmenler, Türkçe konuşmaktadır.24
Özbekistan ve Türkmenistan sınırına yakın bölgelerde yaşayan

16 R. Farhadi, “Afghanistan XII. Literature” Encyclopaedia İranica, c.1,
London, Boston and Henley, 1985, s. 564.
17 Mehmet Saray, a.g.e, s. 407.
18 P. Bajpai & S. Ram, “Language” Encyclopaedia of Afghanistan, c.1
Afghanistan: The Land & People, New Delhi, 2002, s. 78.
19 P. Bajpai & S. Ram, a.g.e, s. 79.
20 H. W. Bellew, Afghanistan and the Afghans, Bring a Brief Review of The
History of The Country, and Account of Its People with a Special Reference
to The Present Crisis and War With The Amir Sher Ali Khan, London, 1879,
s. 216.
21 C. E. Biddulph, Afghan Poetry of The Seventeenth Century: Being
Selections From The Poems of Khush Hal Khan Khatak, London, 1890, s. 1.
22 Abdul Hai Habibi, The Two Thousand Years Old Language of Afghanistan
or The Mother of Dari Language (An Analysis of the Baghlan Inscription),
Kabul, 1967, s. 5.
23 P. Bajpai & S. Ram, a.g.e, s. 65.
24 Shaista Wahab & Barry Youngerman, A Brief History of Afghanistan,
Infobase Publishing, 2007, s. 18.
Mountstuart Elphinstone’un Gözünden Afganlarda Eğitim / Furkan Külünk
140
Afganlar da Türkçe konuşmaktalar.25 Afganistan’daki çok uluslu
yapının mutlak bir sonucu olarak, diller arasında kaçınılmaz bir
etkileşim olmuştur. Dolayısıyla dil, etnik sınırları aşmıştır. Örneğin
Darî dili nüfusun içerisindeki birçok farklı etnik unsur tarafından
kullanılmıştır.26
Elphinstone’un Afgan dili hakkındaki görüşlerine bakılacak
olursa, en çok etkilendiği dil Farsçadır. Bununla birlikte etkilendiği
dillerden aldığı kelimeler, o dillerin konuşulduğu ülkelerden aldığı
bilimsel çalışmalarla veya kültürel etkileşimlerle alakalıdır. Örneğin
Din, devlet ve bilim alanlarında en çok Farsça ve Arapçadan
etkilenmiştir.27 Bunun sebebi, Afganların da Araplar gibi Müslüman
olmalarıdır. Her dil için geçerli olan Afgan dili için de geçerlidir.
Yani, milletler en çok hangi milletle veya kültürler en çok hangi
kültürle yakınsa, o derecede birbirlerinin dillerinden
etkilenmektedirler. Bu çeşitliliğin en önemli kanıtları Afganların
kullandıkları dilde; Farsça, Zend, Pehlevi, Sanskrit, Hintçe, Arapça,
Ermenice, Gürcüce, İbranice ve Kalde dillerine ait olan kelimelerdir.
Öte yandan; Peştuca dilinde Nashi harfler kullanılarak lisana mahsus
olan bazı seslerde tadilat yapılmıştır.28 Bu tadilat dilin estetiği
açısından ve kolaylık sağlaması bakımından önemli bir
yapılandırmayı işaret etmektedir.
Afganistan’da o döneme ait bilimsel kitapların çoğunun Farsça
olması, bilim alanında İran ile etkileşim içinde olduklarını
göstermektedir. Bilim alanında İran ile boy ölçüşebilecek seviyede
olan Afganların, metodolojik olarak Asya’nın geneliyle, İran ile
olduğu gibi benzerlikler taşıdığı gözlenmektedir.29 Ek olarak,
Elphistone’un çarpıcı bir tespitinin de altını çizmek gerekirse; Asya
ülkelerindeki çalışma şeklinin bilgiyi kullanmadan çok biriktirme
algısı oluşturduğunu belirtmek yerinde olacaktır.
Sonuç
Bu çalışmada, 18. yüzyılın sonu ve 19. yüzyılın başlarında
Afganistan’ın eğitimi ve dili hakkında bilgiler verilmiştir. 1808
yılında İngiliz hükümeti tarafından Afganistan’a vali olarak
gönderilen Elphistone’un gözünden, Afgan eğitim sisteminin yapısı,
işleyişi ve Afganlılar için önemi vurgulanmıştır. İncelemeye alınan bu

25 Marine Corps Institute, a.g.e, s. 11.
26 Marine Corps Institute, a.g.e, s. 10.
27 Mountstuart Elphinstone, a.g.e, s. 302.
28 M. Longwarth Domes, “Efganistan” İslam Ansiklopedisi, c.4, MEB
Yayınları, İstanbul, 1977, s. 145.
