“TÜRKÇE-FARSÇA MANZUM SÖZLÜKLERDEN TUHFE-İ VEHBÌ (METİN)

Özet
Klâsik Türk Edebiyatı sahasında manzum eserler arasında üzerinde çalışılmayı bekleyen
alanlardan birisi de manzum sözlüklerdir. Manzum sözlükler son zamanlarda gerek
kendilerini tanıtır nitelikte yazılar, gerekse metinlerinin neşri suretiyle dikkat çekmektedir.
Bu eserlerin bir kısmı yazıldıkları dönemde sıbyan mekteplerinde ders kitabı olarak
okutulmuş, bir kısmına ise daha sonraki yıllarda şerhler yapılmıştır. Hatta bu eserlerin
önemli olanlarından bir kısmı bir mecmua içerisinde bir araya getirilmiştir. Bu
mecmualardan biri de Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi 4026 numarada kayıtlıdır. Bu çalışma
çerçevesinde, daha önce bazı kaynaklarda hakkında belli ölçüde bilgi verilmiş bulunan
Tuhfe-i Vehbî’nin metnini, Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi 4026 numarada kayıtlı
bulunan manzum sözlük mecmuasının 1b-39b varakları arasında yer alan nüshasından
hareketle bilim dünyasının istifadesine sunmaya çalışacağız.
Anahtar Kelimeler : Manzum Sözlükler, Tuhfe-i Vehbî, meti Anahtar Kelimeler n neşri

Abstract Abstract
One of The Turkish- One of The Turkish-Persian Verse Dictionaries: Tu Persian Verse Dictionaries: Tuĥfe-i Vehbì (Text) i Vehbì (Text) i Vehbì (Text)
In Classical Turkish Literature verse dictionaries are the books which are waiting for being
studied. Nowadays it is common to introduce and present these verse dictionaries. Some of
verse dictionaries were used as a textbook in primary schools and commentary texts were
written on some of them. Also some an important number of them were collected in
mecmuas. One of this mecmuas is recorded with number 4026 Library of Konya Mevlânâ
Museum. In this paper we aim to introduce Tuhfe-i Vehbî which takes place in this
mecmua between 1b-39b.
Keywords : Verse Dictionaries, Tuhfe-i Vehbî, text publish Keywords : ing

Tuhfe-i Vehbî Türkçe- Farsça manzum sözlükler1
arasında Tuhfe-i Şâhidî’den
sonra en fazla ilgi görmüş olan sözlüklerimizdendir. Adının da işaret ettiği üzere eser,

*
Doç. Dr., Erciyes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü KAYSERİ
atabeykilic@gmail.com
1
Manzum sözlükler için şu kaynaklara bakılabilir: Ali Alparslan, Manzum Lûgatler ve Tuhfe-i Vehbî’nin
Alfabetik Tertibi, (Mezuniyet Tezi), İstanbul 1946-1947; Turgut Karabey-Numan Külekçi, Sünbülzâde
Vehbî, Tuhfe (Farsça-Türkçe Manzum Sözlük), Erzurum 1990; Adnan Karaismailoğlu, “Manzum
Sözlüklerimizden Tuhfe-i Remzî”, Millî Kültür, sayı: 74, Temmuz 1990, s. 60-61; Cemal Muhtar, İki Kur’an
Sözlüğü Luğat-ı Ferişteoğlu ve Luğat-ı Kânûn-ı İlâhî, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı
Yayınları, İstanbul 1993; Ahmet Hilmi İmamoğlu, Farsça-Türkçe Manzum Sözlükler ve Şahidi’nin Sözlüğü
(İnceleme-Metin), (Basılmamış doktora tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1993;

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
411
Sünbülzâde Vehbî (ö. 1809) tarafından kaleme alınmıştır.2
Tuhfe, 882 beyitten
oluşmaktadır. Eser, besmelenin ardından mesnevî tarzında kaleme alınmış 93 beyitlik
bir hamdele, salvele ve sebeb-i telifle başlar. Sözlük kısmı 58 kıt’adan oluşmaktadır.
Sonda 201 beyitten oluşan Istılâhat-ı Acem başlığını taşıyan mesnevî de yer
almaktadır.3
Tuhfe-i Vehbî’nin pek çok yazma nüshası bulunmaktadır. Bizim bu
çalışma ile amacımız Tuhfe-i Vehbî’nin metnini neşretmek olduğundan, eser ve
nüshaları hakkında ayrıca bilgi vermeyeceğiz. Eserin ilk baskısı müellif henüz
hayattayken 1798 yılında yapılmıştır. Seyfettin Özege’ye göre Tuhfe-i Vehbî 1798-
1909 yılları arasında 59 defa basılmıştır.4
Bu çalışma çerçevesinde, daha önce bazı kaynaklarda hakkında belli ölçüde
bilgi verilmiş bulunan Tuhfe-i Vehbî’nin metnini, Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi
4026 numarada kayıtlı bulunan manzum sözlük mecmuasının 1b-39b varakları arasında
yer alan nüshasından hareketle bilim dünyasının istifadesine sunmaya çalışacağız.5
Edebiyatımız, özellikle de sözlük bilimi ve çocuk edebiyatı için önemi gözardı
edilemeyecek kadar fazla olan Tuhfe-i Vehbî’nin metnini daha fazla geciktirmeden
transkripsiyon harfleri ile ortaya koymak gerektiği de âşikârdır. Adı geçen nüshaya
dayanarak Tuhfe-i Vehbî’nin metnini neşrederken bazı hususlara da özellikle dikkat
ettik. Bunlardan birincisi, nüshanın rivayetini hemen hemen her defasında aynen kabul

Yusuf Öz, Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, (Basılmamış doktora tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Ankara 1996; Atabey Kılıç, “Manzum Sözlüklerimizden Manzûme-i Keskin”, 12-13 Nisan 2001
Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni Bildiriler, c. I, Kayseri 2001, s. 441-447; Atabey
Kılıç, Mustafâ bin Osmân Keskin, Manzûme-i Keskin, Laçin Yayınevi, Kayseri 2001; Mehmet Kırbıyık,
“Miftâh-ı Lisân Adlı Manzum Fransızca-Türkçe Sözlük Üzerine”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları
Enstitüsü Dergisi, sayı: 11, 2002, s. 184-200; Necmettin Yurtseven, Türk Edebiyatında Arapça-Türkçe
Manzum Lugatler ve Sünbülzâde Vehbî’nin Nuhbe’si, (Basılmamış doktora tezi), Ankara 2003; Ahmet
Kartal, Tuhfe-i Remzî, Ankara 2003; Mehmet Dursun Erdem, “Osmanlı Dönemi Manzum Çocuk Sözlükleri
ve Bir Lugât-ı Sıbyân Yazması”, Hece, Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı, sayı: 104-105, Ağustos-Eylül 2005, s.
178-189; Abdülkerim Gülhan, “Manzum Sözlük Nazmü’l-Leâl’in Dil ve Üslûp Özellikleri Üzerine Bir
Değerlendirme”, Celal Bayar Üniversitesi II. Uluslararası Türk Tarihi ve Edebiyatı Kongresi, 11-12-13 Kasım
2005 Manisa; Atabey Kılıç, “Klâsik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Yazma Geleneği Ve Türkçe-Arapça
Sözlüklerimizden Süb≈a-i ™ıbyän”, Prof. Dr. Abdülkadir Karahan’a Armağan Klasik Türk Edebiyatı
Sempozyumu 6-7 Mayıs 2005 Urfa, (haz. Eyüp Azlal, Necmi Karadağ, M. Emin Karahan), Şanlıurfa
Belediyesi Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Şanlıurfa 2006, s. 186-189; Atabey Kılıç, “Mevlânâ
Müzesi Kitaplığı 4026’da Kayıtlı Manzum Sözlük Mecmuası Hakkında”, Mevlana, Mesnevi, Mevlevihaneler
Sempozyumu, 30 Eylül-01 Ekim 2006 Manisa.
2
Yusuf Öz, “Tuhfe-i Vehbî Şerhleri”, İlmî Araştırmalar Dergisi 5. S., s. 220. Ömer Faruk Akün “Sünbül-zâde
Vehbî”, İA. XI, İstanbul 1979, s. 238-242.
3
Yusuf Öz, Tuhfe-i Vehbî Şerhleri, s. 220.
4
M.S.Özege, Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu IV. Cilt, İstanbul 1977, s. 1877-78.
5
Bu mecmua için bkz. Atabey Kılıç, “Mevlânâ Müzesi Kitaplığı 4026’da Kayıtlı Manzum Sözlük Mecmûası
Hakkında”, Mevlânâ, Mesnevi, Mevlevihaneler Sempozyumu, 30 Eylül-01 Ekim 2006, MANİSA.
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
412
ettik. Burada yaptığımız tenkitli neşir olmamakla beraber, elimizde bulunan 1256/1840
tarihinde Matbaa-i Dârü’l-Hilâfetü’l-Aliyye ve 1284/1868 tarihinde Matbaa-i Âmire’de
basılan nüshalardan metin kontrolü için istifade ettik. Metinde yer yer karşılaştığımız
bazı eksiklikleri ve müstensihten kaynaklanan ufak tefek yanlışları bahsi geçen
nüshalarla mukayese ettikten sonra tamir yoluna gittik. 4026 numaralı nüshada
bulunmayan, fakat vezin ve anlam gereği olması gereken kelime veya ibareleri diğer
nüshalarla teyit ettikten sonra metinde [] işaretinin içerisinde göstermek suretiyle
verdik. Yazmada gördüğümüz derkenar kabîli metinleri de dipnot hâlinde vermeye
çalıştık.

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
413
[1b] Tu≈fe-i Vehbì i Vehbì i Vehbì
Bismillähi’r-Ra≈mäni’r-Ra≈ìm
(Feilâtün mefâilün feilün)
1 ~amd-i bì-≈add o kerem-fermäya
Ki anuè niúmetidür bì-˚äye
2 æıldı ez-cümle o `alläø-ı Kerìm
~a◊ret-i Ádeme esmä taúlìm
3 Şän-ı Mùsäya idüp hem tekrìm
æıldı Ÿätına i◊äfetle kelìm
4 Hem Süleymänı o úAlläm-ı La≠ìf
Man≠ıøu’≠-≠ayr ile øıldı tal≠ìf
5 ~ikmet ü øudreti ile úÍså
Æıfliken oldı beşikde gùyä
6 Nevú-i insänı hem ol Bì-enbäz
Eyledi nä≠ıøa ile mümtäz
7 İ∆tiläf-ı ´uver ü elsineden
Niçe ≈ikmetleri vardur rùşen
8 Şuúarä elsinesin ol Mennän
æıldı miftä≈-ı der-i genc-i nihän
9 Hem Resùline hezäran ´alavät
Ki odur ef´a≈-ı erbäb-ı lu˚ät
10 Lu≠fıdur6
va≈y-i `udävend-i úAlìm
Ne güherdür o kerìm ibn kerìm
11 úÁlemìne sebeb-i ra≈metdür
İns ü cinne ne büyük niúmetdür
12 Näzil oldı aèa æurõän-ı Celìl
Ki ider şänına úälem tebcìl
13 Gerçi kim şiúr degildür o keläm
Na®m-ı şäúirde ne mümkin o ni®äm
14 Fehm idüp mertebe-i iúcäzın

6
“Nu≠øıdur” matbû
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
414
İşidüp hüdhüde-i äväzın
[2a] 15 Ebkem oldı fu´a≈ä-yı úAdnän
æaldı ≈ayran büle˚ä-yı æa≈≠än
16 Eyledi müddeúiyänı mülzem
Cümlesi úacz ile olmuş müf≈am
17 Olsun a´≈äbına ´ad gùne seläm
Ki anuè her birisi ehl-i keläm
18 Biri ez-cümle cenäb-ı ~assän
Na®mını úälem ider isti≈sän
19 Biri hem Kaúb-ı belä˚at-pìrä
Kaúb-ı beyne’l-fü´a≈ä pek aúlä
20 Cümlesi ehl-i ≈adì§ ü tefsìr
úİlm ü irfänıla bì-mi§l ü na®ìr
21 Umaram kim olıcaø rùz-ı cezä
Olalar Vehbi-yi zära şufaúä
22 Baúde-zä bas≠-ı maøäl eyleyelüm
Sebeb-i na®mı nedür söyleyelüm
23 Çünki bu úabd-i ◊aúìf-i a≈øar
İtdi Íräna sefäretle sefer
24 Eyleyüp devr-i Revän u ™ıfahän
Çoø maøämätını øıldum seyrän
25 Tä Nihävend ü úIräøa gitdüm
Hep u´ùl ile temäşä itdüm
26 úAzm idüp tä-be-diyär-ı Şìräz
`¥äce ~äfı® ile oldum hem-räz
27 Şuúaräsı ile ´o≈bet iderek
Şiúr ü inşä revişinden giderek
28 Keşf ü ≈all itmişidüm niçe lu˚ät
Var imiş bizde meger çoø ˚ala≠ät
29 Färsì anlara ma∆´ù´ zebän
I´≠ılä≈ätı da∆ı bì-päyän

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
415
30 Başøadur niçe lu˚atlarda meõäl
˙ayrı gùne olunup istiúmäl
31 Färs iølìmine düşmiş Şìräz
Aèa mensùb o zebän-ı mümtäz
32 I´fa≈änìlerüè elfä®ı Derì
Pehlevìnüè da∆ı Şìräz yeri
33 Çün o ıølìmi idüp geşt ü güŸär
Çoø zamän itmişidüm mek§ ü øarär
[2b] 34 úAbe§ olmaya diyü bu seferüm
æalmaø ümmìdi ile bir e§erüm
35 Ki idem saúy-ı belì˚-i mevfùr
Däõimä ∆ä≠ıra eylerdi ∆u≠ùr
36 Yädgärum ola her ma∆dùma
Yazayım bir lu˚at-ı man®ùme
37 Oøıya hem veled-i ägähum
Ömrümüè ≈ä´ılı Lu≠fullähum
38 Lìk nä-bùd idi øadri hünerüè
Yo˚ıdı øıymeti dürr ü güherüè
39 Yek-úayär olmış idi ähen ü zer
Näsire øalmış idi naød-i hüner
40 `as ü ∆är ile ber-ä-ber idi gül
Ayaø altında yaturdı sünbül
41 Gülşen-i ˚amda idüp näle vü zär
Peyrev-i zä˚-ı siyeh idi hezär
42 Güherin gösteremezdi üstäd
Yo˚ıdı øadrine anlar naøøäd
43 Bu sebebden dil-i nä-şäd u ≈azìn
Genc-i mi≈netde idüp äh u enìn
44 Bì-mecäl olmışıdı güftära
™anki ebkem idi ol bì-çäre
45 Nä-gehan lu≠f-ı `udävend-i Celìl
æıldı a≈väl-i cihänı ta≈vìl
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
416
46 Virdi dünyäya úaceb ≈üsn-i ni®äm
Ehl-i dil zümresi mesrùr u be-käm
47 Buldı øadriè yine kälä-yı hüner
İútibär eyledi naøøäd-ı øader
48 Yaúnì bir Á´af-ı úälì-şänı
™af-der-i Cem-~aşem-i devränı
49 Zìver-i ´adr u vezäret itdi
Mesned-ärä-yı ´adäret itdi
50 Devlete Ÿätı ile geldi şeref
Görmemiş mi§lini emcäd-ı selef
51 Ma∆la´-ı päki gibi ∆uløı ~amìd
Necm-i mesúùdı gibi Ÿätı saúìd
52 Yaúni hem-näm-ı `alìlü’r-Ra≈män
Ki odur ma®har-ı úadl ü i≈sän
[3a] 53 æıldı ∆ä´iyyet-i ismi teõ§ìr
Niúmeti eyledi bu úälemi sìr
54 İsmi ma∆la´la odur ´ad-der-´ad
Böyle remz itmiş anı ehl-i ra´ad
55 Hem odur nä®ım-ı dìn ü devlet
Buldı vaøtinde cihän emniyyet
56 ™ä≈ib-i seyf ü øalem ehl-i kerem
Maúden-i däniş ü pür-cùd u himem
57 Oldı devrinde be-käm u şädän
Zümre-i ehl-i dil ü nükte-verän
58 Böyle øadr-i hüner olduøda mezìd
Geldi bu bendeye de şevø-ı cedìd
59 Eyleyüp yaúni bu na®mı inşä
`äk-i dergähına itdüm ihdä
60 Ki me∆ädìm-i kiräm-ı güheri
İdeler gähi i≈äle na®arı
61 Ol şerefle bula Tu≈fem şöhret

