İRAN MİTOLOJİSİNDE ATEŞ -I-
“Âteş” sözcüğü, Avestâ’da; “ātar”, “ātarš” ve “ātarsh”; Pehlevice’de; “ātūr, ātār, ātaxš, ātāsh”; yeni Farsça’da: “âzer/âder”, değişik bazı lehçelerde; “âdîş”, “âtîş” ve “teş” şekillerinde kullanılır.[1] Bu kelimenin kökeni, Sanskritçe’de “alev” anlamını veren “Agni” adındaki ateş tanrısının sıfatı “ādrī” sözcüğüdür. Ateşin ortaya çıkarılması insanoğlunun hayatında en önemli buluşlardan biridir. Özellikle de soğuk iklimlerde ateşin önemi oldukça büyüktür.[2] İki taşın ya da taş ile demirin birbirlerine şiddetle sürtünmelerinden ortaya çıktığına ve bu yüzden taşın ya da demirin içerisinde yer aldığına inanılan ateş, Zerdüşt inanışı gereği kutsanmaktadır. Özellikle Zerdüşt inanırı kızlar, âteşkedelerde hizmette bulunmayı ibadet sayarlar.[3]
“Ātūr” ve “Âzer” adlarıyla da bilinen ateş, Mazdeizm’de büyük tanrılardan birinin adıdır. Aydınlık ve ateş, Ahura Mazda’nın insanlar tarafından görülebilen somut sembollerinden sayılır. Avestâ’da yerküreden sorumlu “Spendârmûz” adlı meleğin Ahura Mazda’nın kızı olarak kabul edilmesi gibi, Âzer Îzed de, genellikle Ahura Mazda’nın oğlu diye bilinir. Buradaki Ahura Mazda ilgisi bu iki tanrının büyüklüklerini göstermektir.[4] Âzer, Spend Mînû tarafından ele geçirilmesi çok güç olan “Ferr”in elde edilmesi amacıyla Ehrimen ile mücadeleyle görevlendirilen meleğin adıdır.
“Şimdi Âzeri, Ahura Mazda’nın oğlunu övüyorum. Âzer soyluları övüyorum.” Avestâ/Vispered, Kerde:16, Bend:1.
Ahura Mazda, Zerdüşt ile konuşurken beş şeyi diğer bütün varlıklardan daha güzel ve daha üstün yarattığını, bunlardan birisinin de ateş olduğunu söyler. Yine Mînû-yi Hired’te: bilge kişinin kime daha çok önem verilmesi gerektiği sorusuna verilen cevapta ateşten söz edilir. Bundehişn’de de: Allah’ın yarattığı yedinci şeyin ateş olduğu ve onun ışığını sonsuz aydınlık sahibi Ahura Mazda’dan aldığı ifade edilir. Şâhnâme’de ateş tanrısal aydınlık olarak nitelenir. [5]
Tanrısal bir aydınlıktır bu,
Akıllıysan eğer tapılmalı buna.
Firdevsî
Hintlilerin Rig Veda’larıyla, İranlıların Avestâ’larında dinî önderlere ait bir unvan olan “āthravan”, Pehlevice’de “Aturbān”, yeni Farsça’da “Âzerbân” olarak geçer. Âzerbân: “ateşi korumak için görevlendirilen kişi” anlamındadır. Eski Roma’da “Vestalis” adı verilen; bilgin, soylu bir aileden gelen iffetli bir kızın “Vesta” adlı tapınaklarda ateşi koruması ve sürekli yanmasını sağlaması için görevlendirilmesi gibi. [6]…….
[1] Mu’în, Muhammed, Mezdiyesnâ ve Edeb-i Fârsî, Tahran 1338 hş., I, 274; Dusthâh, Celîl, Avestâ, Tahran 1381 hş., II, 896-897; Yâhakkî, Muhammed Ca’fer, Ferheng-i Esâtîr ve İşârât-i Dâstânî der Edebiyyât-i Fârsî, Tahran 1375 hş., s. 31; Afîfî, Rahîm, Esâtîr ve Ferheng-i Îrân Der Niviştehâ-yi Pehlevî, Tahran 1374 hş., s. 404; Kezzâzî, Mîr Celaluddîn, Nâme-yi Bâstân, Tahran 1381 hş., I, 188; Boyce, M., “ādur”, Encyclopaedia Iranica/EIr., Komisyon, New York 1985 I, 472. Dihhudâ, Alî Ekber, Luğatnâme-yi Dihhudâ, Tahran 1346 hş., “âteş”, II, 36.
