Özet: Türkiye Türkçesinin en kapsamlı sözlüklerinden olan Türk Dil Kurumu yayını
“Türkçe Sözlük”teki verilere göre bugün Türkiye Türkçesinde 1374 Farsça kelime bulunmaktadır.
Bu kelimelerden bazıları çok yoğun kullanılmakla birlikte bazılarının kullanım
sıklığı azalmış; bazıları da unutulma durumuna gelmiştir. Hiç kuşkusuz, Türkiye
Türkçesinin en önemli zenginliklerinden birini oluşturan alıntı kelimeler içerisinde hiç de
küçümsenmeyecek oranda olan Farsça sözcükler, Türk’ün dilinde, zihninde ve irfanında;
Türkçenin sesinde ve yapısında yeni biçimler kazanmış ve bu sözcükler artık tamamen
Türkçeleşmiştir. Bu makalede, Türkiye Türkçesindeki Farsça sözcüklerin nasıl Türkçeleştirildiği
konu edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türkçe, Türkiye Türkçesi, Farsça, Türkçeleşmiş kelimeler, Dil
Bilim
Persian Words in Turkish and Their Usage
Abstract: There are 1374 words derived from Persian in Turkish spoken in Turkey
according to “Turkish Dictionary” published by Institution of Turkish Language and
the most comprehensive dictionary. Some of these Persian words are used prevalently
while some of them have reduced usage and some Persian words are hardly remembered.
Indeed, Persian words, which have a significant portion in derivative words one of the
most significant richness in Turkish, have attained new forms through structure and
sound of Turkish Language and these words have become Turkish. In this study, it has
been aimed how Persian words have become Turkish.
Key Words: Turkish, Turkish spoken in Turkey, words become Turkish, Linguistics
Türkiye Türkçesindeki Farsça Sözcükler ve Kullanım Şekilleri
*) Yrd. Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi, Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı
Eğitimi Ana Bilim Dalı. (e-posta: hdoglu@atauni.edu.tr)
Halit DURSUNOĞLU (*)
Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2009 13 (1): 131-142
132 / Halit DURSUNOĞLU Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi 2009 13 (1): 131-142
Giriş
Türkiye Türkçesinde Arapça ve Fransızcadan sonra en fazla kelime, Farsçadan alınmıştır.
Türkçe, Farsçadan aldığı 1374 kelimeye karşın yaklaşık, 3000 kelime de Farsçaya
vermiştir.
İslâm medeniyetine mensup olmanın ve yakın coğrafyayı paylaşmanın doğal bir ürü-
nü olarak her iki dilin birbirinden kelime alması son derece tabiidir. Özellikle Selçuklu
Devletinden sonra bir kültür dili hâline gelen Farsça, Türk kültür hayatını da çok yakından
etkilemiş ve bunun neticesinde Türkçeye çok sayıda Farsça sözcük girmiştir. Farsça
etkisini Osmanlı devleti döneminde de artırarak devam ettirmiş; bu durum dilde millî-
leşme akımı başlayıncaya kadar da devam etmiştir. Harf İnkılabından sonra Türk dilinin
sadeleştirilmesine yönelik çalışmalarla birlikte Farsça kelimelerin sayısı, dolayısıyla da
Farsçanın ağırlığı azalmaya başlamıştır.
1. Türkiye Türkçesindeki Farsça kelimelerin yapısı
Türkiye Türkçesindeki Farsça kelimeler şu yapılardan oluşmaktadır.
1.1. Yalnızca “Farsça”dan oluşan kelimeler
Bu yapıdaki kelimeler, ya olduğu gibi ya da bazı ses değişimlerine uğrayarak alınmış
olup yekûn olarak en fazla sayıyı oluşturmaktadır. Bu kelimelerden bazıları “kök” hâlinde
bazıları da “kök+ek” hâlindedirler Ses değişimleri bölümünde bu kelimelere genişçe
yer verileceği için burada birkaç örnekle yetinmek doğru olacaktır:

Türkiye Türkçesindeki Farsça Sözcükler ve Kullanım Şekilleri 133
1.2. “Türkçe + Farsça”dan oluşan kelimeler
Bu yapıdaki kelimeler, üç şekilde oluşmuştur:
1. Bir Türkçe ve bir Farsça kelimeden oluşanlar
2. Türkçe bir kelime ve Farsça bir ekten oluşanlar
3. Türkçe bir kelime ile Farsça bir bağlaçtan oluşanlar
sanki (san+ki).