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
417
İşidenler ide meyl ü ra˚bet
62 Ne me∆ädìm-i mekärim-perver
Ne giran-mäye muúallä-gevher
63 Neyyirìn-i felek-i úizz ü şeref
Mihr ü meh gibi iki ∆ayr-∆alef
64 æurre-i aúyün-i rùşen-na®arän
Her biri merdümek-i çeşm-i cihän
65 Biridür úÁrif ü bì-mi§l ü na®ìr
Birinüè ma∆la´ı Nùrì-yi münìr
66 Biri ∆urşìd-i cihän-ärädur
Birisi bedr-i felek-pìrädur
67 İkisi biri birinden aúlä
Ne ´adefdür güher-i bì-hemtä
68 Däõimä devlet ile rifúat ile
Välid-i mäcid-i pür-himmetile
69 Olalar ≈ıf®-ı İlähìde ma´ùn
úÖmr-i iøbäl-i ebed-rùz-efzùn
70 æadr-i Tu≈fem de bülend olsa sezä
Anlaruè nämına itdüm inşä
71 Silk-i maúnäda ne ∆oş dürr-i na®ìm
İtmemiş mi§lini kimse tan®ìm
[3b] 72 Yazmadum vezn-i rekìk ü nädir
Tä ola ≈ıf®ına herkes øädir
73 Eyleyüp gähi müräúät-ı na®ìr
Gähi e◊dädıla øıldum taúbìr
74 Hem yazıldı niçe tecnìs-i selìs
Niçe ìhämıla telmì≈-i nefìs
75 Anı evvel oøıyan ≠ıfl-ı a´ìl
Nükte-i şiúrde eyler ta≈´ìl
76 Æabúa elbette le≠äfet getürür
~üsn-i taúbìre seläset getürür
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
418
77 Gösterüp baú◊-ı ma≈alde terkìb
A≈sen-i vechile øıldım tehŸìb
78 İrtikäb itmedim a´lä merhùn
Oøıyan olmaya tä kim ma˚bùn
79 Lu˚atın tercemesi yanında
Yir ider ehl-i dilüè cänında
80 Yaúni va◊ú-ı raøama ≈äcet yoø
Böyle za≈met çekecek ≈älet yoø
81 Färsì vü úArabì laf◊-ı ke§ìr
Ki ola elsinede şöhret-gìr
82 Cäy-ı Türkìde idüp istiúmäl
Eyledüm anlar ile keşf-i meõäl
83 Müşterek baú◊-ı lu˚ät-ı rengìn
Yazılup itmedüm ammä taúyìn
84 Fehm ider anları erbäb-ı kemäl
Æaún u teşnìú ide ≠ursun cuhhäl
85 Eyledüm ≈arf-i hecäda tertìb
Oøur ebced gibi her ≠ıfl-ı edìb
86 Yazdı˚ım laf◊-ı dil-ärä ek§er
Şiúr ü inşäya muväfıø gevher
87 Niçesin ≈ä´ıl-ı maúnå yazdum
I´≠ılä≈ üzre ne raúnä yazdum
88 Yaúni vardur niçe raúnä maúnä
Baøma ferhenge bulunmaz zìrä
89 İtmemiş gerçi lu˚atlar ta´rì≈
Eyledüm cümle úAcemden ta´≈ì≈
90 Yaøışur gevher-i Íran dir isem
Sürme-yi ehl-i ™ıfähan dir isem
[4a] 91 Näm-ı väläsı ola dünyäda
Tu≈fe-i Vehbi-i Sünbül-zäde
92 Oøuyandan budur ancaø meõmùl
Ki ide ∆ayr-duúäyı mebŸùl

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
419
93 ~ıf® ide sehv ü ∆a≠ädan Mevlå
~asbünallähu teúälå ve kefå
æı≠úa-i Şerúiyye Der i Şerúiyye Der i Şerúiyye Der-~arf-i Elif Ez i Elif Ez i Elif Ez-İbtidä
(Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün)
94 Taèrı adı ŞìŸer ü ŞebŸìr ü Yezdän u `udä
Yaradıcı Áferìnende Büzürgì Kibriyä
95 Va´fıdur Perverdgär u Kirdgär Ámurzgär
Hem da∆ı Päyende Bäøìdür Hemìşe Däõimä
96 Görici Bìnä vü Dänä Bilici Ulu Büzürg
Mer≈ametlü Mihrban Pädäş u `ayrıla Cezä
97 Rızø rùzì anı irişdirici rùzì-resän
Şükr ü ≈amd oldı sipäs u rästä med≈ ü §enä
98 Æo˚ru sözlü räst-gù Va∆şùr u Pey˚am-ber Resùl
Hem Mu≈ammeddür sütùde ber-güŸìde Mu´≠afä
99 Yaz nüvìs oøu bi-∆¥an æurõan Nevì çalış bi-gùş
Dièle bişnev aèla der-yäb oldı şud läyıø sezä
100 Merdüm ädemdür civan-merdì se∆ävet vir bi-deh
Ízedì ~aø yolına virgi ma≈allinde be-cä
Uçucı perrende olmışdur melek adı sürùş
Hem inanmaø bäverìden läyıø u cäõiz revä
Kìş milletdür şerìúat räh-ı din rùze oruç
Hem yegäne-gùy müõmindür dürùd oldı duúä
Mescide mezket dinür da∆ı eŸan bang-i namäz
Di imäma piş-namäz u hem uyulmış pìşvä
Cähile nä-dan müräyì ´ùfiye sälùs di
[4b] úİffet ehli päk-dämen ehl-i taøvä pärsä
105 Rüste∆ìz oldı øıyämet cennete dirler behişt
Dùza∆ olmışdur cehennem adı øurtulmış rehä
Fäúilätün fäúilätün veznidür ba≈r-ı remel
Eyle úilmüèle úamel tä olmaya saúyuè hebä
æı≠úa-i Dil-keş ü Pür keş ü Pür keş ü Pür-Cünbiş ü `ùb u Raúnä Cünbiş ü `ùb u Raúnä Cünbiş ü `ùb u Raúnä
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
420
(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
Boy [u] øad ≠o˚ru sehì pek yaøışıølu zìbä
™alınup gezme ∆ıräm u yüce oldı bälä
~areket cünbiş [ü] reftär ´alınmaø yürimek
Dil-berüè cilvesidür näz u girişme tìbä
Göèül eglencesi ma≈bùba dil-äräm dinür
Yaúni yektä yalıèuz bir eşi yoø bì-hemtä
110 Dindi säzendeye rämişger ü ≠anbùra setä
Irlamaø na˚me ile oldı sürùd u ∆ınyä
Beèzemek mänden ü hem öyle dimekdür øalmaø
Mi§li mänend gibidür me§elädur gùyä
Bäd olsun ola bäşed ne-şeved olmaz hem
Verne yo∆sa belì ärì úacebädur äyä
Rùz gündüz bugün imrùz geçen gün dìrùz
[5a] Şeb gice bu gice imşeb da∆ı yarın ferdä
Şüste yıøanmışa ≈ammäma dinür germ-äbe
Derlemişdür da∆ı ∆oy-kerde vü ìrä zìrä
115 Peşm yüè penbe pamuø nerm da∆ı yumşaødur
Seng ≠aş sa∆t7
øatı mermere dirler ∆ärä
Oldı äyende gelici vü revende gidici
Reft gitdi gelür äyed hem ayaødaş hem-pä
Fäúilätün feúilätün feúilätün feúilün
Eyle ta≈´ìl-i hüner tä ola øadrüè aúlä
æı≠úa-i Zìbende i Zìbende i Zìbende-i Rengìn i Rengìn i Rengìn-edä

(Müfteilün müfteilün fâilün)
Baèa merä saèa turä siz şumä
Ben men ü biz mä vü aèa merverä
Sen tu merev gitme vü binşìn otur
Er birevì gider iseè gel biyä

7
“Mi≈net” matbû

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
421
120 Böyle çunìn öyle çünän çün gibi
Çìst nedür än o niçün çirä
æanøı kudäm ùst odur ìn budur
Kìst dimek kimdür o øanda kücä
Niçe çi-sän mi§lì besän bil bidän
Bes yitişür niçe besì vü besä
Düşkün olan úäşıøa üftäde di
Da∆ı göèül øapucıdur dil-rübä
Du∆t øıza bekciye perväk di
`ädim a˚adur da∆ı ∆¥äce-serä
125 Zengin olan şa∆´a tüvanger dinür
Behre na´ìb oldı dilenci gedä
`äne-i dervìş faøìrüè evi
Eski ≈a´ìr anda kühen-bùriyä
[5b] Aşcıya aş-pez di yimek ∆ordenì
Sìr ≠oø aç gürsine vü nä-şitä
Pek iyü ≈alvä imiş efrùşe hem
Şule lapa tefşiredür baølavä
Dièler iseè nu´≈ iderem ben saèa
Ger şinevì pend kunem men turä
130 Müfteúilün müfteúilün fäúilün
Ehl-i meúärifle görüş däõimä
Ín-æı≠úa-i Bä-nükte-i Zìbä Çün Gül i Zìbä Çün Gül i Zìbä Çün Gül-i Şäd-äb
(Mef’ûlü mefâîlü mefâîlü feûlün)
Teşne ´u´amış øanmış olandur da∆ı sìr-äb
Ferkend silüè yardı˚ı yir sil ´uyı seyl-äb
Şìre di üzüm ´uyına hem bekmeze dùş-äb
Bal şehd dinür şerbete şehd-äbe vü şehd-äb
Gülzär u gülistan güli çoø yir da∆ı gülşen
Di çayıra mer˚ u ter ü täze ise şäd-äb
Şehvär dinür päd-şehe läyıø olana
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
422
LeŸŸetlü ´u ∆òş-äb iyü incü dür-i ∆òş-äb
135 Cùy ırma˚a di äb-ı revan yaúni aøar ´u
Tìre bulanıødur da∆ı ≈av◊uè dibi päy-äb
Ser-geşte başı dönmişe di dönmege geşten
Deryäda ´uyuè dönmesi çevrindisi gird-äb
Áteşde o ≈ayvan ki gezer adı semender
Dirler ´u øuşından øaza ba≠ ördege mur˚-äb
[6a] Mähì balı˚uè adı şinäver da∆ı yüzgeç
˙av≠a ´uya ≠almaø ´ularuè ≠al˚ası ∆ìz-äb
Däreşkene maúnäsı Süleymänì dimekdür
Ferrär gürìzende cıva jìve vü sìm-äb
140 Göz yaşına di eşk ü sirişk a˚lama girye
Giryan dimek a˚layıcıdur øanlu ´u ∆ùn-äb
Mefúùlü mefäúìlü mefäúìlü feúùlün
Beèzer o nuøùşa bu cihan kim ola ber-äb
æı≠úa-i Çün Mihr ü Meh Pertev i Çün Mihr ü Meh Pertev i Çün Mihr ü Meh Pertev-fezä-yı Ín-Kitäb
(Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün)
Ásman gökdür güneş ∆urşìd ü mihr ü äf-täb
Yıldız a∆ter mäh ay aydınlı˚ıdur mäh-täb
Uyanıø bì-där ımız˚anmış ˚unùde uyøu ∆¥äb
Uyumış ∆¥äbìde dünki gice dùş u düş de ∆¥äb
Heybet ü ≈aşmet şükùh aúlä dimek välä imiş
Cäh man´ıbdur murädına irendür käm-yäb
145 Täb ≠äøat pìç büklümdür ≠olaşıødur da∆ı
I´≠ılä≈ olmış dinür fikr ü teläşa pìç ü täb
Fäş ®ähirdür ∆aber maúnäsı pey˚äm u peyäm
Oldı pürsìden suõäl itmek da∆ı päsu∆ ceväb
[6b] Bulaşıø äläyiş älùden bulaşmaødur da∆ı
`äli´ ü ´äfì vü ∆ä´uè oldı hep mefhùmı näb
Áremìden dièlenüp eglenme ´abr oldı şekìb
Pek yilüp gezmek tek-ä-pù yaúni ivmekdür şitäb

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
423
Áb-gìr olmış ´u cemú oldı˚ı yir täl-äb hem
Ásyägerdür degirmenci degirmen äsyäb
150 Dest-i ∆òşumdur getürdüm ∆ı≠≠a-i Írändan
Käle-i mülk-i úAcemdür bu kitäb-ı müste≠äb
æı≠úa-i Nädire i Nädire i Nädire-i `ùb-Edäy u Nä Edäy u Nä Edäy u Nä-yäb
(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
Áb-yär oldı ´uvarıcı ´usuzdur bì-äb
™u aøup ≠oldı˚ı yir da∆ı sita∆r u gùl-äb
~aø øuşı mur˚-ı şeb-ävìz aya˚ından a´ılur
Yarasa şeb-pere yıldız böcegidür şeb-täb
Giceden øalma şebìne gicelik oldı şebì
Uyøunuè evveli maúnäsına olmış ser-i ∆¥äb
Reh-revan yolcılara dindi dü-esbe ula˚a
Yaúni aya˚ı üzengide dimek pä-ber-rikäb
155 Nä-bedìd oldı belürsiz yoø olandur nä-bùd
Bulunur ise de pek az bulunandur nä-yäb
[7a] Mar˚azan dindi mezär adına hem gùristän
æaba yapılmış olan türbeye dirler gùräb
İyü söz cümlesi de dièle çevirme yüzièi
Hemegì nìk sü∆an gùş kun u rùy metäb
æı≠úa-i Dil-Pesend ü Revnaø Pesend ü Revnaø Pesend ü Revnaø-yäb
(Feilâtün mefâilün feilün)
™u gibi çölde kim görine seräb
Dindi gùr-äb hem nümäyiş-i äb
Şermsär utanan ∆acl gibidür
Perdegì ol kim ola ehl-i ≈icäb
160 Peçedür çeşm-bend ü çeşm-ävìz
Hem ayäzì dimek da∆ı o niøäb
İ≈tiläm olma˚a dinür gùş-äb
Hem ∆ayälätı gicenüè gùş-äb
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
424
Nä-tuvan dinilür ◊aúìf olana
æuvveti øalmayan da∆ı bì-täb
Cähil ü müflis olan bì-mäye
Müterädif anuèla ∆äne-∆aräb
Käse-lìs ol çanaø yalayıcı kim
Æaløavuøluøda ola şöhret-yäb
165 Bu sözi söylerem saèa aèla
Ín su∆anrä begùyemet der-yäb
Fäúilätün mefäúilün feúilün
Düşmenüèdür görüşdigüè a≈bäb
æı≠úa-i Bü’l-úaceb Ez úaceb Ez úaceb Ez-niúmet-i Rab

(Feilâtün feilâtün feilün)
Ne güzel yaúni zihì efid úaceb
Da∆ı şäyeste vü şäyän enseb
Oldı çesbän u münäsib dimege
Yaraşıølı dime mefhùmı sebeb
Färsìde da∆ı müstaúmeldür
Arabìde çeèe altı ˚ab˚ab
170 Heme dinse dükeli dir Eträk
Esrü dir Ça˚atäy yaúnì heb
[7b] Herze-gù ol ki sözi ´açma ola
Läf maúnäsı güzäf u da∆ı keb
Du∆t-ı rez du∆ter-i rez bäde dimek
úArabì tercemesi binti úineb
Oldı teb-∆äle girìven ü uçuø
Ditremek lerze dinür sıtmaya teb
Saúy gùşiş oøumaødur ∆¥änden
`¥äce üstäd debistan mekteb
175 Fäiúlätün feúilätün feúilün
Sebeb-i rifúat olur úilm ü edeb

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
425
æı≠úa-i Tä-be-Felek Çün Meh Felek Çün Meh Felek Çün Meh-i Täbende Täbende Täbende-Ru∆sat

(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
Viresi oldı pesä-dest ü peşìn pìşä-dest
Teng-destän zügürdler eli boş bäd be-dest
Da∆ı peyveste vü hem-väre vü hemäre däõim
Ulaşup birbirine mutta´ıl oldı peyvest
Meclise bezm di ≠urma içe iç nùş-ä-nùş
Hem edebsizlik iden ser-∆oşa dirler bed-mest
æalødı ber-∆äst heman pek úacele itdi terä∆t
İçerü geldi der-ämed da∆ı oturdı nişest
180 æaçdı bigrì∆t ü øurtulmadı yaúnì nerehìd
Gitdi şüd çekdi keşìd urdı bized øırdı şikest
Dest-gìrüè hele maúnäsı ≠utulmış øaçøın
Æutdı bigrift da∆ı ba˚ladı bendìd ü bebest
Däd-res irişen imdäd içün irişdi resìd
[8a] Yaúni øurtardı rehänìd ü ∆alä´ oldı berest
æapılan oldı rübùde vü girifte ≠utılan
Tele vü däm ≠uzaødur balıø a˚ına di şest
Peşedür sivri sièek kehle süpüş öldür küş
Peredür geyk çekirge mela∆ u ´ıçradı cest
185 Kùh ≠a˚ yüce bülend ü yoøışa dindi firäz
Deşt ü hämùn ovadur şìb iniş alçaø pest
Mu˚ u gebr oldı mecùsì vü Na´ärå Tersä
Æapılan ´ùret-i men∆ùsa di büt ≠apdı perest
Ín tek ü täz u perestiş bu øoşuş bu ≠apınış
Cümlesi altun içündür hemegì behr-i zerest