[2] Luğatnâme, “âteş”, II, 36; Yâhakkî, Ferheng-i Esâtîr, s. 31.
[3] Şemîsâ, Sîrûs, Ferheng-i İşârât-i Edebiyyât-i Farsî, Tahran 1375 hş., I, 33.
[4] Mu’în, Mezdiyesnâ ve Edeb-i Fârsî, I, 276; Âmûzgâr, Târîh-i Esâtîrî-yi Îrân, s. 32.
[5] Zumurrudî, Humeyrâ, Nakd-i Tatbîkî-yi Edyân ve Esâtîr Der Şâhnâme-yi Firdevsî, Hamse-yi Nizâmî ve Mantıku’t-tayr, Tahran 1382 hş., s. 109-110.
[6] Mu’în, Mezdiyesnâ ve Edeb-i Fârsî, I, 275.
“Ātūr” ve “Âzer” adlarıyla da bilinen ateş, Mazdeizm’de büyük tanrılardan birinin adıdır. Aydınlık ve ateş, Ahura Mazda’nın insanlar tarafından görülebilen somut sembollerinden sayılır. Avestâ’da yerküreden sorumlu “Spendârmûz” adlı meleğin Ahura Mazda’nın kızı olarak kabul edilmesi gibi, Âzer Îzed de, genellikle Ahura Mazda’nın oğlu diye bilinir. Buradaki Ahura Mazda ilgisi bu iki tanrının büyüklüklerini göstermektir.[4] Âzer, Spend Mînû tarafından ele geçirilmesi çok güç olan “Ferr”in elde edilmesi amacıyla Ehrimen ile mücadeleyle görevlendirilen meleğin adıdır.
“Şimdi Âzeri, Ahura Mazda’nın oğlunu övüyorum. Âzer soyluları övüyorum.” Avestâ/Vispered, Kerde:16, Bend:1.
Ahura Mazda, Zerdüşt ile konuşurken beş şeyi diğer bütün varlıklardan daha güzel ve daha üstün yarattığını, bunlardan birisinin de ateş olduğunu söyler. Yine Mînû-yi Hired’te: bilge kişinin kime daha çok önem verilmesi gerektiği sorusuna verilen cevapta ateşten söz edilir. Bundehişn’de de: Allah’ın yarattığı yedinci şeyin ateş olduğu ve onun ışığını sonsuz aydınlık sahibi Ahura Mazda’dan aldığı ifade edilir. Şâhnâme’de ateş tanrısal aydınlık olarak nitelenir. [5]
Tanrısal bir aydınlıktır bu,
Akıllıysan eğer tapılmalı buna.
Firdevsî
Hintlilerin Rig Veda’larıyla, İranlıların Avestâ’larında dinî önderlere ait bir unvan olan “āthravan”, Pehlevice’de “Aturbān”, yeni Farsça’da “Âzerbân” olarak geçer. Âzerbân: “ateşi korumak için görevlendirilen kişi” anlamındadır. Eski Roma’da “Vestalis” adı verilen; bilgin, soylu bir aileden gelen iffetli bir kızın “Vesta” adlı tapınaklarda ateşi koruması ve sürekli yanmasını sağlaması için görevlendirilmesi gibi. [6]…….
[1] Mu’în, Muhammed, Mezdiyesnâ ve Edeb-i Fârsî, Tahran 1338 hş., I, 274; Dusthâh, Celîl, Avestâ, Tahran 1381 hş., II, 896-897; Yâhakkî, Muhammed Ca’fer, Ferheng-i Esâtîr ve İşârât-i Dâstânî der Edebiyyât-i Fârsî, Tahran 1375 hş., s. 31; Afîfî, Rahîm, Esâtîr ve Ferheng-i Îrân Der Niviştehâ-yi Pehlevî, Tahran 1374 hş., s. 404; Kezzâzî, Mîr Celaluddîn, Nâme-yi Bâstân, Tahran 1381 hş., I, 188; Boyce, M., “ādur”, Encyclopaedia Iranica/EIr., Komisyon, New York 1985 I, 472. Dihhudâ, Alî Ekber, Luğatnâme-yi Dihhudâ, Tahran 1346 hş., “âteş”, II, 36.