1.3. “Farsça+Türkçe”den oluşan kelimeler
Bu sözcükler az sayıda olup daha çok Farsça bir sözcüğün Türkçe yardımcı fiillerle
bir araya gelmesinden oluşmuşlardır:
1.4. “Arapça+ Farsça”dan oluşan kelimeler
Bu yapıdaki kelimeler, üç şekilde oluşmuştur:
1. Bir Arapça ve bir Farsça kelimeden oluşanlar
2. Arapça bir kelime ve Farsça bir ekten oluşanlar
134 / Halit DURSUNOĞLU Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi 2009 13 (1): 131-142
3. Arapça bir kelime ile Farsça bir bağlaçtan oluşanlar
1.5. “Farsça+Arapça”dan oluşan kelimeler
Bu yapıdaki kelimeler, üç şekilde oluşmuştur:
1. Bir Farsça ve bir Arapça kelimeden oluşanlar
2. Farsça bir ön ekle Arapça bir kelimeden oluşanlar
3. Farsça bir kelime ile Arapça bir ekten oluşanlar
1.6. “İtalyanca+Farsça”dan oluşan kelimeler
Bu yapıda birkaç kelime bulunmaktadır:
1.7. “Farsça+İtalyanca”dan oluşan kelimeler
Yaygın olarak kullanılan tek kelime vardır:
serdümen (ser+timone).
1.8. “Fransızca+Farsça”dan oluşan kelimeler
Az sayıda kelime bulunmaktadır. Bunlardan yaygın olarak kullanılanları şunlardır:
1.9. “İngilizce+Farsça”dan oluşan kelimeler
1.10. “Yunanca+Farsça”dan oluşan kelimeler
Az sayıda kelime bulunmaktadır. Bunlardan yaygın olarak kullanılanları şunlardır:
karnabahar, kiremithane, marangozhane, patrikhane
1.11. “Farsça+Yunanca”dan oluşan kelimeler
Yaygın olarak kullanılan tek kelime vardır:
zoraki
Türkiye Türkçesindeki Farsça Sözcükler ve Kullanım Şekilleri 135
1.12. “İbranice+Farsça”dan oluşan kelimeler
Yaygın olarak kullanılan tek kelime vardır:
1.13. “Latince+Farsça”dan oluşan kelimeler
Yaygın olarak kullanılan hemen hemen hiç kelime yoktur. Bir dönemler kullanılmış
olan iki kelime de şunlardır:
gazhane, konsoloshane
1.14. “Slovakça+Farsça”dan oluşan kelimeler
Yaygın olarak kullanılan tek kelime vardır:
kuluçkahane.
1.15. “Ermenice+Farsça”dan oluşan kelimeler
Yaygın olarak kullanılan tek kelime vardır:
haçvari
1.16. “Türkçe+Farsça+Türkçe”den oluşan kelimeler
Bu yapıda birkaç kelime bulunmaktadır:
günbegün (gün+-be+gün), katbekat (kat+-be+kat), yüzbeyüz (yüz+-be+yüz).
1.17. “Arapça+Farsça+Arapça”dan oluşan kelimeler
Bu yapıda birkaç kelime bulunmaktadır:
1.18. “Arapça+Türkçe+ Farsça”dan oluşan kelimeler
Bu yapıda tek bir kelime bulunmaktadır.
2. Türkiye Türkçesindeki Farsça kelimelerin geçirdiği ses değişimleri
2.1. Ses değişimine uğramadan alınan kelimeler (Farsçadan olduğu gibi alınan
kelimeler)
Farsça kelimelerin bazıları Türkiye Türkçesine olduğu gibi alınmış ve hiçbir değişime
uğramamıştır. Bu kelimeler, daha çok, içerisinde kısa ünlüler bulunduran özellikle e
ünlüsü bulunduran kelimelerdir.
136 / Halit DURSUNOĞLU Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi 2009 13 (1): 131-142
2.2. Ses değişimine uğrayan kelimeler
2.2.1. Uzun ünlülü kelimelerdeki değişim
Türkiye Türkçesine Farsçadan geçen uzun ünlülü birçok kelime, yazı dilinde uzun ünlüsüz
yazıldığı gibi söyleyişte de çoğunlukla kısaltılmıştır. Bu kelimelerin bazılarında ise
uzun ünlülü söyleyiş konuşma dilinde varlığını sürdürmektedir. Bu kelimeler şunlardır:
2.2.2. a > e değişimi
Türkiye Türkçesindeki Farsça Sözcükler ve Kullanım Şekilleri 137
138 / Halit DURSUNOĞLU Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi 2009 13 (1): 131-142
Türkiye Türkçesindeki Farsça Sözcükler ve Kullanım Şekilleri 139
140 / Halit DURSUNOĞLU Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi 2009 13 (1): 131-142
Sonuç
Türkçeleşmiş kelimeler içinde önemli bir yere sahip olan Farsça kökenli sözcükler,
dilimize mal edilirken ya olduğu gibi alınmış ya da az çok değişime uğrayarak alınmıştır.