æı≠úa ki ùrä æalem ber æı≠úa ki ùrä æalem ber ≠úa ki ùrä æalem ber-Ser-Lev≈aş Nüvişt ş Nüvişt
(Müfteilün fâilün müfteilün fâilün)
Gil çamur ähek kireç kerpiç ü øum rìg ü ∆ışt
Kärd bıçaødur da∆ı nìze-i per-täb u ∆ışt
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
426
Æabúa muväfıø gelen her ne ise dil-pesend
`ùb güzeldür da∆ı çirkin olan nesne zişt
190 Mart ayı äŸär onuncı güni nev-rùz imiş
Mih ayı nìsän ayı adıdur ord-i behişt
™ä≈ib-i úilm olanuè cümlesi däniş-verän
[8b] Aèladı fehmìd ü ∆¥äned oøudı yazdı nüvişt
İşe güce úädete ≠arza di kirdär hem
Oldı ≠abìúat meniş da∆ı nihäd u sirişt
Ámede gelmiş ≠abìb adı bicişk ü bizişk
Guft didi nìkter pek iyüdür ∆oşca nişt
A´øıya ävìze vü øubbeye künbed dinür
™arømış olan nesnedür hişte ´alıvirdi hişt
195 Ar˚aç eriş tär u pùd hem ≠oøımaø bäften
Riştedür iplik sitäd aldı egirdi berişt
Arpa cev erzen ≠aru bu˚daya gendüm dinür
`ùşe başaø adıdur bezir ekin da∆ı kişt
Etmege nän nänvän kim dinür etmekçiye
Yuføa imiş girde un ärd yo˚urdı sirişt
Æuz nemek ü tu∆m-ı mur˚ oldı yumur≠a adı
Æavu˚a di mäkiyän hem rafadan nìm-birişt
`aça çelìpä dinür da∆ı berehmen papäs
Çaèına näøùs di yaúni kilìsä künişt
200 Müfteúilün fäúilün münseri≈ evzänıdur
Kesb-i kemäl ile kim olmayasın bed-sirişt
[9a] æı≠úa Der æı≠úa Der ≠úa Der-Na®m-ı Lu˚athä-yı úArab yı úArab
(Failâtün fâilâtün fâilün)
£ä vü ≈ä vü Ÿäl ü ´äd ey nùr-ı úayn
Da∆ı ´äd u ≠ä vü ®ä vü ≈arf-i úayn
Färsìde øäfiye olmaø mu≈äl
Yazmasam şäyed ola naø´-ı kemäl

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
427
Bu sebebden ol sekiz ≈arfe temäm
Başøa üslùbıla øıldum ∆oş-ni®äm
÷amm idüp Täzì lu˚ätın ä∆ıra
æäfiyem oldı anuèla fä∆ire
205 Üç lisän üzre yazıldı ol ≈urùf
Hep ma≈allinde mürettebdür ´ufùf
Fäúilätün fäúilätün fäúilät
Hep üçüncidür úArabca ol lu˚ät
æı≠úa Der æı≠úa Der ≠úa Der-£ä-be-Su∆an Kerde Le≠äfet Írä§ ∆an Kerde Le≠äfet Írä§ ∆an Kerde Le≠äfet Írä§
(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
Bezrger dindi ekinciye úArabca ≈arrä§
Teşnegì oldı ´usuzluø hem o maúnäda lihä§
Cümle erkek dime mefhùmı nerän ile Ÿükùr
Mädegän oldı dişi cemúi anuè gibi inä§
æız ≠o˚urma˚a di zäyìden-i du∆t u ìnä§
Di cimäú itmege gäden dinilür hem irfä§
210 Döşeme adına mendiş didiler yaúni bisä≠
Ev metäúına di käçäl u da∆ı dindi e§ä§
Destyär ol ki iúänet ide mefhùmı na´ìr
Yäverì oldı meded itmege maúnäsı ˚ıyä§
Dindi øarışmışa ämì∆te memzùc gibi
[9b] Di øarışdırma˚a şùrìden da∆ı mi§mä§
Ol ki tenbeldür anuè adı kenìr ü úaf§el
Zùd-rev tiz yüriyici hem o maúnäda dilä§
Girevìden di inanma˚a ki ìmän gibidür
Oldı øandırma fujùlìden ü hem isti∆§ä§
215 ™atun alma˚a ∆arìden didiler yaúni şirä
Da∆ı gönderme firistäden imiş hem ibúä§
Her lisänuè úArabì münte∆abıdur çelebì
Färsì gerçi ider ≠abúa le≠äfet ìrä§
æı≠úa-i Der-Cìm-i Pür-Gevher Çü Genc Gevher Çü Genc Gevher Çü Genc
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
428
(Fâilâtün fâilâtün fâilün)
Gùşedür künc ü ∆azìne oldı genc
Nev-cevan şol kimsedür kim ola genc
™ayıda on beş olur gerçi se-penc
úÁriyet da∆ı müsäfirdür sipenc
Ùca yaúni oturaø yiri sürìn
™a˚rı ˚anc u senc ü näz u şìve ˚unc
220 Çoø øıvırcıø ´aç adı mer˚ùl imiş
Büklüme çìn ü şiken di hem şikenc
Ser-gulù oldı zükäm ämäs şiş
[10a] Öksürükdür serfe hem dirler sikenc
Derd-i ser baş a˚rısı düşvär güç
Derd mi≈net renc incitme merenc
Yara şol müshil iyäric ≈abıdur
Didiler rävende hem rìvend ü menc
Ya˚ rù˚an çerb ya˚lu nesnedür
Dünbe øuyruø iç ya˚ı pìh ü zedenc
225 Kùfte yaúni dögilmiş gùşt et
Æolu mùmbära di cer˚and u revenc
Oøu veznile bu na®m-ı dil-keşi
Olasın sencìde ≠abú u nükte-senc
æı≠úa Der æı≠úa Der ≠úa Der-~ä Be-Sipihrest Fürùzän Çü ™abä Sipihrest Fürùzän Çü ™abä Sipihrest Fürùzän Çü ™abä≈
(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
Açıcı oldı küşäyende úArabca fettä≈
Di ana∆tar diyecek yirde mejeng ü miftä≈
Taèrı adı ile bä-näm-ı `udä bismilläh
Sìb ∆ordem yidüm elmayı ekeltü’t-tüffä≈
Parlayan nesneye täbende vü lämiú dinilür
Şemú-i ìzän çerä˚uè adıdur hem mi´bä≈
230 Æasa maúnäsı bemeng ü da∆ı belbäl öyle

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
429
[10b] Şäd kerden di sevindirmege yaúnì ifrä≈
™aølamaø oldı nühüften ki meõäli i∆fä
Áşkär eyleme vä kerden imiş hem ì◊ä≈
Gùşe-i çeşm di göz ucına hem ˚amzu’l-úayn
Nigerìden dinilür baøma˚a da∆ı ilmä≈
æovcıya dindi su∆an-çìn da∆ı nemmäm öyle
Köpegüè ürmesi läyìden-i seg yaúni nibä≈
Şäyegänì di ucuzlu˚a rifä˚a gibidür
`uşk-säl ol sene kim øa≈≠ u ˚ılä ola külä≈
235 Eylügüè eyle baèa aç øapuyı ey açıcı
İfta≈u’l-bäbi bi-ikrämüke lì yä Fettä≈
æı≠úa Der-`ä Çü Şekker `ä Çü Şekker `ä Çü Şekker-∆äy u Bikun ∆äy u Bikun İstinsä∆ İstinsä∆
(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
A˚acuè dalı nihäl oldı hem anuè gibi şä∆
Yapra˚a berg dinür dala buda˚a da∆ı fä∆
Keçi büz o˚la˚a büz-˚äle di øuzuya bere
Gùsfend oldı øoyun hem da∆ı boynuzdur şä∆
Aèlamaø oldı şinäsìden ü hem fehmìden
Dindi ®annitmege pindär u gümän itmege rä∆
æa´r-ı Nuúmäna `avernaø dinilür kim meşhùr
[11a] Zìnet ü ≈üsne di revnaø da∆ı köşküè adı kä∆
240 Jäj∆ä ∆al≠-ı keläm idici keb zen-i lifäf
Æarz u e≠värı olan bì-edebäne küstä∆
Yırtı˚a yırtmaca di çäk yarıø oldı şikäf
Gedige ra∆ne dinür da∆ı delikdür sùrä∆
~ased idici bed-endìş iki yüzlü dü-rùy
Aøçanuè øalpı münäfıø kişinüè adları mä∆
Tengnä ≠ar yire di yuføa tünük ≠ardur teng
Bollu˚a dindi ferä∆ì açı˚a bula ferä∆
Nüs∆a-i nädiredür fenn-i lu˚atde bu kitäb
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
430
Cümle erbäb-ı hüner itse sezä istinsä∆
Çi Dil- Çi Dil-cù æı≠úa-i Der-~arf-i Däleş Kerdeem İnşäd i Däleş Kerdeem İnşäd i Däleş Kerdeem İnşäd
(Mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün)
245 Mübärek ferru∆ u fer∆unde vü maúmùrdur äbäd
Sevinmiş ∆urrem ü dil-şäd hem ma≈zùndur nä-şäd
Di peyker ´ùrete Erteng bir ´ùret kitäbıdur
İki meşhùr naøøäş adıdur Mänì ile Bihzäd
Siyeh-çerde di esmer çehrelüye yaúni gendum-gùn
İki ma≈bùbı çoø şehre dinürmiş `allu∆ u Nev-şäd
İçinde ay görinmiş bir øuyudur çäh-ı Na∆şeb hem
[11b] O aydur mäh-ı Na∆şeb İbn Muøannaú eylemiş ìcäd
Direfş-i Gäveyänì şol deri bayraø ki itmişdür
Demirci Gäve °a≈≈äki anuèla eyledi ber-bäd
250 Mu≈äbä i≈tiräz oldı da∆ı pervä o maúnäda
Dimekdür her ne olur ise olsun her çi bäd-ä-bäd
Keder olsa göèülde ∆är ∆är u sùk-i mätemdür
Ça˚ırmaø äh çekmekdür fi˚än u näle vü feryäd
Beşik gehväre mäm-ı näf ebe øarı da∆ı bä-zäc
Çocuø kùdek yeèi ≠o˚mış olan nev-zäde vü nev-zäd
Tera≈≈um mihrbänì vü nüväziş o∆şamaødur hem
Sitemger dindi ®älim kimseye ®ulme dinür bì-däd
Cehälet oldı nä-dänì maúäŸallah dimek bir kes
Bilici kimsedür dänende däniş úilm ü istiúdäd
255 Di ≠aşlu yire sengistän ≠aşlıø senglä∆ olmış
Da∆ı dìväruè adı läd u dìväruè dibi bün-läd
Çi mìgùyì ne söylerseè nemìdänend bilmezler
Kücäyì øanøı yirdensiè tuyì bìgäne sensiè yad
Mefäúìlün mefäúìlün hezecdür ba≈rınuè adı
İşitdüm ∆¥äceden bir bir şinìdem yek yek ez-üstäd
[12a] æı≠úa-i Muúciz i Muúciz i Muúciz-edä Der edä Der edä Der-Nezd-i Her Müşkil i Her Müşkil i Her Müşkil-Pesend

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
431
(Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün)
Kibr iden ∆od-bìn kendüsin begenmiş ∆od-pesend
Hem uzun boyluya hem mümtäza dirler ser-bülend
Bì-nevä dindi na´ìbi olmayan bì-çäreye
æalbi ma≈zun hem niyäz ehli dimekdür müstmend
260 Dilsitan dil-där taúbìr olunur dil-berlere
Dil göèüldür øalb maúnäsında ba˚lama mebend
Açılış oldı küşäyiş beste ba˚lanmış dimek
Hem dügüm adı girih uç˚urdur şalvär-bend
Æatlu gülmekdür şeker-∆and ü la≠ìfe beŸledür
Gülmek istihzä ile hem ∆ande-rìş ü rìş-∆and
Däşten ≠utmaø şünùden işidüp ≠utmaø dimek
Hem øabùl itmek peŸìreften na´ì≈at oldı pend
Ser-keş oldur kim i≠äúatsiz ola bed-∆ùy ola
Müşt yumruø silledür sìlì ururlar mìzenend
265 Yor˚a at oldı tek-äver ya˚ıza şebdìz di
Esb at eşkünlü rehvär u øula atdur semend
Köylerüè bilgic gibi söz ´ä≈ibi dihøän imiş
Rùstä [vü] dih dimek köydür hem ol maúnäda kend
Aya˚uè baş üzre øorlar ögrenirseè maúrifet
[12b] Ger biyämùzì hüner päy-ı turä ber-ser nehend
æı≠úa Der æı≠úa Der ≠úa Der-ÿäl Be-∆¥äneş ki Kunì İstilŸäŸ ş ki Kunì İstilŸäŸ ş ki Kunì İstilŸäŸ
(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
Dùr kerden uzaø itmek ki úArabca işøäŸ
Di øımıldanma˚a cünbìden o maúnäda nebäŸ
Zùd-reftär ivege pek yürye yaúnì ≈aŸ ≈aŸ
Pùye kerden yürimek sürúatile hem i≈väŸ
270 Der şuden girmege dirler ki anuè gibi vuøùb
GüŸeränìden imiş yaúnì geçürmek infäŸ
Päre päre dimedür let let ü şuøøa şuøøa
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
432
Parça mefhùmı keräre hem o maúnäda ciŸäŸ
æavu˚a dindi gülù-teh ki úamäre gibidür
™arı˚uè adına destär dinür hem mişväŸ
Oldı øurtılma rehä yäften hem isti∆lä´
Da∆ı øurtarma rehänìden [ü] öyle inøäŸ
Didiler øorøaø olan kimseye ˚ar-dil ruúùb
Di ´ı˚ınma˚a penähìden o maúnäda maúäŸ
275 Ba´ma˚a dindi behìden ki mürädifdür devs
˙älib olma˚a di fìrùz u da∆ı isti≈väŸ
Färsì vü úArabì ile sözüm şìr ü şeker
[13a] Oøıyan kùdek-i nev-säle ider istilŸäŸ
æı≠úa-i Räõiyyerä Ez i Räõiyyerä Ez i Räõiyyerä Ez-Heme Rengìn Şumär Heme Rengìn Şumär Heme Rengìn Şumär
(Müfteilün fâilün müfteilün fâilün)
Yek bir iki dü se üç dörde di çär u çehär
Penç beş ü altı şeş heft yidi ´ay şumär
Heşt sekiz nüh ≠oøuz deh da∆ı ondur temäm
Bist yigirmi otuz sì vü çihil øırøa var
Elliye pencäh di şa´t dinür altmışa
Yetmişe heftäd yaz deftere ey nämdär
280 Seksene heştäd di ≠oøsan olunca neved
™ad yüz olur ´ayıda bièe gelince hezär
Üçde biri se-yekì dördde biri çär-yek
Hep bu øıyäs üzre tä onda øılursıè øarär
Á∆ır-ı ä≈äda bir mìm getürseè hemän
Cümle ikinci duvum gibi olur äşkär
Nìm yarım yarısı nìme bütündür dürüst
™ayısı øaçdur dimek çend iki kerre du-bär
Pänzeh on beş dimek beş yüze pän´ad dinür
On bièe bìver da∆ı yüz bièe di ´ad-hezär
285 Böyle cefäsın felek ´ayısız itdi baèa
[13b] Çer∆ çunìn cevr ∆od kerde merä bì-şumär