[2] Luğatnâme, “âteş”, II, 36; Yâhakkî, Ferheng-i Esâtîr, s. 31.
[3] Şemîsâ, Sîrûs, Ferheng-i İşârât-i Edebiyyât-i Farsî, Tahran 1375 hş., I, 33.
[4] Mu’în, Mezdiyesnâ ve Edeb-i Fârsî, I, 276; Âmûzgâr, Târîh-i Esâtîrî-yi Îrân, s. 32.
[5] Zumurrudî, Humeyrâ, Nakd-i Tatbîkî-yi Edyân ve Esâtîr Der Şâhnâme-yi Firdevsî, Hamse-yi Nizâmî ve Mantıku’t-tayr, Tahran 1382 hş., s. 109-110.
[6] Mu’în, Mezdiyesnâ ve Edeb-i Fârsî, I, 275.
Konular
- PARS DERGİSİ
- ŞU’ARÂ HOCASI MÂDER-ZÂD BİR ŞÂİR: ZÂTÎ
- KLÂSİK TÜRK EDEBİYATINDA ŞEM’Ü PERVÂNELER VE LÂMİ’Î ÇELEBÎ’NİN ŞEM’Ü PERVÂNE MESNEVİSİ
- FARS EDEBİYATINDA METAFİZİK YOLCULUKLAR
- شاعران فارسی سرای وفارسینويس ارزرومی
- تعلیم وتربیت ازمنظر سعدی
- توازن موسیقايی غزلهای سعدی
- YAŞAR KEMAL’İN İNCE MEMED ROMANI İLE SADIK ÇUBEK’İN TENGSİR ADLI ROMANININ KARŞILAŞTIRMASI
- YAVUZ SULTAN SELİM’İN DÎVÂNINDA OLMAYAN FARSÇA ŞİİRLERİ
- KÜÇÜKASYA’DA İSLAMİYET (DER İSLAM IN KLEIN ASIEN)
- ERKEN DÖNEM FARSÇA MESNEVİLERDE BEZM - IYRD.
- RÛDEKÎ-Yİ SEMERKANDÎ (Ö. 329/940)
- NAZÎRÎZÂDE EMÎN’İN ŞEYHÜLİSLÂM FEYZULLAH EFENDİ’YE FARSÇA METHİYELERİ
- HAYRETÎ DİVANINDA GEÇEN “GAM” KELİMELERİNİN TASARIMLARI
- BÂBÂ TÂHİR-İ HEMEDÂNÎ DİVANININ MEHDÎ-İ HAMÎDÎ NÜSHASINDA GEÇEN DOBEYTÎLERİ VE TÜRKÇE TERCÜMESİ
- EŞREFOĞLU RÛMÎ’NİN GAZELLERİNDE NASİHAT VE NEFİS MUHASEBESİ
- HÂB-I HAYÂL, AYINTABLI HÜSNÜ
- شاعران فارسیسرای و فارسینويس ارزرومی*
- مسئلة »مضمون« در شعر کودکان و نوجوانان
- مأخذ اصلی تمثیل خورندگان پیلبچهدرمثنوی
- وگرايی درهنر ايران
- NEF’Î’NİN TUHFETU’L-UŞŞÂK ADLI FARSÇA KASİDESİ
- ERKEN DÖNEM FARSÇA MESNEVİLERDE BEZM - IIYRD.
- DAKİKÎ-Yİ TUSÎ (Ö. 366/976)
- ÂRİF ÇELEBİ’NİN FARSÇA KASİDESİ VE TÜRKÇE ÇEVİRİSİ
- SÂİB-İ TEBRİZÎ’NİN ŞİİRLERİNDE GEÇEN “HÂB-I BAHÂR” TAMLAMASI ÜZERİNE
- ROMEN DİLİNDE KULLANILAN FARSÇA KELİMELER
- سینمای ایران
- آداب حرب مغول درتاریخ جهانگشای جوینی
- بررسی تطبیقی ضرب المثل های ترکی سنقر با ضرب المثل های زبان فارسی