Bu değişimlerin hepsi Türkün zihninden, Türkçenin süzgecinden geçerek gerçekleşmiş-
tir. Türk dilinin zenginliklerinden olan alıntı kelimelerin Türkçeleştirilirken hangi yapılarda
olduğu ve ne tür değişiklikler geçirdiği Türk dilini daha yakından tanımanın da
yollarından biridir.
Farsça sözcüklerin kullanım şekillerinin konu edildiği bu çalışmada şu bulgular elde
edilmiştir:
Türkiye Türkçesindeki Farsça Sözcükler ve Kullanım Şekilleri 141
1. Farsça sözcükler içerisinde yapı bakımından çoğunluğu yalnız “Farsça”dan oluşan
ve “Arapça+Farsça” ile “Türkçe+ Farsça”dan oluşan kelimeler oluşturmaktadır. Diğer
dillerden geçen kelimelerle de birleşik yapılı sözcükler oluşturan Farsça kelimeler, Türkiye
Türkçesinin bu anlamda da zenginliğini oluşturan nedenlerden biridir.
2. Ses değişimleri bakımından, Farsçadan Türkiye Türkçesine geçen kelimelerde gö-
rülen en önemli özellik, uzun ünlülü söyleyişlerin kısa ünlülü söyleyişe sahip olmasıdır.
Bunu yanı sıra, deği-
şimleri de yaygın olarak görülmektedir.
3. Ses türemesi, ses düşmesi, dudak ünsüzlerinin benzeşmesi, seslerin yer değiştirmesi
gibi ses olayları da Farsçadan Türkiye Türkçesine geçen kelimelerde görülen belli başlı
ses olaylarıdır.
Dilimize hangi dönemde girmiş olursa olsun halkımız tarafından kabul görmüş, benimsenmiş,
severek kullanılmış ve Türk dilinin benliğine, yapısına uydurulmuş Farsça
kelimeleri dilimiz için bir zenginlik olarak kabul etmek gerekir. Bu zenginliği hangi
nedenle olursa olsun yok etmenin, Farsça kelimeleri dilimizden atmaya çalışmanın çok
yanlış bir tutum olacağı kanaatindeyiz. Çünkü, dilimize Farsçadan geçen kelimeler artık
Türk’ün ve Türkçenin malı olmuştur.
Kaynakça
Ayverdi, İ. (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük (3 cilt), İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
Devellioğlu, F. (2000). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, (17. Bsk.), (Yay. Haz.:
Aydın Sami Güneyçal), Ankara: Aydın Kitabevi Yay.
Dırahşan, C. ve Olgun, İ. (2005). Farsça-Türkçe Sözlük, Ankara: Murat Kitabevi Yay.
Doğan, M. (2005). Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Pınar Yayıncılık.
Güldiken, K. (2005). Moheg (Türkçe-Farsça / Farsça-Türkçe) Sözlük, İstanbul: Alfa Basım
Yayın.
Kanar, M. (1998). Büyük Türkçe-Farsça Sözlük, İstanbul: Birim Yayıncılık.
Kanar, M. (1997). Farsça Dilbilgisi - Konuşma-Sözlük, İstanbul: Enderun Kitabevi.
Öz, Y. (1996). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler (Yayımlanmamış Doktora Tezi),
Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Stachowski, Stanislaw (1998). Osmanlı Türkçesinde Yeni Farsça Alıntılar Sözlüğü: Wörtebuch
der Nevpersischen Lehnwörter im Osmanisch Turkischen, (Yay. Haz: Mehmet
Ölmez), İstanbul: Simurg Yayınevi.
Şafak, Y. (1995). “Lügat-i Naci ve Kamus-i Türkî’deki Farsça Kelimelerin İmla ve Telaffuz
Yönünden Karşılaştırılması”, Yedi İklim, İstanbul: Yedi İklim Yay.
TDK (2005). Türkçe Sözlük, (10. Bsk.), Ankara: TDK Yay.
142 / Halit DURSUNOĞLU Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi 2009 13 (1): 131-142
TDK (2005). Yazım Kılavuzu, Ankara: TDK Yay.
Yıldırım, N. (1997). Farsça Dilbilgisi, Erzurum: Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınevi.
Zülfikar, H. (1995). “Doğu Kökenli Kelimelerin Son Hecelerindeki Uzun Ünlülerin Kı-
salması”, Türk Dili, Sayı 521, 1995. Ankara: TDK Yayınları.
Zülfikar, H. (1996). “Doğu Kökenli Kelimelerin İlk Hecelerindeki Uzun Ünlülerin Kısalması”,
Türk Dili, Sayı: 532, Ankara: TDK Yay.