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
433
æı≠úa Bä æı≠úa Bä-´anúat-ı İúnät ı İúnät ı İúnät-ı Le≠äfet-Güster
(Feilâtün feilâün feilâtün feilün)
Bär-keş yük çekicidür da∆ı ∆¥ähed ister
`ar u älä˚ eşege dindi øa≠ırdur ester
Meme pistan biküşä aç øapama yaúni mepùş
Baøarum mìnigerem hem da∆ı binmä göster
Näz-bäliş dime yüz ya´dı˚ı maúnäsınadur
Cäme-∆¥äb oldı yataø hem döşe dirse kuster
Dindi yor˚ana deväc u da∆ı yasdıø bälìn
Çär-şeb çarşafa dirler ki döşekdür bister
290 Heyzüm ü heyme odundur kömür adı engişt
æora a∆ger dinilür hem külüne ∆äkister
İskene bur˚u dimekdür ki direvger dülger
Bıçøı erre da∆ı el bıçøısı olmış dest-er
æunduzuè ∆äyesine kund-ı be-dester dinilür
Kund u segläb u segäbì vü da∆ı bì-dester
Ín Mü§elle§ æı≠úa ez Ín Mü§elle§ æı≠úa ez-Peymäne Peymäne Peymäne-i ~ùrest ü `òr i ~ùrest ü `òr i ~ùrest ü `òr
(Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün)
Bär mìve bìr yataødur fıstıøì renk oldı bùr
Pär bıldır øoca ädem pìr o˚uldur da∆ı pùr
[14a] Täz tüysüz täze keskin tìz hem kesb ile tùz
Tär ®ulmet ≈i´´edür tìr ü dinür maúşùøa tùr
295 `äk ≠opraødur ≠ulum ∆ìk oldı ∆ınzìr adı ∆ùk
Hem dikendür ∆är şaşmış ∆ìr şemsüè adı ∆ùr
Däd virdi dìd gördi hem tütün maúnäsı dùd
Där ≠ut giç oldı dìr ü didiler uza˚a dùr
Zeft şişman øara saøız zift hem aç gözlü züft
İèleyici zär aşa˚a zìr güç øuvvet de zùr
Kän maúden kìn hem gizlü ˚a◊abdur dübr kùn
Kär iş gìr älet-i maúhùde aúmå oldı kùr
Merdümek mäş u øoyundur mìş da∆ı färe mùş
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
434
Mär ∆aste hem yalandur mìr beg øarınca mùr
300 Bir neşä≠-äver mü§elle§dür bu na®m-ı dil-keşim
Nùş iden maúnä-yı rengìn[in] ider kesb-i sürùr
Zihì Ín- Zihì Ín-æı≠úa-i Şähäne Çün Efser Pür i Şähäne Çün Efser Pür i Şähäne Çün Efser Pür-ez-gevher
(Mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün)
Ulu sul≠äna şähenşäh di ≈ükm idici däver
Da∆ı evreng ta∆t u täc imiş dìhìm hem efser
Sitem ®ulm ü şikäyetcilere hem däd-∆¥ähan di
Cihan gìtì reúäyä zìr-dest ıølìmdür kişver
[14b] Dinür hem päd-şäha şehryär u `usrev ü Därä
úAdälet däd i≠äúat idicidür emre ferman-ber
Mekan cäy u zemin yirdür øalem-rev eldeki ülke
Budur meşhùrı ma˚rib bä∆ter maşrıø ola ∆äver
305 Sipäh u hem sipeh leşker dinür başbu˚a ser-gerde
Sipeh-büd dindi ser-dära sipeh-sälär ser-úasker
Siper øaløan zırıh cevşen cebe zır∆ adıdur cümle
æılıç şimşìr ü tì˚ u nìze mızraø deşnedür ∆ancer
Demür ähen øalay erziz baøır mis rùy tucdur hem
Dimişler øurşuna üsrüb gümüşdür sìm ü altun zer
Deèiz deryä gemi geştì reõìsi nä-∆udä yil bäd
Açıø yelken küşäde bädban ba˚lu demür lenger
Yaøın olma meşev nezdìk sul≠anrä8
selä≠ìne
Uzaødan gör bebìn ez-dùr da∆ı baø dimek binger
Zi-`¥ìş Ágäh Bäşed Ín `¥ìş Ágäh Bäşed Ín `¥ìş Ágäh Bäşed Ín ki Kerd ìn æı ki Kerd ìn æı ki Kerd ìn æı≠úarä Ez ≠úarä Ez ≠úarä Ez-ber
(Mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün)
310 Peder baba püser ferzend o˚uldur hem ana mäder
æarındaşdur biräder däder ü hem-şìredür ∆¥äher
Niyä oldı büyük baba nebìre o˚uluè o˚lı

8
“şähänrä” matbû

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
435
Nebìse hem øız o˚ludur biräder-zädedür efder
[15a] Dişidür mäde úavret zen dinür ≠ul úavrete kälüm
Er oldı şùy u şevher yaúni zevc erkek dimekdür ner
Dügün sùr u oyun bäzì ◊iyäfet oldı mihmänì
Sevinmek şädmänì bäkire dùşìze øız du∆ter
`ı´ımlar cümle ∆¥ìşävend ü nezdìkì yaøınlıødur
Ügey o˚ul püs-ender hem ügey baba peder-ender
315 Kişi zäde olan välä-nijäd u päk-gevherdür
Tebär u ∆änedan øavm u øabìle cümlesi yek-ser
Fürù-mäye di ´oysuz şa∆´a bed-a∆ter u˚ursuz hem9
Tülengì aç u mu≈täca dinür cimri olan bì-zer
Se∆ì ädem cevan-merd ü ba˚ışlayıcı ba∆şende
`asìs ü alça˚a nä-kes dinür isteklü ∆¥ähişger
úAcemden ben getürdüm böyle incü böyle cevher hem
Zi-Íran men biyäverdem çunìn dürr ü çunìn gevher
æı≠úa-i ÇünMihr i ÇünMihr i ÇünMihr-i Dırä∆şän Der şän Der şän Der-Cihän-ı Pertev ı Pertev ı Pertev-Ni§är
(Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün)
Ra∆ş at parlayıcı ra∆şende parlaø täb-där
Pek le≠äfetlü ≠arävetlü dimekdür äb-där
320 úÁşıøuè maúnäsı olmış dòstär u dòstdär
Birbirine räst gelmek dù-çihär u dù-çär
[15b] Dädger úadl idicidür cebr idici zùr-kär
Fur´at u úa´r u zaman da∆ı havadur rùzgär
æoçma˚a dindi der-ä˚ùş u da∆ı ä˚ùşten
Hem øucaø oldı kenär almaø øuca˚a der-kenär
Sä∆ten düzmek da∆ı yol ≠aøımıdur berg ü säz
Munta®amdur säzmend ü pek muväfıø säz-kär
Şol ki meõkùlätdan mey-∆òş ola ∆oş-∆or dinür
Hem güvärìden sièirmek ha◊mı äsan ∆oş-güvär

9
“u˚ursuzdur” matbû
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
436
325 Oldı fikr itmek nehìden hem sigäliş öyledür
İşte teõ∆ìr ü teõennì eylemekdür bürd ü bär
™ul≈ maúnäsındadur yaúnì barışmaø äştì
Cenk imiş pür-∆äş u rezm ü gìr ü där u kärzär
Æasalu endùhgìn ü ≠asa olmışdur fejim
æalbi ma≈zun ∆ä≠ırı mecrù≈a dirler dil-figär
Däz mefhùmı binä-däzär hem miúmär imiş
Yaz evi ta∆kem da∆ı mu≈kem dimekdür üstüvär
Rìze rìze päre päre ≠ar≠a˚andur tert-mert
`urd-mürd ufaø tefek yaúnì ≠a˚ılmış tär u mär
330 İş feyär işleyiciye feyär-äver dinü[lü]r
[16a] İş ≠utıcı kär-där iş güç dimekdür kär [u] bär
Avlamaø oldı şikerden hem demìden öyledür
Sürgün avı çerge vü av da∆ı na∆cìr ü şikär
Her ne ister iseè iste däõimä Allähdan
Her çi mì∆¥ähì bicù hem-väre ez-Perverdgär
Ín-æı≠úa-i Şìrìn Buved Dil i Şìrìn Buved Dil i Şìrìn Buved Dil-teşnegänrä Cùy teşnegänrä Cùy teşnegänrä Cùy-ı Şìr
(Müstef’ilün müstef’ilün müstef’ilün müstef’ilün)
Dil-cù (vü) dil-ävìz ol ki pek maøbùl ola hem dil-peŸìr
Da∆ı dil-äver gibi her ´ä≈ib-şecäúatdür dilìr
Oldı nişìmen oturaø ber-∆ìz dinse ≠urma øalø
£äbit-øademdür päy-där yirleşmiş olan cäy-gìr
335 Kihter küçürekdür da∆ı mihter dimekdür pek büyük
Şeh-näy u ∆älù zurnadur ≠avul dühül kösdür tebìr
Yoldan ∆ayır ile gelüp giden imiş peyk ü berìd
Müjde nüvìd ü müjde-ber mefhùmı olmışdur beşìr
Der-yäftem ben aèladum bişnäs tu sen aèla hem
˙äyet zekìdür tìz-dil ägäh maúnäsı ∆abìr
Nevmìd o kim meõyùs ola ≈ayf olmış efsùs u dirì˚
Hem intiøäm almaø dem-äverden hem oldı ≠ut bigìr
Tenzùy tensù∆uè adı ∆oş-bùy iyü øoøulıdur

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
437
[16b] ˙äyet la≠ìf işgerf imiş tensu∆ dimekdür bì-na®ìr
340 ™u başıya därù˚a di da∆ı kelanter mu≈tesib
Gerçi kelan maúnäsıdur cümle lu˚atlerde kebìr
Müstefúilün müstefúilün ba≈r-ı recezdür bu güher
Cevher gibi ≈ıf® eylese şäyeste ma∆dùm u zìr
æı≠úa Der æı≠úa Der ≠úa Der-Zäz Güherhä Şude Gencìne Zäz Güherhä Şude Gencìne Zäz Güherhä Şude Gencìne-i Räz
(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
Çoø resä çoø yime bisyär me∆òr endek az
Oldı ∆orsend øanäúat idici ≈ır´a di äz
Künd nedir pıra´a sìr ´arımsaø øoøu bùy
Dinilür øoømışa kendìde ´o˚an yaúnì piyäz
Oldı pervend øurumsaø ki dimekdür pùzvenk
İbnegänì vü ˚uläm-päreye dirler beççe-bäz
345 Mùl oynaş da∆ı deyyù§e dinür kerdengel
Rùsbìye cäf celeb di başı açıø ser-bäz
Ya´´ı pehn ince de bärìk sitebr oldı øalın
İnlü pehnä øı´a kùtäh u uzun da∆ı dıräz
æuş yimi çìne vü yavrı beççe läne yuva der
Mur˚ øuş u bäl øanatdur da∆ı uçmaø perväz
Fäõide sùd u gezend oldı ◊arar ´atdı fürù∆t
[17a] Räygän di ucuza müfte hem ortaø enbäz
™apanuè adı felä∆an çobana dindi şubän
Atmaø endä∆ten ü ≠aş atıcı seng-endäz
350 Germ ü serdine baøılmaz bu fenä dünyänuè
Eyleme vaøtüèi ◊äyiú dime øış yaz oøu yaz
Ín-æı≠úa-i Fer∆unde-dem Çün Rùz dem Çün Rùz dem Çün Rùz-ı Rùşen Dil ı Rùşen Dil ı Rùşen Dil-firùz
(Müstef’ilün müstef’ilün müstef’ilün müstef’ilün)
Ser baş u pìşänì alın ebrù di øaşa çeşm göz
Kirpik müje merdüm bebek bìnì burundur rùy yüz
Ru∆sär ru∆ úärı◊ yaèaø dendän dişdür leb ≠udaø
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
438
A˚ız dehän u dil zebän güftär imiş maúnäda söz
Sìne gögüs bo˚az gülù beşkenc mefhùmı bilek
Vären dimişler dirsege püşt arøa olmış dùş omuz
Engüşt parmaø dest el zänù diz oldı päy ayaø
Hem ≠ırna˚a nä∆un dinür øaşı bi∆är u ger uyuz
355 Dikenlü yollar gerçi vü tüccärdur sùdä-gerän
Däd u sited alış viriş kälä øumäş erzän ucuz
Germä vü täbistän yaz sä≈il ma≈aldür germ-sìr
æışdur zemistän u dey ü sermä da∆ı päyìz güz
Ya˚mur bärän berf øar da∆ı bulutdur ebr ü mì˚
[17b] Ba∆nùne dirler şimşege ya∆çe ≠olu ya∆ oldı buz
Gerden boyundur itmege kerden di gerdän dönici
Oldı degirmi gerde hem kerd itdi da∆ı gird toz
Megräy mäl ü cährä meyl itme mäl ü man´ıba
úİlm ü meúärif kesb idüp cümle ≈asùduè ba˚rın üz
æı≠úa Çün Áb æı≠úa Çün Áb ≠úa Çün Áb-ı Güher ı Güher ı Güher-päş u Mez päş u Mez päş u Mezìd
(Fâilâtün fâilâtün fâilün)
360 Baú◊ ber∆ì şimdi eknun da∆ı nìz
Hest vardur nìst yoødur nesne çìz
Pek ≠olu şerşär destìdür sebù
İç binùş u ´aç biyefşan dök birìz
æul rehì bende köle zengì úArab
Na˚z dil-ber cäriye oldı kenìz
Di nebehre näsere øalb aøçaya
Olmış aldanmaø firìb ü pul peşìz
æorøudur bìm ü hiräs u ters ü bäk
æaçacaø yirdür da∆ı cäy-ı gürìz
365 Git birev hem ur bizen bigrìz øaç
æarışıølıø şùriş ü ˚av˚ä sitìz
Pùye yilmek pekçe øoşmaø türk-täz
[18a] Da∆ı pek çäpük gidendür germ-∆ìz

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
439
Şùr ≠uzlu jerf ü mu˚ yaúnì deriè
æuyı çäh u øuyucıdur çäh-vìz
Tünd-bäd oldı øa´ır˚a zùd-tìz
Hem da∆ı ∆ışm u ˚a◊abdur tünd-i tìz
Ma˚z içidür kim úArabca lüb dinür
Peste fıstıødur øurı üzüm mevìz
370 Bäd-zen yelpäzedür da∆ı dinür
Bäd-ı bìzen bäd-bäz u bäd-bìz
Sen hemän saúy eyle ey nùr-ı ba´ar
úİlm ü úirfan ´ä≈ibin eyler úazìz
æı≠úa-i Sìniyyerä Der i Sìniyyerä Der i Sìniyyerä Der-sìne Kun Bihter Heves un Bihter Heves un Bihter Heves
(Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün)
Geldi ämed güldi ∆andìd än ki ol kim kimse kes
æuyru˚a dünbäle vü düm di bibür maúnäsı kes
™olumaødur dem zeden hem-dem mu´ä≈ib räz-ı sır
Üflemek hem ®ähir olmaødur demìden dem nefes
Söylemişdüm güftemì bilmiş idüm dänistemì
Bes ki ez-bes ki nice çoødan yiter da∆ı zi-bes
375 Öède giden pìş-rev ü girü øalan pes-mändedür
[18b] ™oèrasıdur vä-pesìn hem ´oèradur hem eèse pes
Särban ´avran deve üştür yularıdur mehär
Bäng pek ses çaè derä bir adı da olmış ceres
úAørebe gejdüm da∆ı ´ad-päye dirler ≠ır≠ıla
Hem örümcekdür tenend oldı sinek adı meges
Fışøı sergìn ü silüp süpürme olmış reft ü rùb
Çörçöbe süpründiye ∆äşäk di hem ∆är u ∆as
Ábdän yaúnì me§äne bol imiş şäşä çemìn
÷ar≠a tìz ü Färsì käfıla gùh oldı neces
380 Ögrenürsiè ben gibi sen tu biyämùzì çu men
Meyl ider iseè yürekden ger kunì ez-dil heves
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
440
æı≠úa Der æı≠úa Der ≠úa Der-Şìn Menişìn Tä Nekunì Der Şìn Menişìn Tä Nekunì Der Şìn Menişìn Tä Nekunì Der-Dil-∆¥ìş
(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
Pìş öèdür ilerü ilerü di pìş-ä-pìş
Eksige kem dinülür oldı ziyäde da∆ı bìş
`urde-bìn ol ki baøar diøøatile her işde
Her şeyüè úäøıbetin fikr idici dùr-endìş
æaymadur la˚ziş ü ˚al≠ìde yuvarlanmış
æoyu balçıø ki aya˚a yapışur dindi ∆alìş
Ekmeden kendü biten nesneye dirler ∆od-rev
[19a] Kendü ∆od hem ∆a´ame kendüsine dirler ∆¥ìş
385 Meyde mestùre olan yaúni úafìfe ∆atun
úÁøıle muútemide øadına hem dindi ∆adìş
Pìş-müzd ol ki muøaddem virilür ücretden
~ä◊ır ämäde da∆ı öède dimekdür der-pìş
æana ∆ùn u ≠amara rig di irièdür da∆ı rìm
Yara rìş ü acıyan øalbi kederden dil-rìş
İèleyiş näliş ü zärì da∆ı gülmek ∆anden
Dindi su∆riyye ile gülmege hem ∆ande-∆arìş
Mäde-gäv oldı inek buza˚ısı gev-säle
Hem ´ı˚ır gäv øoyunuè dişisi mäde-i mìş
390 Di úinäd üzre olan käfire nä-kerdìde
Pek cefäkära da taúbìr olunur käfir-kìş
Zehr içmek gibidür acı söz ädem olana
Su∆an-ı tel∆ be-berdest çü nùşìden-i nìş
Gùyemet æı≠úa Gùyemet æı≠úa-i Rengìn Be i Rengìn Be i Rengìn Be-gùş
(Feilâtün feilâtün feilün)
Æavşanuè adı egerçi ∆ar-gùş
Di yalan vaúdeye ∆¥äb-ı ∆ar-gùş
æaçdı bigrì∆t girifte ≠utmış
[19b] Kediye gürbe dinür färeye mùş