29 Mountstuart Elphinstone, a.g.e, s. 313-314.
Mountstuart Elphinstone’un Gözünden Afganlarda Eğitim / Furkan Külünk
141
bilgiler ışığında, Afganlar için sosyal bilimlerin, fen bilimlerinin ve
din bilimlerinin önemi açığa çıkmaktadır. Eğitim alanında küçük
yaşlardan gençlik dönemine kadar sistemli ve kararlı bir süreç göze
çarpmaktadır. Özellikle Molla denilen eğitim derecesini kazanmak
için ayrı disiplinlerde bilgi sahibi olmanın gerekliliği ve ehliyet
kazanmanın önemi vurgulanmak istenmiştir. Afganlar için eğitim
zenginliğin ikamesi değildir. Başka bir deyişle zengin olmak ve
eğitimli olmak, ikisinin arasında bir tercih sebebi değildir.
Dil konusuna gelindiğinde, her dilde olduğu gibi Afgan dilinde
de aynı olgunlaşma süreçleri izlenmiş ve gözlemcinin notlarında bu
süreçler hakkında ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Afgan dilinin
gelişiminde, yakın coğrafyanın ve ortak ilgi alanlarının etkisi
görülmektedir. Edebiyat dilinin Arapçaya ve Farsçaya benzemesi,
farklı dillerden etkilendiğinin en açık örnekleridir. Sanatsal anlamda
diğer dillere nazaran biraz daha düz ve abartısız anlatıma sahip olan
ve bu yönüyle eleştirilen bir dil olmasına rağmen, bu dilde yazılmış
önemli edebi eserlerin bulunması o dile özgün bir anlatımın doğmasını
sağlamıştır.
Kaynakça
Bakhtin, Mikhail, Rabealis and His World, çev. Helene Iswolsky,
Indiana Universty, Bloomington, 1984.
Beck, Simone, “A Linguistic Assessment of the Munji Language in
Afghanistan”, Language Documentation & Conservation, C. 6,
2012, s. 38-103.
Bellew, H. W., Afghanistan and the Afghans, Bring a Brief Review of
The History of The Country, and Account of Its People with a
Special Reference to The Present Crisis and War With The
Amir Sher Ali Khan, London, 1879.
Biddulph, C. E., Afghan Poetry of The Seventeenth Century: Being
Selections From The Poems of Khush Hal Khan Khatak,
London, 1890.
Domes, M. Longwarth, “Efganistan” İslam Ansiklopedisi, Cilt. 4,
MEB Yayınları, İstanbul, 1977, s. 133-168.
Elphinstone, Mountstuart, An Account Of The Kingdom Of Caubul,
C. 1, London, 1819.
Farhadi, Ravan, “Afghanistan XII. Literature” Encyclopaedia İranica,
C. 1, London, Boston and Henley, 1985, s. 564-566.
Ferrier, J. P., Caravan Journeys and Wanderings in Persia,
Afghanistan, Turkistan, and Beloochistan with Historical
Mountstuart Elphinstone’un Gözünden Afganlarda Eğitim / Furkan Külünk
142
Notices of the Countries Lying Between Russia and India,
Pondicherry, 1856.
Habibi, Abdul Hai, The Two Thousand Years Old Language of
Afghanistan or The Mother of Dari Language (An Analysis of
the Baghlan Inscription), A Publication of the Historical
Society of Afghanistan, Kabul, 1967.
Marine Corps Institute, “Languages of Afghanistan”, Afghanistan: An
Introduction To The Country and People, Marine Barracks,
Washington, D.C, 2003.
Mominov, Kasım, Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde
Medreseler, Cilt. 1, 1. baskı, Muş Alparslan Üniversitesi,
Temmuz, 2013.
Mullen, David J., “Afghanistan” The Encyclopedia Of Education, C.
1, USA, 1971, 120-123.
P. Bajpai, S. Ram, “Language”, Encyclopaedia of Afghanistan, C. 1
Afghanistan: The Land & People, New Delhi, 2002.
Saray, Mehmet, “Afganistan” İslam Ansiklopedisi, C. 1, TDV
Yayınları, İstanbul, 1998, s. 401-408.
Sayılı, Aydın, Ortaçağ İslam Dünyasında Yüksek Öğretim Medrese,
Çev. Recep Duran, Eylül 2002.
Wahab, Shaista, YOUNGERMAN Barry, A Brief History of
Afghanistan, Infobase Publishing, 2007.
Yapp, Malcolm E., Strategies of British India, Encyclopaedia of
İranica, C. 8, Fasikül. 4, Aralık 15, 1998, Syf. 369-370.
Zengin, Mahmut, “Dünyada Bir Mesele Olarak İslam Dini Eğitimi”,
Dem Dergisi, Yıl. 1, S. 3, s. 6-25.