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
441
™arılup øuçma der-ä˚ùş dimek
Ber dinür gögse øucaødur ä˚ùş
395 Hem øulaø tozı benä-gùş oldı
Küpe mengùş øulaødur da∆ı gùş
™ä≈ib-i úaøla ∆ıredmend dinür
úAøla u´ dir Ça˚atay yaúnì hùş
úAølı noø´äna seräsìme dinür
Bayılup kendüyi bilmez medhùş
Mey ü mül bäde şaräbuè adıdur
Bezedür cürm ü günäh içme menùş
Söz sü∆an söyleyicidür gùyä
Ten-zede söylemeyen yaúni ∆amùş
400 Oldı ya˚murluø adı bäränì
Öyle üste giyilen bälä-pùş
Böyle sen kendü øumäşuè ´atma
Tu çunìn käle-i ∆odrä mefürùş
Zi-™äd æı≠úa-i ™äfìst P i ™äfìst P i ™äfìst Päk ü `äli´ ü `ä´ äk ü `äli´ ü `ä´ äk ü `äli´ ü `ä´
(Mefâilün feilâtün mefâilün feilün)
Ne˚ù vü mìne erik adıdur úArabca icä´
[20a] Dıräz dindi uzun nesneye hem öyle şinä´
Dürù˚ oldı yalan zùr ile mürädifdür
Dürù˚-zen di yalancıya hem da∆ı ≈arrä´
Tekù øıvırcıø olan ´aça dindi caúd gibi
Di çìze øıl yolacaø nesneye da∆ı minmä´
405 Tüvangerì dime zenginlik oldı yaúnì ˚ınä
Zügürde ∆aste dinür hem zügürdlük de ∆a´ä´
Şu nesne ki ola egri dinür kec ü muúvec
Di ≠o˚rı eylemege räst kerden ü iträ´
Zil adı täl da∆ı ´anc imiş o maúnäda
Köçek ki oynaya bäzì-ger oldı hem raøøä´
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
442
Mefäúilün feúilätün mefäúilün feúilät
Bu ba≈r içinde bulur gevher isteyen ˚avvä´
æı≠úa Der æı≠úa Der ≠úa Der-°äd Be-`¥än Sìne Tehì Ez `¥än Sìne Tehì Ez `¥än Sìne Tehì Ez-A˚rä◊
(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
Yaømaø efrù∆ten oldı úArabìsi irmä◊
Şimşek çaøması da ra∆şiş imiş hem ìmä◊
410 Pürze øırpındı dimekdür ki øurä◊e gibidür
Kärd u dindi maøa´ adına yaúnì mıørä◊
İş gören aldı˚ıdur säre meõäli rişvet
æar◊ başuè hem ödünç almaø imiş istiørä◊
[20b] Dìdebän gözci dimekdür hem o maúnäda raøìb
Hem da∆ı göz øapamaø oldı gülùc u i˚mä◊
Dinilür bä˚cıya rez-bän da∆ı nä≠ùr öyle
Bä˚çeye pälìz dimek rav◊a gibi cemúi riyä◊
™aølamaø oldı nigeh däşten ü ∆avl dimek
™ı˚ınacaø yirüè adı da penägäh u i◊ä◊
415 Emmege dindi mezìden da∆ı ma´´ öyle imiş
Di ı´ırma˚a gezìden hem odur úa◊◊ u úu◊ä◊
Oldı indirme fürù kerden ü ihbä≠ öyle
Dindi øaldırma˚a efräşten ü hem inhä◊
Bize yä Rabb iki dünyäda işi äsän it
Sehilü’l-emre bidäreyn lenä yä Feyyä◊
æı≠úa Der æı≠úa Der ≠úa Der-Æä ki zi Æä ki zi Æä ki zi-`ùbìst be `ùbìst be `ùbìst be-≈add-i İfrä≠
10

(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
Yola hencär dinürmiş úArabìsinde ´ırä≠
Hem uzaølıø dime mefhùmı da dùrì vü şi≠ä≠
™aøaluè pek øabası belme vü hilùfe imiş
Köseye dindi teng-rìş o maúnäda sinä≠

10 Matbû. Yazmada yok.

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
443
420 æara øula˚a füränıø dinilür da∆ı úinäø
İri arslan dimedür şìr-zijän gibi úa≠ä≠
[21a] Ügi øuşına dinür kùf da∆ı ◊uvú öyle
Yarasa adı şeb-engìz hem oldur va≠vä≠
Æasa maúnäsı fejim kürbe mürädifdür hem
Şäd-kämì di sevinmeklige mänend-i neşä≠
Yäverende da∆ı yardımcı muúävin gibidür
Däd kerden dime úadl itmek imiş hem iøsä≠
Bäliväsa dinilür iplige bir adı da ∆ay≠
İgnenüè yurdısı sùfär da∆ı semm ∆ıyät
425 Di uruşma˚a zediş yaúnì te◊ärub dimedür
Oldı ˚av˚ä ˚alebe lenber anuè gibi hiyä≠
Dìdeden øa≠re-i eşküm dökülür dil mecrù≈
İsmimi ∆ùn-ı dilimden idesin istinbä≠ *Muúammä Be-näm-ı Mu≈ammed*
æı≠úa Der æı≠úa Der ≠úa Der-ßä ki Be-®ähir Heme Rengìn ®ähir Heme Rengìn ®ähir Heme Rengìn-Elfä®
11

(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
Dindi ∆ışm itmege ar˚ìden ü täzìde nikä®
Bed-meniş oldı fenä ∆uylu hem öyle cinúä®
Cenge peykär dinürmiş müterädifdür ≈arb
Da∆ı ceng itme sitìzìden ü hem öyle temä®
Didiler uyøudan uyanma˚a bì-där şuden
Gözièi aç ki o maúnäda imiş istìøä®
[21b] 430 Hem fürùzende vü bärıø dimedür parlayıcı
Áteşüè şuúlesine dindi tebiş yaúni şuvä®
Gizleten oldı nühüfte da∆ı mektùm öyle
Dindi ≈ıf® itmege päsìden o maúnäda li≈ä®
Dinmiş ivdirmege iúcäl ü şitäbänìden
Yaúni12 taúcìl anuè gibi hem öyle inkä®
Gùşväre küpe maúnäsınadur øur≠a mi§äl

11 Matbû. Yazmada yok.
12 “Oldı” matbû
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
444
Æut øula˚uè ki leõälì gibidür bu elfä®
æı≠úa Der æı≠úa Der ≠úa Der-úAyn u úıyän Çün Mihr Ez úAyn u úıyän Çün Mihr Ez úAyn u úıyän Çün Mihr Ez-`ay≠u’ş-Şuúä
13

(Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün)
æola bäzù dindi maúnäsı úArabca oldı bäú
Gez da∆ı arşun dimekdür kim mürädifdür Ÿiräú
435 İçmek äşämìden ü hem iøtibäú u iøtimäú
Yutma˚a dindi fürù bürden dinür hem ibtiläú
Oldı nev-peydä vü mu≈de§ yeèi ìcäd olunan
Da∆ı peydä kerden ìcäd eylemek hem i∆tiräú
Şìd olmışdur güneş da∆ı anuè gibi Ÿükä
Işı˚a aydınlı˚a pertev dinür yaúnì şuúäú
Şimşege dirler dıra∆ş olmış hem ol maúnäda berø
Parlamaø oldı dıra∆şìden na®ìri iltimäú
[22a] Dindi øorøutma˚a bäkänìden ü terhìb hem
`avf itmekdür hiräsìden meõäli irtiyäú
440 Aldamaø oldı firìbìden ki ˚abn anuè gibi
Di firìbänìden aldanma˚a yaúnì in∆ıdäú
Oldı pùşänìden örtmek tesettür gibidür
Hem açılmaødur küşänìden mi§äli inciläú
~aødur ancaø øäõil olma˚a hem uyma˚a sezä
İnneme’l-≈aøøa ≈aøìøun bi’r-rı◊ä ve’l-ittibäú
æı≠úa Der æı≠úa Der ≠úa Der-˙ayn Be ˙ayn Be ˙ayn Be-úayn-ı Dil ü ı Dil ü ı Dil ü ≠abúest Fürù úest Fürù úest Fürù˚
14

(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
Gösteriş oldı nümäyiş yüce rütbe ämrù˚
Hem uzun boyluya [hem] dindi vaøära ämù˚
Esnemek yäze vü ∆am-yäze gegirmek ärù˚
Oldı ämì˚ øarışmış dinür az nesneye şù˚

13 Matbû. Yazmada yok.
14 Matbû. Yazmada yok.

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
445
445 Rùşenäyì dinür aydınlı˚a rùşen aydın
Da∆ı aydınlı˚a hem parlayışa dindi fürù˚
Şìr süd mäst yo˚urtdur tere ya˚ı meske
Fele dirler a˚ıza øayma˚a tù ayran dù˚
Yıøamaø şüsten ü yıøanmışa şùyìde dinür
Çirk di kire da∆ı kir ile pasa äjù˚
[22b] Dirilüp divşirilen çìde vü ber-çìde imiş
Dindi pervend øumäş ´arøısına bo˚çaya bù˚
æalb-zen kimseye deyyù§a da˚al-zen dinilür
Da∆ı mechùl olan nesneye dirler äşù˚
450 Æatlu dilliye dinür çerb-zebän şìrìn-gù
Şäúire dindi su∆ansäz u yalan oldı dürù˚
Cähıla cähile rifúat mı gelür úälemde
úAlem-efräz-ı meúärifdür olan ´ä≈ib-i tù˚
æı≠úa-i Çün Bùy i Çün Bùy i Çün Bùy-ı úAnber æùt Áred Der ı úAnber æùt Áred Der ı úAnber æùt Áred Der-dimä˚
15

(Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün)
Serçe güncüşk ü gögerçindür kebùter øar˚a zä˚
`unc bayøuş ügeyikdür fä∆te øuz˚un kelä˚
Da∆ı øırlan˚ıç piristù äşyän oldı yuva
Kä˚ äteş øar˚a vü øuz˚un ´adäsı kä˚ kä˚
Zindegänì dirilik oldı zindegì ´a˚lıø dimek
Can revän u merg ölümdür mürde ölmiş zinde ´a˚
455 Pek ≠olu leb-rìz o maúnäda leb-ä-leb öyledür
Hem da∆ı sä˚ar øade≈dür pek büyük ola tüfä˚
Ça˚ vaøt ammä úAcem ∆ä≠ır suõäl itdükce dir
™a˚ olasın yirine bäşed dimä˚et kùk ça˚
[23a] Cùy-ı şìr ol ´u ki aømış bir zamän Şìrìn içün
Kùh-ken Ferhäd u kùh-ı Bì-sütùn deldigi ≠a˚
I´fehän şehrindeki nehrüè adı Zäyìde-rùd
Bir müzeyyen ba˚çedür yanında anuè Çär-bä˚

15 Matbû. Yazmada yok.
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
446
Räh yol güm-räh az˚un ◊äyiú olmış güm-şüde
Hem øulavuz reh-nümä vü bedreøa reh-ber sürä˚
460 Yaø biyefrùz u be-yär ìn-cä getür bunda dimek
Şemúdän oldı leken yanmış fitìle di çerä˚
Yaøı içün şol demürden da˚lı˚ı dä˚ìne hem
Key øaçan da∆ı úArabca yaøıdur key yaúni dä˚
Bu kitäbum bir gülistandur oøu bülbül gibi
Seyr-i gülzära ne ≈äcet işte budur bä˚ u rä˚
æı≠úa Der æı≠úa Der ≠úa Der-Fäz-ı Güher ı Güher ı Güher-i Pür Çü ™adef i Pür Çü ™adef
16

(Feilâtün feilâtün feilün)
Rede vü reste zede cümlesi ´af
Sù-be-sù her yaèadur sùy ≠araf
Zend ü äteş zene çaømaø adıdur
Gül øı˚ılcım adıdur17 øavdur ∆af
465 ™ä≈ib-i ba∆t ∆unük da∆ı ´ovuø
Senkçe di ≠oluya øara ∆aşef
Oldı yanmaø erimek sùz u güdäz
Sù∆te yanmışa di yalıèa tef
™aøsınuè adı sifäl ammä kim
Müşterekdür úArabì ile ∆azef
æurba˚a ˚ùk di ar˚a kärìz
Dindi øaplumba˚aya da∆ı keşef
[23b] İncü maúnäsına dür mervärìd
Gùş mähì işidürsiè di ´adef
470 Hem sütùr oldı binek ≈ayvänı
Da∆ı ≈ayvan yiyecek nesne úalef
Müşterek cümle lisanda ´äbùn
Färsìde köpüge dirler kef
Eb ü ceddüè gibi cidd üzre olup

16 Matbû. Yazmada yok.
17 “dimedür” matbû

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
447
Eyle kesb-i hüner ey ∆ayr-∆alef
Sì-mur˚-ı Kùh-ı æäfest Ín æı st Ín æı st Ín æı≠úaem Be ≠úaem Be ≠úaem Be-revnaø
18

(Müstef’ilün feûlün müstef’ilün feûlün/Mef’ûlü fâilâtün mef’ûlü fâilâtün)
Boşdur tehì ≠olu pür ´u äb u kùze bardaø
Tìre şuden bulanmaø hem cùy-bär ırmaø
I´marlamaø siperden gönderdi hem firistäd
Seçmek güzìden oldı da∆ı sitäden almaø
475 æapma˚a di rübùden yelmek da∆ı devìden
æaçmaø gürì∆ten hem pùyìden oldı øoşmaø
Bön kimseye di kùden fertùt hem bunamış
Şeydä delü dimekdür kälìve şaşøın a≈maø
Pìräye zìb ü zìver äräyiş oldı zìnet
Árästen bezenmek pìrästen ≠onatmaø
Ábisten ü siterven yüklü øı´ır dişiler
Æo˚ma˚a dindi zäden hem zästen ≠o˚urmaø
Urmaø zeden leked-zen tepme urıcı yaúnì
Çekmek keşìden oldı engì∆ten øoparmaø
[24a] 480 Oynar iken yutulmaø maúnäsı bä∆ten hem
Bäzìden oynamaødur bäzìçedür oyuncaø
Müstefúilün feúùlün müstefúilün feúùlün
~aøøa tevekkül iden däõimä olur muvaffaø
æı≠úa-i Käfì ki maúnårä Kuned İksìr i Käfì ki maúnårä Kuned İksìr i Käfì ki maúnårä Kuned İksìr-Reng
19
(Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün)
Şìvegerdür cilveli näzük güzeldür şù∆ u şeng
úİşve näz u bùs öpüşdür şerm utanmaø úär neng
Bìve ≠ul germìde øızmışdur zıbıøçı saúterì
Hem zıbıø adı meçäçenk oldı da∆ı çìz çeng
Kän-cimäú u älet-i maúhùdenüè adı nere

18 Matbû. Yazmada yok.
19 Matbû. Yazmada yok.
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
448
Ferc küs hem äb-ı püşt olmış menì ergen meleng
485 Kùr nä-bìnä vü da˚-ser başı ≠azlaø kel keçel
Ker ´a˚ır dirler çola˚a çeng di ≠opala leng
æırmızı sur∆ u siyäh øara yeşil sebz aø sefìd
Gök kebùd u ´arı zerd ü boya fäm u gùne reng
Münc ü zenbùr arı kend ü øo˚an bal engebìn
Æatlu nùşìn acı tel∆ ü zehr nìş ü hem şereng
`ırs ayu pùzìne maymun seg köpekdür gurk øurd
Şìr arslan dilki rùbäh u da∆ı øaplan peleng
[24b] æurba˚aya di veza˚ øaplumba˚aya seng-püşt
Yengece ∆ar-çeng ü kirpi ∆är-püşt ü pençe çeng
490 Kebg keklik atmaca bäşe ≠o˚an şeh-bäz hem
Çayla˚uè adı ˚alìväj u za˚an ≠urna keleng
Yay kemän u zih kiriş peykän demren nevg uç
Hem nişän ämäc oødur näveg ü tìr ü ∆adeng
Düzd ∆ırsız ip resen äver getür ävìz a´
Yol kesici räh-zen şöhretlüsi şeng ü meşeng
Binmişe dirler süvär u yol durıcı reh-neverd
Hem yayan gitmek piyäde reften eglenmek direng
Fehm ü dänişle olur aørän içinde ser-firäz
Kim oøursa bu kitäbı başına ≠aøsun çeleng
æı≠úa Der æı≠úa Der ≠úa Der-Läm-ı Hemäleş Be ı Hemäleş Be ı Hemäleş Be-cihänest Mu cihänest Mu cihänest Mu≈äl
20
(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
495 ˙äze gül-gùne øızılca ki ider ru∆ları al
Vesme øaşa çekilen rästı˚a dirler beèe ∆äl
Bir viläyet adı Fer∆är ki dil-berleri çoø
Her ≠arafdan ´alınan ´aça dinürmiş fer-∆äl
Çeşm-i za∆m oldı na®ar degme neúùŸu Billäh
Düşmenüè da∆ı fenä yorması ´anusı şikäl
[25a] æayrevan göklerüè e≠räfı sitäre yıldız

20 Matbû. Yazmada yok.

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
449
Yeèi ay mäh-ı nev oldı úArabì adı hiläl
Çeşm-i sùzen dime mefhùmıdur igne deligi
Hem o maúnäda da∆ı oø gezi olmış sùfäl
500 Adı úanøä øuşınuè var ise sì-mur˚ imiş
æanaduè başları şeh-per da∆ı öyle şeh-bäl
Dişi ayuya çaøal gähìce ≠a˚larda aşup
Æo˚urur ayu o ≈ayvänı ki dirler ger-şäl
`äksär ol ki toz u ≠opra˚a bulaşmış ola
Ayaø altında sürinmiş tepelenmiş pä-mäl
Dindi ämù∆ten ögrenmege kesb eylemege
Hem ≈aräm oldı şüfùr u da∆ı misräd ≈eläl
™açmaø efşänden ü rì∆ten olmış dökmek
Pür şude ≠olmış olan pek ≠oludur mäl-ä-mäl
505 Oldı øälìçe nihäl ü keçenüè adı nemed
Hegbe ∆ar-çìn ü ˚arär imiş o øıl øara çuval
Yaşda kim olsa ber-ä-ber aèa hem-zäd dinür
Da∆ı mänend gibi mi§l ü na®ìr oldı hemäl
˙u´´adan ièleme fikr eyleme şükr it ~aøøa
[25b] Şükr Ízed kun ez-endùh miyendìş ü menäl
Ín-æı≠úarä Ke ≠úarä Ke ≠úarä Keşìdeem ez şìdeem ez şìdeem ez-Mìm Der Mìm Der Mìm Der-raøam
(Mef’ûlü fâilâtü mefâîlü fâilün)
Kätib debìr ∆äme vü kilk oldı hem øalem
Mektùbuè adı näme yazılmış nüvişte hem
Gizlik øalem-tıräşa úaynek di gözlüge
Peşm-i devät gerçi dimiş lìøaya úAcem
510 Derhem odur ki burtışa øarış buruş ola
Birbirine yanaşmış olana dinür be-hem
Dìvän-∆äne adı da tä[lä]r imiş da∆ı
Şeb-∆äne päd-şäh seräyındaki ≈arem
Olmış piriste besleme úavret maøùlesi
Çäker øul oldı da∆ı perestär imiş ∆adem
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
450
Pek øutlu nesne oldı hümäyùn hümä gibi
Vaøt-i mübäreke din[ül]ür hem ∆uceste-dem
`um küp dimekdür egri ∆am kej dinür da∆ı
Büklümlenüp ≠olaşmış olan nesne ∆am-be-∆am
515 Pä-pùşa päydän u da∆ı kefş ü sür dinür
Hem cizme mùze vü çaru˚uè adıdur şemem
Mefúùlü fäúilätü mefäúìlü fäúilün
[26a] Räyet-keşän-ı úilm ü meúärif olur úalem
æı≠úa Çü æı≠úa Çü-Müşk-i `oten Bùy Dehed Der i `oten Bùy Dehed Der i `oten Bùy Dehed Der-meşäm
(Müfteilün fâilün müfteilün fâilün)
Bäm se≈er øuşlu˚a çäşt di a∆şama şäm
Çäşte yimek imiş vaøt-ı ¬u≈äda ≠aúäm
Säye dinür gölgeye säye-zede cin ≠utan
æoèşuya hem-säye di ≠ama da∆ı dindi bäm
Bäver inanmaø yemìn adı da sevgend imiş
Şähide dirler güväh rehne gerù borca väm
520 Terkiye fiträk di kesmeye bergestüvän
Zìn eyerdür geme dizgine dirler ligäm
Käm dimä˚a dinür da∆ı muräd u meräm
Adıma hem Färsì käfıla ad oldı gäm
Näm dimek ad imiş adı çıøan nämdär
Şöhret ü şänı olan kimseye dirler be-näm
Terbiyesiz şa∆´a nä-pu∆te dimek ı´≠ılä≈
Pu∆te dinür pişmişe çig dime maúnäsı ∆äm
Rem süri da∆ı reme ürkmişe rem-kerde di
Dièleniş äräm imiş yaúnì mu≠ìú oldı räm
525 Áh u fi˚än itmege mäteme şìven dinür
[26b] Da∆ı muräda iren kimseye dirler be-käm
Her çi ne∆¥ähì be-cù her ne dilerseè dile
Lu≠f ider i≈sän ider saèa o Rabbü’l-enäm

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
451
Zi-~arf-i Nùn Bùd Ín i Nùn Bùd Ín i Nùn Bùd Ín-æı≠úaem Şäyän Fehmìden Şäyän Fehmìden Şäyän Fehmìden
(Mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün)
Efendi aèla kim düşmenlik etmekdür efendiden
Cefä vü cevr imiş äzär u incitmek de rencìden
Da∆ı düşnäm sögmek serzeniş tevbì∆ itmekdür
Melämet eylemek bed söylemek oldı negùhìden
Teõessüf itmedür efsùs kerden ≠aúnedür nefrìn
Sütùhìden ≠arılmaødur hem ol maúnäda ˚armìden
530 Temelluø läbe yaltaølanmaø oldı cäblùsìden
Dinür úöŸr itmege pùziş hem anuè gibi pùzìden
Ferämùşì unutmaø yäd kerden yaúni aèmaødur
Hediyye oldı dest-ävìz irişdirmek resänìden
Şeved hem mìşeved olur da∆ı olmaz imiş nebved
Şuden bäşìden olmaødur da∆ı ´açmaø da päşìden
Kemìden gibi gähìden dimek de eksik itmekdür
™ı˚ınmaø oldı güncäyiş anuè anuè mefhùmı güncìden
Bıraømaø oldı efkenden yuvarlanıcıdur ˚al≠än
[27a] Dinür hem düşmege üftäden anuè gibi üftìden
535 ™ıøılmış nesnedür efşürde ≠oèmış nesne efsürde
Ferä hem ämeden cemú olma yumşatmaø da fer∆ìden
æaçan olur ber-ä-ber dinmek imiş key buved yeksùn
İşitmekdür şenìden dìde göz görmek da∆ı dìden
Dinür şäpäş u ta≈sìn äferìn itmek ma≈allinde
Güzìde münte∆ab nesne begenmekdür pesendìden
Dögüşden øaçmaø imiş käl boz˚unluø dimekdür hem
Şe∆ùde yaralu at kişnemek oldı şe∆ùlìden
Çi düşse bä˚a øa≠re øa≠re dirler jäle vü şeb-nem
Şüküften gibi maúnäda açılmaødur şükùfìden
540 ™alınmaødur ∆ırämìden çemänìden çemìden hem
Büyümek uzamaø neşv ü nemä bulmak da bälìden
Nevä na˚me hezär-ı ∆oş-nevä ´avtı iyü bülbül
Seräyìden øuş ötmek na˚me itmekdür seräyìden
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
452
Bu bä˚ içinde oldum gül gibi gülmek içün ´olmış
Der-ìn gülşen şudem pejmürde çün gül behr-i ∆andìden
Ín-æı≠úa Şäyän Ez Şäyän Ez Şäyän Ez-beher Yärän beher Yärän
21

(Müstef’ilâtün müstef’ilâtün)
`ùban güzeller gülici ∆andän
Bùsìden öpmek úahd oldı peymän
[27b] ™alınıcıya dirler çemän hem
Öyle dimekdür da∆ı ∆ırämän
545 Bìnend märä bizi görürler
Baømaø nigäh u gözci nigeh-bän
Rändìd ez-der sürdi øapudan
Begşùd açdı øapucı der-bän
Ränden ne dirseè sürmek dimekdür
Olmış sineklik adı meges-rän
Kerdem rüfùşe itdüm günähı
Hem nädim oldum geştem peşìmän
Gizlü nihän u bellü hüveydä
Görinicidür yaúnì nümäyän
550 Aldayıcıya dindi firìbä
Dìv ehremen hem cinnile şey≠än
Şìbä-zebän di sözi fa´ì≈a
Söz bilen ädem merd-i su∆an-dän
Á˚äz ol iş başlamaødur
™oèına dirler encäm u päyän
A˚ır girän u yeyni sebük hem
Anlardur änhä bunlardur ìşän
Yeksan nebäşed olmaz ber-ä-ber
Pür-dil bahädur øorøaø hiräsän
555 Gìräter ol kim pek ≠utıcıdur
Şol kim øaçıcı oldı girìzän

21 Matbû. Yazmada yok.

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
453
Şäyed sezädur bäyed gerekdür
Bäyeste läzım çoødur firävän
Müstefúilätün ba≈r-ı recezdür
Ögren biyämuz øolaydur äsän
æı≠úa Çün Cäme æı≠úa Çün Cäme ≠úa Çün Cäme-i Çesbìde Be i Çesbìde Be i Çesbìde Be-bälä-yı Su∆an
(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
Cäme e§väba di ≠onluø tene ten da∆ı beden
Æona şalvär dinür gömlege hem pìrähen
Pòstìn kürk girìbän yaøa øaftän øabä
Ástìn yeè yeni nev oldı etekdür dämen
[28a] 560 `ilúat-ı fä∆ire eksùn u perend a≠lasdur
Per-niyän naøşı olan nevúa dinür a≠lasdan
Kìş semmùra da∆ı pek iyü kürke dinilür
Lìk Şìräzda ∆ilúat diyü gùş itdüm ben
Çeşn bayräma ◊iyäfet günine dirler hem
Çoø cevähirli olan täca dinürmiş gerzen
`ätemüè adı nigìn ü yüzügüè engüşter
Derzinüè yüksügi engüştene igne sùzen
Derz yiv ba∆ye nigende yamalıdur jende
Yamanuè adı vejeng anuèla di dügmeye sen
565 Pìne-dùz eski dikici vü küräde eski
Dù∆ten dikmek imiş da∆ı bürìde kesilen
Ber-me˚äz u da∆ı fe˚yäz dimek şerbetlik
Yaúni ba∆şiş diyü şäkirdüè eline virilen
Der-∆or-ı än ki neyem oèa ki läyıø degilüm
Virdi Alläh baèa bär `udä däd be-men
æı≠úa-i Gevher ki æadreş Mìşinäsed æadr i Gevher ki æadreş Mìşinäsed æadr i Gevher ki æadreş Mìşinäsed æadr-dän
(Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün)
Di müsäfir øondı˚ı ev ´ä≈ibine mìzbän
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
454
Hem müsäfir mìz ü mihmän oldı da∆ı mìhmän
[28b] Bir biri ardınca pey-der-pey sekir iz da∆ı pey
Hem senièçün ez-pey-i tu anıèiçün behr-i än
570 Ez-beräy-ı u da∆ı anuè içün ùrä aèa
Buncılayın zìnsän u ancılayın änçünän
Ánşän [o] anlaruè hem ìnşän [bu] anlaruè
Päd-şählardur keyän kimler dimek oldı kiyän
Çetr çadır oba ∆argäh u otaødur bärgäh
Pek büyük çadır dimek hem gölgelikdür säye-bän
Gök sipihr oldı zü≈al keyvän úu≠ärid tìr imiş
Ülkere pervìn dirler úarş-ı aúlä gerzmän
Müşterì Bercìş ü Mirrì∆üè adı Behräm hem
Zühre nähìd ´aman u˚rısı olmış kehkeşän
575 Merz-i bùm oldı va≠an ser-≈ad sınurıdur da∆ı
Merz ser-≈ad adıdur ser-≈ad a˚ası merz-bän
Päs ≈ıf® itmek da∆ı bir rubúı imiş gicenüè
Bu sebebden gice bekcisine dinmiş päs-bän

Rän uyluø çaøşıra şalvära da ränìn dinür
æula at yek-rän binilmişden kinäye zìr-rän
Dindi Zerdüşt aèa kim yapmış Mecùs içün kitäb
[29a] Hem Mecùsuè oøumışlarına dirler mù-bedän
Bilegü ≠aşı fesäne si≈r efsùn u füsùs
Da∆ı efsäne ≈ikäyet hem dinürmiş dästän
580 Bì∆te olmış elenmiş nesne pürvìzen elek
Dögmedür kùbìden ü mihräs maúnäsı havan
Aøıcı cùyän çekìden ≠amlamaø bäred ya˚ar
Hem oluø mìz-äb imiş altun oluø zer-nävdän
Oldı ´ancılmış ∆alìde sì∆ şiş püryän kebäb
Mìçeked ≠amlar dimek øan ≠amlayıcı ∆un-çekän
Bismil olmuşdur bo˚azlanmış bürìden kesmedür
Mu∆∆ ilik maúnäsına gelmiş kemikdür üstü∆¥än

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
455
Yara za∆m u yaralu za∆mìn ü da∆ı za∆mnäk
Di teşennüc olmışa bäsùr u pür-∆ùn ≠olu øan
585 Bil miyän olmış vasa≠ maúnäsına da∆ı gelür
æuşa˚a dirler kemer hem ince bellü mù-miyän
Färsì ögrendüm oldum böyle ≠atlu dillü ben
Pärsì ämù∆tem geştem çunìn şìrìn-zebän
æı≠úa-i `ùb Be i `ùb Be i `ùb Be-maúnìst Çunìn úİşve maúnìst Çunìn úİşve maúnìst Çunìn úİşve-nümùn
(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
[29b] Æaşra bìrùn u birùn içerüye dindi derùn
Çevre pìrämen o maúnäda imiş pìrämùn
Oldı mefhùm-ı `udävend hemän ™ä≈ib ü Rab
Yoø na®ìri vü mi§äli dimek olmış Bì-çùn
Dinilür Mäniy-i naøøäş kitäbına da∆ı
Gerçi İncìl-i şerìfüè adıdur Engelyun
590 Kelemend oldı22 şikäyet ide a≈välinden
Za≈met ü derdi olandur da∆ı rencùr u be-∆ùn
Didiler tenbel olan kimseye nekş ü hòşä
İşini görmege pek saúy iden ädem be-şükùn
Etlü canluya tenùmend di ferbih semize
Da∆ı lä˚ar arı˚a dindi nizär oldı zebùn
Tersine dönmişe maúkùs olana men≈ùsa
Bäz-gùne dinilür hem da∆ı väjùn23 u nigùn
˙ayrı dürlü dime maúnäsı diger-gùn olmış
Dürlü dürlü diyecek yirde dinür gùn-ä-gùn
595 Ma≈fenüè adı kecäve úaraba gerdùne
Döndigiçün didiler göklere çar∆-ı gerdùn
Käst noø´an da∆ı pek eksige kemter dinilür
[30a] Hem kemìne dimek eksiklü ziyäde efzùn
Reng-i nìrengine aldanma bu çar∆-ı dùnuè
Naøş-ı elvän diyü gösterdigidür buøalemùn

22 ol ki matbû
23 värùn matbû
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
456
æı≠úa Der æı≠úa Der ≠úa Der-Väv Çü Nev Väv Çü Nev Väv Çü Nev-bäve-i Bä˚-ı Mìnù
(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
Şermgìn utanıcı oldı øadındur bänù
Pìre-zen øoca øarı si≈r idicidür cädù
Biri birine ≠olaşmış dimedür pìç-ä-pìç
Mùy øıl şäne ≠araø ´aç bölügidür gìsù
600 æa´ı˚uè adı zihär oldı be˚al øoltuødur
Hem tiräş itme setürden eyegüdür pehlù
Pehleväna yel ü alp u güreşe küştì di
Güçlü øuvvetlü tüvänä da∆ı øuvvet nìrù
Cävidänì ile cävìd ebedì vü däõim
Rä≈at äsäyiş ü cennet gibi hemçün mìnù
Sìb elmadur iyü bih da∆ı beh ayvadur
När enär u erik enväúına dirler älù
A´ma täk ü üzüm engùr øoruødur ˚ùre
Oldı gül-när kiraz vişnedür älù-bälù
605 Enberùd u likel enberd dinür emrùda
[30b] Şeftereng ile hülù ikisi de şeft-älù
Dindi bäreng turunca büyügidür näreng
Da∆ı limon a˚acı oldı dıra∆t-ı lìmù
Bär u ber mìve vü turfanda yimiş nev-bäve
Bihterìn pek iyüsidür iyü nìk ü nìgù
Hinduväne dinilür øarpuza øavun germek
`ar-beze ikisinüè adı øabaø oldı kedù
Zìre kemùn u yüzerlik tu∆mı da∆ı sepend
Çörek otına di bu˚anc u maruldur kähù
610 Ín su∆anrä bu sözi nìk şinev dièle iyü
Färsì bilmeyen ädem olamaz nädire-gù
Hemçü Güherhäst Ín æı≠úa Be Hemçü Güherhäst Ín æı≠úa Be-Dìhìm-i Şäh

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
457
(Müfteilün fâilün müfteilün fâilün)
`uşk øurı yaş ter otla˚a dirler giyäh
æurı çıra käh imiş oldı ´aman adı käh
Giceyi i≈yä iden şa∆´a di şeb-zendedär
Hem da∆ı şeb-∆¥ìz odur vaøt-i se≈er bämgäh
Eyle tevekkül dimek oldı penäveh bikun
™aølanacaø yir kemìn yaúnì ´ı˚ınmaø penäh
Külbe küçük ≈ücredür mu∆ta´arı ∆äne-veş
[31a] ~aø yolına yapılan tekye gibi ∆änøäh
615 Kä˚ıd-ı zerdì berät ismi ne ≠u˚ra nişän
Päd-şehüè virdigi dirlik imiş nän-ı şäh
™arpa girìve di yol gösterici reh-nümùn
İşlek olan ulu yol adı imiş şäh-räh
Virme medeh çek bekeş øoma dimekdür menih
Al bisitän iste cùy isteme dinse24 me∆¥äh
Ansız olan nä-gehän hem da∆ı nä-gäh imiş
Vaøte di hengäm u gah gähice dimek de gäh
İster iseè maúrifet yanıma gel de dile
Ger tu bi∆¥ähì hüner nezd-i men äv bi-∆¥äh
Bùd Ín- Bùd Ín-æı≠úaem Ru ≠úaem Ru ≠úaem Ru∆sär Däni ∆sär Däni ∆sär Dänişrä Çü Áyìne şrä Çü Áyìne şrä Çü Áyìne
(Mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün)
620 Di resm ü úädete äyìn elbette her-äyìne
æadìmì oldı dìrìn ü hem ol maúnäda dìrìne
Bulunmış bir ∆azìne `usrev ü Pervìz vaøtinde
Ki genc-i şäyegän dirler ∆azìne da∆ı gencìne
Bucaø pey˚ùle käşäne dimekdür mu∆ta´ar ∆äne
Döşer mìgüstered yüèden ≠oøunmış nesne peşmìne
`u´ùmet düşmenì vü dòstì maúnäsı ∆ulletdür
Göèülde olmasa gizlü úadävet dindi bì-kìne

24 “dirse” matbû
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
458
[31b] Æudaø ≠uda˚a olsa leb-be-leb emmek mekìden hem
Gögüs gelse gögüs üstine dirler sìne-ber-sìne
625 Dinürmiş zengile çaø çaø iden ∆al∆äla ayaøda
Bilezik kim ≠aøar ma≈bùbeler øolına destine
Se-şenbe ´alı gündür çär-şenbe erbaúädur hem
`amìse penç-şenbe dindi yevm-i cumúa äŸìne
Di şenbe yevm-i sebte hem a≈ad yek-şenbe olmışdur
Mübärek yevm-i i§neynüè dü-şenbe dindi adına
Şeker-güftär olur mı ≠ù≠i-i ≠abúum gibi herkes
Mu´affä itmeyince sìnesin mänend-i äyìne
æı≠úa-i Hemçü Gülì Der i Hemçü Gülì Der i Hemçü Gülì Der-Şìşe
(Feilâtün feilâtün feilün)
Kär-ı pinhän da∆ı gizlü işe
Bildi cäsùs bedänest ìşe
630 Kär-dän iş bilici merd ädem
Fikr ider yaúni kuned endìşe
Maøa´a käz u bıyı˚a di bürùt
Hem ´aøal rìş ü ´açaødur rìşe
Meşiken øırma ≈aŸer øıl zinhär
Áb-gìne da∆ı mìnä şìşe
Ücretile iş idendür müzdùr
Müzd ücret da∆ı ´anúat pìşe
Bì∆ kök oldı øoparmaø kenden
Ney øamışdur mìşelikdür bìşe
635 Direge dindi sütùn balta teber
Dörpü sùhän u keserdür tìşe
Gice gündüzde şebän rùz hemän
Oøu meyl eyleme Ÿevø u úìşe
[32a] `òşä Ín æı≠úa `òşä Ín æı≠úa-i Raúnä Be i Raúnä Be i Raúnä Be-Mı´rúahä Mı´rúahä Mı´rúahä-yı Ber-ceste
25

25 “nev-ceste” matbû

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
459
(Mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün)
æırarsın bişkenì yap yap dimek äheste äheste
æade≈ ≠olsa piyäle di øırılmış da∆ı işkeste
Nemäsı olmayan yaúnì cemädäta di ber-beste
Anuè ◊ıddı da∆ı yire döşenmiş sebze ber-rüste
Ekäbir øapusı işigine dergäh dirler hem26
İşikdür ästän u ästäne da∆ı ä∆este
640 Æabìbüè baødı˚ı øärùre adı pìşyär olmış
úİläcuè adına därù dinür bì-mär imiş ∆aste
Egerçi ´ıçramaø øaçmaø ∆alä´ olmaø imiş cesten
İyü mı´räúa va´f-ı ı´≠ılä≈ì oldı ber-ceste
Meõäl-i şùy-dìde er görüp §eyyib olan ∆atun27
Nikä≈uè adıdur käbìn aya˚ı ba˚lu pä-beste
Bu dest-ävìz Sünbül-zädedür erbäb-ı úirfäna
Gülistän-ı meúärifden getürmiş täze gül-deste
æı≠úa Ez æı≠úa Ez-derc-i Su∆an Çun Güher ∆an Çun Güher ∆an Çun Güher-i Nä-süfte
(Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)
úAølı ≠a˚ılmışa ≈ayräna dinür äşüfte
Hem o maúnäda hem alışmış olan älüfte
645 Dil-güşä øalb açıcı oldı mesìre gül-geşt
[32b] Hem şükùfe çiçek açılmış olan üşküfte
Æatlu uyøuya şeker-∆¥äb di ∆uften uyumaø
Uyumuş yatmışa ∆usbìde dinür hem ∆ufte
Pìlever çerçi dimek pìle ≈arìre dinür
Poliçe sefte imiş da∆ı delinmiş süfte
Fihe vü fih kürege dindi süpürge çärùb
`äk-rùbe süpüründi süpürülmiş rüfte
Tu mepindär ki sen ´anma ki däõim bilürem
Söylemek güften ü söylenmişe dirler güfte

26 “kim” matbû
27 “úavret” matbû
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
460
650 Dièle cevher gibi bil øadrini itme ◊äyiú
Gùşvär olsa sezä böyle dür-i nä-süfte
Çi Rengìn æı≠úa Her ~arfe Çi Rengìn æı≠úa Her ~arfe ≠úa Her ~arfeş Be-™adr Negest ™adr Negest ™adr Negest-Endùde
(Mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün)
Ezilmiş hem süzilmiş nesne säyìde da∆ı sùde
Üzülmişdür güsiste aşınup yıpransa fersùde
Sütùde med≈ olunmış äzmùde hem ´ınanmışdur
Emìn [ü] sälim eymen yaúni rä≈at olmış äsùde
`ıdìv ü key dimekdür päd-şähuè emridür fermän
Buyurmaø oldı fermùden buyurulmış da fermùde
İyülük ´a˚lıø olmış ten-dürüstì gibi bih-bùdì
[33a] İdi bùd olma˚a bùden dinür olmış da∆ı bùde
655 æarışmış oldı ämìziş da∆ı ämì∆ten öyle
Bulaşıø oldı älùden bulaşmış nesne älùde
Di süzgi adına pälùne pälùden da∆ı süzmek
Süzülmişden kinäye peltenüè adı da pälùde
Büyük olsa øade≈ peymäne di ölçek dimekdür hem
Cihan-peymä gezen dünyäyı ölçülmiş de peymùde
æabìle dùdmän u dùde ol maúnädadur ancaø
Tütünden mùmdan ≈ä´ıl olan isdür da∆ı dùde
Nigärìden dinür naøş itmege naøşa nigär ammä
Da∆ı ma≈bùba dirler hem ´ıvanmış oldı endùde
660 Süpürz olmış ≠alaø öd zehre da∆ı aø cigerdür şüş
Dinür hem bögrege gürde ba˚ır´aø adıdur rùde
Dinür kuhsära ≠a˚a tì˚-ı kùh üstinde sivrisi
Depe maúnäsıdur püşte yı˚ın mefhùmıdur tùde
Tevä ma≈v u telef olmaø tebäh anuè gibi olmış
Da∆ı hìç oldı pùç u hem úabe§ şoldur ki bì-hùde
Hemän ä§är-ı fey◊-ä-fey◊-i Vehbiyy-i İlähìdür
Degildür kesbile ≈üsn-i edä ≠abú-ı sü∆an-gùda

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
461
[33b] æı≠úa-i Gevher Zi i Gevher Zi i Gevher Zi-Deryä-yı Dilem Dìger Be yı Dilem Dìger Be yı Dilem Dìger Be-cùn
28
(Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün)
`äli´e särä dinürmiş yaúni úanber şäh-bùy
Pek iyüsi úùd-ı mendel úùd a˚acı där-bùy
665 Näfe-i müşk ol göbekdür kim düşer ceyrändan
Çìn ıølìmindedür ammä o ähù başøa ´oy
`a≠ ber-äverde henüz tüyi belürmiş täzedür
Di tegil tüysüz olan ma≈bùba yaúnì säde-rùy
Can-fezä cän artıran merdüm-keş ädem öldiren
Didiler maúşùøa cänän u ma≈alle adı kùy
Encümen meclis øızışdıkca di germ-ä-germ aèa
Oldı germ-ülfet iyü görüşme terdür da∆ı ∆oy
Rüstemüè babasıdur Zäl ü da∆ı pek i∆tiyär
æır ´aøallıya dinür ämìze-mùy u hem dümùy
670 Cündiler içinde pek aúlä binici şeh-süvär
Tevsen ol atdur ki pek sert ola yaúnì tünd-∆ùy
Ucı egrilmiş cirid çevgän úArabca29 ´avlecän
Cündiler atup anuèla ≠utdı˚ı ≠opa di gùy
Oldı egrilmiş ∆amìde bükülen pìçìde hem
İki øat nesne dütä vü øat øat olmış tùy tùy
[34a] Şù∆ açıø meşreblü näzük-≠abú u hem ≈ä◊ır-ceväb
Kirli paslı şù∆-gìn ü yayøamaødur şüst ü şùy
Güm yitikdür ◊äyiú olmış nesneye güm-geşte di
Yäften bulmaø dimek hem aramaødur cüst-cùy
675 æarışıø ˚av˚ä ile ´ìt u ´adä şùr u şe˚ab
Fitne äşùb u ziyän äsìb söz ´av güft-gùy
Ger tu dänì sen bilürseè bih ez-ìn bundan iyü
Mìşinäsem aèlarum fermä buyur söyle bigùy

28 “Be-cùy” matbû
29 “da∆ı hem” matbû
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
462
Me§nevì Der- Me§nevì Der-I´≠ılä≈ät-ı úAcem ı úAcem ı úAcem
(Fâilâtün fâilâtün fâilün)
Kätib-i can Bäriy-i ra≈met-meõäb
Fa∆r-ı úälem şa≈ne-i çärum-kitäb
Áb-ı ~ı◊r olmış da∆ı úilm-i ledün
Eyleyüp ez-ber unutma yäd kun
Päd-şehdür säye-i Yezdäa dimek
Bär däde eylemiş dìvan dimek

680 Rùz-ı nev rùziy-i tu dinse meõäl
Rızøuèı i≈sän ider ol Lä-Yezäl
Didiler a´≈äb-ı kehfe heft-ten
Hem güneşdür Yùsuf-ı zerrìn-resen
Áb-ı Meryem di ´alä≈ u úiffete
Da∆ı ser-sebzì dinürmiş devlete
úÍsiy-i şeş-mähe olmış mìveler
Pìş-res turfanda kim ol biter
Didiler Aúcäm-ı bì-şerm ü edeb
Kaúbe-i úulyäya ∆atun-ı úArab
685 Çer∆-i zerrìn-käse yaúnì äsmän
Hem güneşdür zemzem äteş-feşän
ßulmet oldı reng-i şäh-ı zeng-bär
™u kenärına dinürmiş rùd-bär
[34b] Gice mäúnäsındadur zülf-i zemìn
İstedigi yirde ≠uran ∆oş-nişìn
Rä≈atıla ∆oş geçen yıl şäh-säl
Şìr-i mur˚ ol nesne kim ola mu≈äl
Yil şedìd esdikde dirler dìv-bäd
Merkeb-i Cem bu havaya olmış ad
690 Söz büyüklerde sü∆andur äf-täb
Keşti-yi zer mäh-nev ey käm-yäb
Nüh ´adef oldı ≠oøuz øat äsmän
Çär-bä˚ ise úanä´ırdur hemän

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
463
Á∆şìcän hem úanä´ır adıdur
Çünki biri birinüè e◊dädıdur
Din-fürùşän olmış a´≈äb-ı riyä
Geçmez aøça da∆ı naød-i nä-revä
Pek øadìmì nesnedür pä-yı çenär
Säl-∆ùrde oldı ˚äyet i∆tiyär
695 Dindi taú®ìm itmege zänù-zeden
Nävek-endäz oldı ∆aløa ≠aún iden
Devlet ü iøbäl äb-ı bì-licäm
Áb der-cùy-ı tu devlet sende täm
Lu≠fıla i≈sän30 ider ber-pä kuned
Áşkär eyler dimek peydä kuned
Fäõide gördi dimekdür ≠urfe best
Hem da∆ı yär-ı muväfıø yek-nişest
Fikri pek yaèlış olan kùtäh-bìn
Meşveret yirine dirler gül-zemìn
700 Genclik gitdi dimek şeb der-güŸeşt
Hem iş işden geçdi äb ez-ser-güŸeşt
Gül şüküfte gizlü olmışdur úayän
Üstü∆¥än best a´lını itdi beyän
A´lı yoødur teh nedäred ìn sü∆an
Ara a˚zın ber lebeş engüşt-zen
Gelmedi eglendi reft ü seng best
Bitmese bir iş dinür ´ùret nebest
Bulsa iş ´ùret di äb ämed be-kär
Áş pu∆ten işe virmekdür øarär
705 Pek øolay işe dinür mùy u ∆amìr
Mùze vü gil oldı maúnäda úasìr
[35a] `äk-i rengìn dinse altundur muräd
Fur´at el virdi dimekdür dest däd

30 “i≈yä” matbû
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
464
Geçdi fur´at demleri ähù güŸeşt
Yıøılup gitsün dimekdür seg be-deşt
Ba∆t-ı dendän-∆äy pek men≈ùs ba∆t
Hem dinürmiş müşkil işe kär-ı sa∆t
Man´ıba irdi raøam ber-ser-girift
Hem øabùl itdi dimekdür ber-girift
710 Kibr ü úunvän eyleyendür ser-girän
Da∆ı maúzùle dinür æurõän-∆¥än
Hem iyü gün dostı yär-ı nev-bahär
Dem me∆or aldanma sen ey kämkär
úUzlet itdi rùy ber-dìvär kerd
Áşkäre eyledi dìdär kerd
Yalımı alçaø olan dìvär pest
Yaúni bu üslùb üzre zìn-dest
`äne-ken şoldur kim ola nä-∆älef
Bì-mu≈abä buldı˚ın yir ∆oş-úalef
715 Oldı maúnäda zi-desteş şud úinän
İ∆tiyärı øalmadı elde hemän
Dil-nümùde iltifät itmiş dimek
Dämen efşänden hem iúrä◊ eylemek
`ätem-i gùyä dehän-ı dil-berän
Hem da∆ı minøär-ı gül olmış zebän
æaçdı maúnäsına gelmiş püşt däd
úUzlet itdi der-pes-i zänù nihäd
Kerd ez-ù pehlù tehì dinse hemän
Anı terk itdi dimek olur úayän
720 ~ä◊ır olmış päyiçe pälä-zede
Dest ber-efşände ol kim terk ide
Mär ∆orden derd ü za≈met çekmedür
Hem31 fürù-reften meşaøøat çekmedür

31 “Dem” matbû

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
465
Gurg-i bärän-dìde görmiş rùzgär
Yaúni çoø şeylerden almış iútibär
Sırrını ifşä iden kùtäh-bäm
Ma˚z-pùsìde degilmiş úaølı täm
Hem da∆ı bì-där-ma˚z oldı reşìd
Nev-∆aber aldı dimek çeşmeş çehìd
[35b] 725 Yüriyenler näz ile dämen-keşän
Pek uzun boylu güzel serv-i revän
Yüz görümligi dimekdür rù-nümä
Hem mu´avver adıdur çihre-küşä
Pä-feşerd oldı dimekdür ber-øarär
Bäz-äverd itdi yaúnì iútiŸär
İútiŸär-ı nä-müläyim úöŸr-i leng
Pek ≠arılduøda dinür ämed be-teng
Æarılursa dinilür ämed-behem
Di be-cäy-ı ù anuè ≈aøøında hem
730 Pek ˚a◊ablandı dimekdür tìre şud
úAølını şaşırsa dirler ∆ìre şud
Sert idi pek yumşadı ämed fürùd
Devleti artarsa di äbeş füzùd
Mu◊≠arib olsa kişi şud deste di
Hem minäre adına gül-deste di
˙älib olduøda dinürmiş sikke-zed
Münte∆ab nesne da∆ı rùy-ı sepìd
Dindi ∆od-ser aèa kim bì-bäk ola
Sìne-ber-≠äø ol ki ba˚rı çäk ola
735 Çoø yilüp gezdi dimekdür øa≠re-zed
Hìç-käre boş sürüten şa∆´-ı bed
Pek muúänid kimse käfir mä-cerä
Hem da∆ı nä-däşt bì-şerm ü ≈ayä
~addini bildürdi dimekdür muräd
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
466
Dinilürse ber-∆uruş32 kälä nihäd
˙älib olduøda dinirmüş dest-bered
Yorulup ma˚lùb oldı bäz-∆urd
İştelim kerd eyledi ˚av˚ä nizäú
Hem da∆ı şeb-∆òş kerd itdi vedäú
740 Oldı rüsvä ber-sereş bey◊a şikest
Geldi o ≈äle be-rùzä u nişest
Bì-ser ü pädur perìşän-≈äl olan
Çùn-mände ´oèradan bì-mäl olan
Çeşm därende çü kim ümmìd ider
Gözlüge çeşm-i Firengì didiler
Altuna ˚arø eyledi der-zer girift
Da∆ı ≠utdı şuúlelendi der-girift
[36a] Dimek olmış äteş äyed ez-çenär
Ummadı˚uè yirden olur äşkär
745 Hem kedùyı vü çenärı diseler
Bir birine uymaz iki nesneler
Bir birine küfv olanlar nìk ü kem
Hem-ser-i ≠ävùs ≠ävùsest hem
Pìş-keş maúnäsı oldı33 tercemän
Sünbül-i ter da∆ı zülf-i dil-berän
æuvveti var zùr-däred der-ciger
Yaúni úafveyle dimekdür der-güŸer
Terk-i nämùs itme äb-ı rù merìz
Mer≈amet eyle dimek rìzì be-rìz
750 Bir iyü nesne telef olsa meger
Dinilür dìger nemìbended kemer
Ger dinürse ≠aşt ez-bämeş fütäd
Sırrı fäş oldı dimek olur muräd
İşidilse sırrı kim mektùm idi

32 “∆oş” matbû
33 “olmış” matbû

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
467
Ba∆yeeş ber-rùy-ı kär üftäde di
Gördiren yolsız işin ∆aløa hemän
Mär mìgìred be-dest-i dìgerän
Gizlü müfsid oldı kùteh ästìn
úAyb fä≈iş bäz-gùne-pòstìn
755 Gice gündüz cübbe-i ∆urşìd ü mäh
Şa∆´-ı meşõùma dinür zä˚-ı siyäh
Gizlü maúnäya dinürmiş der-libäs
Hem müneccim adıdur a∆ter-şinäs
~av◊-ı mähì äsmända burc-ı ≈ùt
Hem da∆ı demdür keşìd itdi sükùt
Nä-tüvän-bìn düşmen ü da∆ı ≈asùd
Pek faøìre didiler kìse-kebùd
Hem nişän-ı faør imiş engüşt-i nìl
Şol giran-cän u giran-säye §aøìl
760 Oldı ∆as-pùşì nifäøıla riyä
Áb-ı zìr-i käh mekr-i nä-sezä
úAhdini bozan kişi zinhär-∆¥är
Hem siyeh-käse leõìm-i nä-bekär
Dest ü pä zäd itdi saúy u ihtimäm
Pur şude peymäneeş úömri temäm
[36b] `ısset oldı gürbedür zindan serä
Yüze gülici imiş gendum-nümä
Gizlü ≈ìle gürbedür enbän imiş
`¥äb-gäh-ı ˚ùl bu devrän imiş
765 Pek fenä ile sürüldükde iyü
Æaún idüp dirler şütür-gürbe diyü
`äk şud ∆òr u ≈aøìr oldı dimek
Mär-ı şeydäyì ne dirseè engerek
Dest-kärì eylemekdür kesb ü kär
™a˚ elüè adına dirler dest-i kär
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
468
Yan virüp ´avma˚a çep däden dinür
æovcıya ˚ammäza nä∆un-zen dinür
Hem çep-endäz ol ki işi ters ola
Räh-ı ∆¥äbìde dinür işlek yola
770 Ra∆t-beste eylemiş úazm-i sefer
`ayme-zed dirler muøìm olsa eger
Açdı sırrın úùd der-micmer nihäd
Áşkär oldı dimekdür rùy däd
Gizlü söz mefhùmı olmış zìr-i leb
Bir dilim etmek gibi çekme taúab
Di simä≠uè adına ∆¥än-ı dıräz
Pek mülevve§ ekl iden şa≠ranc-bäz
Ebleh ü a≈maø olandur ∆ìre-ser
Her işin ∆oş fehm idendür dìde-ver
775 Di tevä◊uú idiciye ser-figen
Ádemi tekdìr idendür dil-şiken
Müddeúì vü ∆a´m dämen-gìr imiş
`ä≠ırı øalmış olan dil-gìr imiş
Däred ù der-zìr-i dämäneş çerä˚
Şähidi ≈ä◊ırdur eyle sen ferä˚
Şa∆´-ı ma´rùúa dinürmiş säyedär
Naúl der-äteş olandur bì-øarär
Olmış ebrù-zen işäret idici
Germ-rän atın sürüp pek gidici
780 Terk-i dünyä eyleyen ∆äne-fürùş
Bì-úıyäl ü serserì ∆äne-be-dùş
Bì-sebeb ma˚rùr olandur bäd-ser
Pek rezìl ädem kes-i zen gùn-∆ar
[37a] Dest∆ar-gù sögici bed sözlidür
Sirke-ebrù ol ki ekşi yüzlüdür
Ebleh ü a≈maø olandur gäv-rìş
Bì-sebeb úöŸr ü bahäne ∆uşk-rìş

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
469
Sebz-päy u şùm-pey meŸmùm olan
Nä-mübärek maødemi meşõùm olan
785 Dindi bed-pertev aèa kim ba∆tı zişt
Hem tekebbür eyleyen gerdùn-sirişt
Şol ki mu¬≈ik ola rüsväy u melùm
Dir úAcem bäzìçe-i zengì vü rùm
æä◊iyy-i Gìreng o kim ∆oş-gùy ola
`¥äce Na´ru’dd-din gibi dil-cùy ola
úÁrsız cerrära dirler ceste-gìr
Hem miyän-gìr öyle bì-úär u ≈aøìr
Şù∆-çeşm ol yüzi açıø bì-≈ayä
Zùr ile alan dilenci ∆ar-gedä
790 Çavuşuè adı siyeh-pùş oldı hem
Mu≈◊ır [u] øä¬ıya da olmış úalem
æul dimek mefhùmı da ≈aløa be-gùş
Hem köle maúnäsı olmış süfte-gùş
æapu yoldaşıyla aøran hem-künän
Cümlesinüè sözi birdür yek-zebän
Oldı ∆ıdmetkäruè adı pìş-kär
Hem kemer-beste da∆ı ∆ıdmet-güŸär
~ä◊ır olmışda ≠urur can ber-miyän
U´anup bì-zär olan ämed be-cän
795 İlerü çekdi dimekdür ber-keşìd
Aèladı mefhùmı olmış ber-resìd
~ä◊ır olur ästìn ber-mìzened
Hem aèa läyıø dimek ùrä resed
İnce fikr idici üştür-bìn imiş
Da∆ı üştür-∆ùy ´ä≈ib-kìn imiş
æapucılar ket∆udäsı mìr-bär
Eskidür çoø iş bilür köhne-süvär
Æabl-ı pinhan mìzened dinse meõäl
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
470
Şol işi ´aølar ki setr itmek mu≈äl
800 ~aşmet ü därätıla bä-reng ü bùy
Sözi bì-maúnå olandur mürde-gùy
[37b] Didiler ≈ä◊ır-ceväba ter-zebän
Fikri øuvvetlü olandur ∆urde-dän
Aèa dirler kim zebän-ı zer-gerì
Ola maúhùda işäret sözleri
Zìr-i bälä-gùy şol kim ∆al≠ı çoø
Zìr ü bälä nìst şekk ü şübhe yoø
Gizlü ser-beste muúayyen ser-zede
Munta®ırdur emre dämän ber-zede
805 Müfsid ü alçaø münäfıø zerde-gùş
Kendüyi med≈ eyleyendür ∆od-fürùş
Fäsıø u fäcir dimek säye-perest
Şìr-gìr oldur kim ola nìm-mest
Şenbe äb-ı ∆uşk revnaø äb u täb
Áteş-i ter oldı maúnäda şaräb
Dest-i şüst oldı dimekdür nä-ümìd
Dil-berüè mümtäzı ähù-yı sefìd
Yaúni daúvet eyledi äväze däd
Da∆ı räm oldı dimekdür ten-nihäd
810 Per-niyän-∆ùy ol kim ola ∆uløı ∆oş
Oldı bed-ä˚äz ∆uysuz sözi boş
Şol ki pek a≈maø ola dämen-dıräz
Säde-lev≈ olmış o maúnäda mecäz
™anúatında mähire pür-kär di
Çìre-dest olmış da∆ı anuè gibi
Saúy idüp çoø iş görendür dìv-dest
Yapdı müşkil işleri ber-bäd best
Pek göèülsüz iş ≠utıcı kär-düzd
Didiler ayaø terine päy-müzd

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
471
815 Dindi ma˚lùb u zebùna süst-gùş
Ten-zened maúnäsıdur olur ∆amùş
æuvvet ü øudret dimekdür dest-gäh
Gürg-i Yùsuf müttehemdür bì-günäh
Sen çekersin fikr34 itme kär-büd
Her ki seg rämì keşed ü mìkeşed
Tìşe sùy-ı ∆od zened dinse eger
Oldı maø´ad kendüsi nefúin arar
Rùy-ı ù bebned dimek mefhùmı hem
Yaúni anuè cänibidür mültezem
[38a] 820 Şöyledür maúnäda kec-där u merìz
æarda gez ammä belürsüz olsun iz
Diseler der-ästìn ìnest ü bes
Bulunan bu ˚ayrıdan ümmìdi kes
Der-çi tìrì dinse mefhùm u meõäl
Rütbe vü ≈älinden itmekdür suõäl
Dinilürse nändur rù˚an-fütäd
Bì-meşaøøat devlete irdi muräd
Rìş-i nä≠ùrì kuned yal≠aølanur
Bäziy-i ∆äye úabe§ işe dinür
825 Sengdür øandìl-i pür-fikr ü teläş
˙äfil olma ≈ä◊ır u øandìl bäş
Ín be-ù pehlù zened dinse temäm
Bu aèa beèzer dimek olur meräm
`äne tebrìk itse ferzend-i úAcem
Dir imiş kim bùriyäyì mìkunem
Rind ü ferzend oldı ˚äyetde ®arìf
Mìve-i dil şiúr ü inşä-yı la≠ìf
`¥äce olmış nävek-endäz-ı edeb
Pìç uşa˚a didiler mäder-celeb

34 “mirken” matbû
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
472
830 ~arf-i säkindür zede ey pür-hüner
Esre üstün adıdur zìr ü zeber
Pek perìşan yazıdur päy-ı kelä˚
Pu´uya girse di kerde päy-ı zä˚
Cäme-i mùyì da∆ı mù-bìne kürk
Dir úAcem şäúirleri ma≈bùba Türk
Bì-edeblik itse hem bir şa∆´-ı bed
Æaún idüp dirler ki Türkì mìkuned
Pek beyä◊ olsa iyü olsa şeker
Adına anuè ≠aber-zed didiler
835 Pencere maúnäsı olmış täbdän
Baca mùrì kim çıøar andan du∆än
Päki vü mùsì dimekdür ustura
Oldı ebrù-ken da∆ı cinbestere
Di bulut adına pìl-i äb-keş
Hem da∆ı şìr-i süvär olmış güneş
İmtizäcı bed olandur bed-øumär
Keykdür şalvär-ı bì-´abr u øarär
[38b] Nesne ◊äyiú olsa di sìm-äb şud
Pek ∆acìl oldı dimekdür äb şud
840 Sözde yaèlış ≠utıcıdur ≈arf-gìr
`urde-gìr ol úayb arayıcı ≈aøìr
Sözime da∆l itdi dimekdür muräd
Dir isem engüşt ber-≈arfem nihäd
BegŸer ez-men øo beni ≈älime sen
Yaúni incitme beni meşkun be-men
Pek ˚a◊abnäke dinürmiş ∆ìre-şìr
ßulm dest-endäz unutma yädgìr
Çeşm-i dil-ber ähu-yı dünbäle-där
Pek küçük ma≈bùba dirler ney-süvär
845 A´lı nesli päk olandur gevherì
Nazlı beslenmek de säye-perverì

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
473
Oldı nev-kìse yeèi devlet bulan
Da∆ı hindù-zädedür bed-a´l olan
Bäd-ı herze vaúdedür kim a´lı yoø
Hem siyehkär ol ki kiŸb ü fısøı çoø
Bì-vefä mefhùmıdur yäran-fürùş
Mur˚-ı dil maúnäsı olmış úaøl u hùş
Şa∆´-ı meõnùsa dinür kim germ-∆ùn
Ülfeti ola ´afä-ba∆ş-ı derùn
850 Gice gündüz adı olmış ∆uşk ü ter
Pek delidür ∆uşk-ma˚z u ∆uşk-ser
Gerçi şähid ola maúnäda güzel
Şähid-i bäzär ammä mübteŸel
Bir ma≈alde dinse şehrì vü gülì
Beldenüè mümtäzı budur ≈ä´ılı
Bülbül olmış zend-bäf u zend-∆¥än
I´fehanda ba˚çedür Naøş-ı Cihän
Dil-keşä Şìräzda bir ba˚çe hem
Şey∆ Saúdì anda medfùn-ı İrem
855 Da∆ı gül-geşt-i mu´allä ∆oş-mekän
`¥äce ~äfı® anda Firdevs-äşiyän
Áb-ı Rüknì hem anuè ırma˚ıdur
Menbaúı Allähu Ekber ≠a˚ıdur
æarışıø söz ´av dimek güft ü şenìd
Terk ü i˚rä◊ eyledi dämen keşìd
[39a] Perde efken oldı şa∆´-ı bì-≈ayä
Her kimi görse seven zùd-äşnä
Ten-fürù-däde şu kim ˚äyet mu≠ìú
Dest-i merdì dinse mefhùmı şefìú
860 Di enäyì aèa kim cehli úayän
Olmış a≈maølar da şìşe kerde-nän
Sa∆t-pìşänì olandur yüzi pek
Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (metin)
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
474
Çär-∆äye úavreti çoødur dimek
Di şehìdì aèa kim zen-päredür
úAvret içün can viren bì-çäredür
Pä-girift itdi cimäú u i∆≠ilä≠
Oldı maúnäda menì äb-ı neşä≠
Def-keş olmışdur da∆ı şol nä-bekär
Kim ider zen-päreye úavret şikär
865 Zen bimüzd ol øa≈be kim rüsvä-yı úäm
æalye-∆¥är oldı gidi beyne’l-úaväm
Mu˚lim olan şa∆´a dirler täz-bäz
Aralıøda iş düzici kärsäz
Täz-∆ìr ü çär-mì∆ ol fiúl-i ∆äm
Gùh-ı delläl oldı päzeng-i ˚uläm
Hem ≠abaø-zen didiler sa≈≈äøaya
Kendü gibi úavrete müş≠äøaya
˙arø-ı perrän birden id∆äl eylemek
Hem miyän paça sürişdirmek dimek
870 Ser-girifte dindi yefúallenmişe
Da∆ı ∆uft u ∆ìz tedrìcì işe
Dindi mücrim kimseye näme-siyäh
Hem da∆ı zülf-i ∆a≠ä cürm ü günäh
Tevbe eyle cämrä ber-seng-zen
úAhdüèi bozma meşev peymän şiken
Färi˚ olmaødur varaø gerdänden
Öyledür hem ästìn efşänden
Maúni-yi cän-ı men ü cän-ı şumä
Biz sizüèle sa˚ olalum däõimä
875 Dest ü päy-ı ∆od zedem çekdüm emek
Hem vedäú itdüm duúä güftem dimek
Buèa olsaydı diyü itmek recä
Cän ger ü cäme ger ü baş can fedä

Atabey Kılıç
Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları
Volume 2/2 Spring 2007
475
[39b] Di ser-ämed olsa bir nesne temäm
Tu≈fe-i Vehbì de bitdi ve’s-seläm
Bu tärì∆ile ÿeyl Bu tärì∆ile ÿeyl ∆ile ÿeyl-i Tu≈fe Miskiyyü’l ≈fe Miskiyyü’l ≈fe Miskiyyü’l-`itäm Oldı `itäm Oldı `itäm Oldı
(Mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün)
Zihì man®ùme kim peyveste-i ≈üsn-i ni®äm oldı
Vezìr-i aú®amuè näm-ı şerìfiyle be-näm oldı
Getürdüm sünbülistän-ı hünerden berg-i sebzimdür
Gül ü sünbül gibi pìräye-i farø-ı enäm oldı
880 æarì≈am øuvvetinden bilmem a´lä ifti∆är itmem
Mücerred lu≠f-ı ~aøøıla peŸìrä-yı ∆itäm oldı
Oøunduøça duúä-yı ∆ayra ma®har olmadur maø´ad
Bu ma≠lab bende-i nä-käma aø´ä-yı meräm oldı
882 Hezäran şükr idüp ~aøøa didüm tärì∆-i itmämın
Bi≈amdillah bu zìbä Tu≈fe-i Vehbì temäm oldı
Temmetü’l-kitäb bi-úavni’l-Meliki’l-Vehhäb bi-desti ∆a≠≠ı faøìrü’l-≈aøìr úAbdu’rRaúùfü’l-æandehärì

Konular